Origjina e banesës me peristil, me oborr qendror të qarkuar me kolona, kërkohet sforcuar në Delos dhe qytetet e tjerë helenë. Por ndërsa banesa me peristil e qyteteve helene, në rastin më të mirë daton nga gjysma e parë e shek III p.e.s. dhe në shumicë në shek II/I p.e.s., pallatet dhe shtëpitë me peristil në kryeqytet e Maqedonisë Aigai dhe Pella datojnë në çerekun e tretë të shek. IV p.e.s. Si i tillë ky tip banese me frymëzim të qartë Ahaemenid, u soll në Maqedoni nga Aleksandri i Madh pas fushatave persiane, prej ku u përhap në rajonet fqinje të Maqedonisë: në Greqi dhe Iliri.
Në Iliri, banesa me peristil është e pranishme në qendrat e fuqishme qytetare, me popullatë më të pasur dhe botëkuptim më kozmopolit (Bylis, Apolloni, Antigonea, Foinike, Kassopea), ku ajo daton kryesisht në kapërcyellin e shek IV/III p.e.s., më herët se piku i përhapjes në Greqi. Si e tillë ajo u huazua drejtpërdrejt nga Maqedonia dhe jo tërthoras nga Greqia.
Shembujt e kësaj banese janë thuaj copy five të njëra tjetrës, çka tregon se në fillimet shek. III p.e.s. kjo banesë kishte fituar qytetari të plotë dhe ishte standardizuar. Përqendrimi në zona të preferuara rezidenciale afer qendrës, programi dhe dekori arkitektonik, e tregojnë atë banesë të shtresave të kamura, dinjitarëve dhe tregtarëve.
Heqja dorë nga banesa me shtëpi zjarri, ku pjesëtarët e familjes dhe miqtë tuboheshin në një mjedis të vetëm, pa dallim gjinie dhe moshe dhe kalimi në banesën me peristil dhe oborr-korridor, me ndarje të qartë gjinie dhe përkatësie familjare, tregon kozmopolitizmin dhe akulturimin e borgjezisë.
Banesa me peristil njihet mirë nga 9 shembuj të gërmuar, 7 prej të cilëve janë ndërtime ex novo: Apolloni, Bylis 1, Bylis 2, Antigonea 1, 2,3, Foinike. M. E pagërmuar ajo dëshmohet në 8 shembuj të tjerë.
Banesat janë pjesë të ishujve të stërzgjatur të banimit, të tipit “per strigd”, karakteristik për Magna Graecian (Apolloni 120 x 60 m, Bylis 134 x 69, Antigonea 104 x 55 m). Ishujt ndahen për së gjati më dysh nga një rruginë e ngushtë, çka dhe përcakton thellësinë e banesave. Në këta ishuj, banesa me peristil qëndron në grup me banesa të tjera po me peristil, ose shpinë më shpinë me banesat me oborr korridor (Apolloni, Antigonea).
Prej tyre andrones ndodhet në vazhdim të korridorit të hyrjes, përballë hyrjes, thalamusi antithalamus në katin e dytë dhe equilia në brinjën nga rruga. Normalisht krahu përballë bllokut të miqve është një galeri pa mjedise pas vetes. Si e tillë skema e peristilit është detyrimisht dy katëshe dhe asimetrike. Bazuar në identifikimin e këtyre mjediseve, kemi arritur në restaurimin ideal të banesës me peristil, të ndryshëm nga rekonstruksionet e tjera të kësaj banese, për ne jo mbushamendëse.
Banesat e shqyrtuara kanë formë katrore ose të përzgjatur në raportin 2/3, me anën e gjatë bashkëngjitur me banesat fqinje dhe të ngushtën nga rruga. Sipërfaqja e katit të tyre të parë varion nga 600-750 m 2, ndërsa e të dy kateve në rreth 900-1000 m 2. Si e tillë ajo është tre herë më e madhe se e banesave të shek. IV p.e.s.
Përthithja e banesave fqinje për ti hibridizuar në mini-banesa me peristil (Foinike) dhe shndërrimi në banesa me peristil i një sëre banesash tradicionale të shek. IV p.e.s. tregon se ky tip banese, më komodi, më luksozi dhe më i kushtueshmi i antikitetit pararomak, ishte kthyer në një çështje mode dhe çështje prestigji për të kamurit.
Ndryshe nga banesat e tjera, banesa me peristil është nazike: nuk e duron pjerrësinë dhe kërkon terrene të niveluar mirë. Ndërsa në Apolloni kjo nuk paraqiste problem, pasi banesa u ngiit në një terren të rrafshët, në Antigonea terreni nivelohet në tre plane, në Foinike mbushja mbështetet në mure të lartë e të fortë anësorë dhe në Bylis muret kontrafortoheshin.
Banesa me peristil ka një strukturë introverte: Drejt brendit/oborrit, ajo shpërvilet plotësisht, ndërsa drejt jashtit/rrugës zhvillohet e verbër: Muret e saj të jashtëm, të rrafshët dhe monotonë, përçahen vetëm nga qepenat e ndonjë dyqani- punishte dhe tamburi i vogël i hyrjes (2.5 x 1 m), i cili falë strehës shpëtonte nga shiu dhe dielli i fortë ata që vinin e trokisnin në derë. Në krye të këtij tamburi ndodhej porta dyflegërshe, e zbukuruar dhe përforcuar me gozhdë bronzi (Apolloni) dhe e mbyllur me shula të fortë (Bylis).