Një qytezë e lashtësisë, në çastin e lindjes së saj, nuk duhet përfytyruar në përpjekjen që ajo bënte për krijimin e formës qeverisëse, që do t'i jepte vetes dhe as se si do të kërkonte dhe do të diskutonte rreth ligjeve apo kombinimit të institucioneve të saj. Ligjet dhe qeverisja e saj nuk u gjendën dhe nuk do të vendoseshin sipas kësaj mënyre. Institucionet politike të qytezës antike lindën me vetë qytezën, në të njëjtën ditë me të; çdo pjesëtar i qytezës i ngërthente ato brenda vetes; sepse ato ishin në embrion të besimeve dhe të fesë së çdo njeriu.
Feja udhëzonte që vatra duhej të kishte gjithnjë një prift suprem; ajo nuk pranonte ndarjen e autoritetit fetar. Vatra shtëpiake kishte një prift të madh, i cili ishte ati i familjes; vatra e kurisë kishte kurionin ose fratriarkun; madje, çdo fis kishte edhe prijësin e vet fetar, të cilin athinasit e quanin mbretin e fisit. Gjithashtu, edhe feja e qytetit duhet të kishte priftin e saj suprem; ky prift i vatrës publike mbante emrin mbret. Ngandonjëherë, atij i jepeshin edhe tituj të tjerë; meqenëse ai ishte, para së gjithash, prift i pritanesë, grekët e quanin zakonisht atë pritan; herë-herë e quanin edhe arhont. Nën këta emra të ndryshëm, mbret, pritan, arhont, ne duhet të dallojmë një personazh, i cili është mbi të gjitha, prijës i kultit; ai mirëmban vatrën, bën flijime dhe thotë lutjet, ai kryeson vaktet fetare.
Duket se mbretërit e lashtë të Italisë dhe të Greqisë ishin sa priftërinj aq edhe mbretër. Tek Aristoteli lexojmë: "Përkujdesi për kryerjen e flijimeve publike të qytezës, u përket, sipas zakoneve fetare, jo priftërinjve të veçantë, por disa njerëzve që e nxjerrin dinjitetin e tyre nga vatra dhe që diku quhen mbretër, gjetiu pritanë dhe më tutje arhontë." Kështu shprehet Aristoteli, njeriu që ka njohur më mirë se kushdo tjetër kushtetutat e qytezave greke. Ky pasazh kaq i saktë, provon para së gjithash se, të tria fjalët, mbret, pritan, arhont, kanë qenë për një kohë të gjatë sinonimike me njëra-tjetrën; aq e vërtetë është kjo, saqë një historian i lashtë, Sharoni i Lampsakut, i cili pat shkruar një libër rreth mbretërve të Spartës, e kishte titulluar atë: Arhontët dhe Pritanët e Lacedemonasve. Më tej, ai thotë se personazhi që thirrej pa dallim me një nga këta tre emra, ndoshta me të tre njëkohësisht, ishte prift i qytetit dhe se burimi i dinjitetit dhe pushtetit të tij, ishte kulti i vatrës publike.
Karakteri priftëror i mbretërve primitivë rrëfehet qartë nga autorët e lashtësisë. Tek Eskili, vajzat e Danausit i drejtohen mbretit të Argosit me këto fjalë: "Ti je pritani i lartë dhe t'i vigjilon mbi vatrën e këtij vendi." Tek Euripidi, Oresti, vrasës i nënës së vet, i thotë Menelaut: "Është e drejtë që, si bir i Agamemnonit, unë të mbretëroj në Argos"; dhe Menelau i përgjigjet: "Dhe ti vrasës, mendon se mund të prekësh enët me ujin spastrues të flijimit? Je ti në gjendje të therësh viktimat?" Pra, funksioni kryesor i një mbreti ishte përmbushja e ceremonive fetare. Një mbret i lashtë i Siciones u rrëzua, pasi dora e tij, e përdhosur nga një vrasje, nuk ishte më në gjendje të ofronte flijime5. Në pamundësi për të qenë prift, ai nuk mund të ishte më mbret.
Homeri dhe Virgjili na rrëfejnë rreth mbretërve përherë të zënë me ceremonitë e shenjta. Nga Demosteni dimë se mbretërit e lashtë të Atikës i kryenin vetë të gjitha flijimet e caktuara nga feja e qytetit, sikurse dimë edhe nga Ksenofoni që mbretërit e Spartës ishin prijës të fesë së Spartës. Lukumonët etruskë ishin njëherazi magjistratë, prijës ushtarakë dhe priftërinj të mëdhenj.
Nuk kishte si të ndodhte ndryshe as për mbretërit e Romës. Tradita i paraqet gjithnjë si priftërinj. I pari në serinë e tyre ishte Romuli, i cili "kishte mësuar rreth shkencës së ogurëve" dhe themeloi qytezën sipas riteve fetare. I dyti ishte Numa: "Ai përmbushte, thotë Tit-Livi, pjesën më të madhe të funksioneve priftërore; por ai parashikoi se pasardhësit e tij, duke qenë se do të përballeshin shpesh me luftëra, nuk do të ishin në gjendje të përkujdeseshin për flijimet, ndaj ai krijoi edhe institucionin e flaminëve, që do të zëvendësonin mbretërit, kur ata të mos ndodheshin në Romë." Kështu funksioni priftëror romak nuk ishte gjë tjetër veç një lloj zgjatjeje e mbretërve primitivë.
Këta mbretër-priftërinj hipnin në fron përmes një ceremoniali fetar. Mbreti i ri, i çuar në majën e malit Kapitolin, ulej në një fron të gurtë, me fytyrën kthyer drejt Jugut. Në të majtë të tij, qëndronte ulur një ogur, me kokën e mbuluar nga shiritat e shenjtë dhe në dorë skeptrin ogural. Ai hiqte drejt qiellit disa vija, shqiptonte një lutje dhe duke vendosur pëllëmbën mbi kokën e mbretit, u lutej perëndive të jepnin një shenjë të dukshme se ky prijës pëlqehej prej tyre. Kur një vetëtimë apo fluturim zogjsh shfaqte miratimin e perëndive, mbreti i ri vishej me detyrën e re. Tit-Livi përshkruan ceremoninë e hipjes në fron të Numës; Denisi na siguron se një ceremoni e tillë zhvillohej për të gjithë mbretërit dhe pas mbretërve, për të gjithë konsujt; ai shton se një ceremoni e tillë praktikohej ende në kohën e tij8. Ky zakon kishte arsyet e veta: duke qenë se mbreti do të ishte njëkohësisht prijës i lartë i fesë së popullit të tij si edhe nisur nga fakti që nga lutjet dhe flijimet e tij do të varej edhe shpëtimi i qytezës, duhej që njerëzit, fillimisht, të siguroheshin se ky mbret ishte i pranuar nga perënditë.
Autorët e lashtësisë nuk na rrëfejnë asgjë rreth mënyrës se si hipnin në funksion mbretërit e Spartës; por mund të themi me siguri se kërkohej përmbushja e një ceremonie fetare. Madje, nga zakone të vjetra, që kanë mundur të vijnë deri në fund të historisë së Spartës, dëshmohet se qyteza kërkonte që këta mbretër të kishin pëlqimin e perëndive. Në këtë drejtim, ajo i pyeste vetë perënditë, duke u kërkuar "një shenjë." Ja se cila ishte kjo shenjë, sipas rrëfimit të Plutarkut: "Çdo nëntë vjet, eforët zgjedhin një natë shumë të kthjellët, por pa hënë, të ulur në heshtje, me sytë e ngulur drejt qiellit. Kur një yll kalon me shpejtësi nga një anë e qiellit te tjetra, mbretërit e tyre janë fajtorë ndaj perëndive. Atëherë, ata pezullohen nga froni mbretëror, deri sa një orakull i ardhur nga Delfi, t i shpëtojë ata nga mynxyra që i ka pllakosur.