Beteja midis Javuzit dhe Ismailit
Mitologjia Helene
~Jim Tierney
Qyteti antik
~Fustel De Coulanges
Origjina e Mendimit
~Jean Pierre Vernant
Struktura e simbolizmit ilir
~Aleksandër Stipçevic
Pirateria ilire
~Pierre Cabanes
Mbretërimi i Gentit
~Pierre Cabanes
Mesapët dhe gjuha e tyre
~Myzafer Korkuti
Arkitektura Sepulkrale
~Apollon Baçe
Vlora në mesjetë
~Konstantin Jereçek
Klementi i Ohrit dhe Shqipëria
~Dimitri Obolenski
Ajkuna kján Omerin
~Curraj – Epér (Mirash Gjoni)
Orët e Mujit
~Visaret e Kombit
Shqipëria e Lashtë
~Luigi M. Ugolini
Ballkani Qëndror
~Guillaume Lejean
Udhëtimet e para 1897 - 1905
~Franc Baron Nopça
Fiset Shqiptare
~Robert Elsie
Gegët dhe toskët
~Robert Elsie
Fisi i Kelmendit
~Robert Elsie
Në anijen "Danubio"
~Marcin Czerminski
Shebeniku (Sibenik)
~Marcin Czerminski
Skardona dhe Ujvara e Kërkës
~Marcin Czerminski
Nga Shqipnia e jugut
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Mesme
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Veriut
~Johann Georg von Hahn
Gryka e Kotorrit
~Marcin Czerminski

Beteja midis Javuzit dhe Ismailit

Javuz Sulltan Selimi ishte një Sunnit i devotshëm dhe si i tillë ai ishte i zotuar plotësisht ndaj idealit të bashkimit në Islam. Ai i shprehu këto qëllime dhe synime në poezinë e tij të famshme të mëposhtme:

Kuptimi i mostmarrëveshjeve mes muslimanëve

Do të më shqetësojnë edhe në varrin tim

Bashkimi është rruga jonë, për të zmbrapsur sulmin e armikut

Nëse muslimanët nuk do të bashkohen, kjo do të më lëndojë shumë.

Pasi përfitoi kontrollin e plotë dhe të lirshëm të Devletit Osman, Sulltan Selimi urdhëroi administratën e tij të merrte në shqyrtim çështjen e Shiizmit në Anadoll. Nga ky studim rezultoi se, propaganda e shiizmit në Anadoll kishte arritur të tërhiqte mbështëtjen e 40.000 njerëzve për Shah Ismailin, i cili kishte ekzekutuar 60.000 Sunnitë në Azerbajxhan. Në shenjë hakmarrjeje të këtij krimi, Javuzi ekzekutoi shumë nga krerët shiitë në Anadoll dhe shumë të tjerë i burgosi. Pasi iu dha këtë goditje të rëndë Shiitëve të Anadollit, Javuz Sulltan Selimi u nis drejt Iranit në vitin 1514 për të zgjidhur çështjen e kërcënimit shiit të Safevitëve atje. Shah Ismaili asokohe kishte arritur të sfidonte edhe sundimin e memlukëve dhe u kishte propozuar të krishte-rëve të Evropës se ai do ta sulmonte Sirinë nga veriu, nëse ata do të sulmonin në të njëjtën kohë nga Mesdheu. Osmanët u përpoqën të lidhnin një traktat me memlukët kundër Safevitëve të Iranit, por asnjë rezultat konkret nuk u arrit nga kjo përpjekje. Memlukët kishin zgjedhur asnjanësinë në këtë konflikt dhe gjithçka që ata bënë ishte dërgimi i disa trupave në Alepo, për të mbrojtur kufijtë e tyre atje, kundër dy fuqive veriore.

Javuz Sulltan Selimi i dërgoi një letër Shah Ismailit me anë të së cilës i kërkonte atij të pendohej dhe të hiqte dorë nga armiqësitë dhe dhuna, duke cituar Kur'anin Fisnik: "Kush bën ndonjë të keqe ose e ngarkon veten, pastaj kërkon falje tek Allahu, ai e gjen Allahun Falës dhe Mëshirues."36 [en-Nisa, 110].

Por, Shahu ishte kokëfortë dhe i papërkulur. Më pas, Javuz Sulltan Selimi i dërgoi një letër tjetër Shah Ismailit në të cilën i shkruante: "Po nisem kundër teje, le të bëhet ajo që ka dekretuar Hakk Te'ala, mos thuaj që u kape në befasi apo se nuk pate kohë të mblidhje ushtarët." Në këtë mënyrë, Javuz Selimi avancoi në drejtim të tij me një ushtri prej 100.000 luftëtarësh. Ai i dërgoi atij një mesazh të fortë me anë të të cilit e sfidoi për luftë, por Shah Ismaili nuk kishte aftësinë dhe kurajën asokohe për një përballje të tillë, dhe për pasojë u tërhoq drejt Iranit. Ushtria osmane e kërkoi ushtrinë e tij në pjesën perëndimore të Iranit për dy muaj, por pa sukses. Ustazhllu Mehmet Hani ishte komandanti i frontit perëndimor të ushtrisë së Shah Ismailit; duke e ditur se nuk do të ishte i aftë t'i bënte ballë ushtrisë osmane u largua nga provinca, pasi shkatërroi qytete, qyteza, fshatra dhe gjithçka tjetër që ndodhej atje, dhe më pas u bashkua me Shahun. Ushtria osmane kishte filluar të ndjente lodhjen, ndërsa ushtria armike nuk shihej askund. Prandaj, jeniçerët u revoltuan dhe gjuajtën drejt tendës së Javuz Selimit, gjatë pushimit të ushtrisë në fushën e Eleshgirdit, pasi ata dëshironin të ktheheshin. Por në këtë rast doli në pah vullneti i hekurt i Javuz Selimit: pa treguar as shenjën më të vogël të frikës, ai kalëroi drejt jeniçerëve dhe iu tha: "Nuk kemi mbë-rritur ende aty ku dëshirojmë dhe nuk jemi ndeshur ende me armikun; nuk ka asnjë mundësi që të kthehemi mbrapsht pa u ndeshur me ta, madje edhe mendimi për një gjë të tillë do të ishte një imagjinatë e papranueshme. Është për të ardhur keq që ndjekësit e Shahut janë të përgatitur për f u vetësakrifikuar për hir të tij; ndërsa ne, tashmë, kur kemi arritur në kufi për t'i bërë ata që sillen në kundërshtim me Sheriatin, fi drejtojmë në Rrugën e Drejtë, disa të dobët përpiqen ta bëjnë këtë fushatë të xhihadit jofrytëdhënëse. Sigurisht që unë nuk do të shmangem dhe nuk do të kthehem; unë do të shkoj me ata që i binden Ulul Emrit, derisa të arrijmë atje ku duhet. Ata që i kanë zemrat e dobëta, ata që mendojë për familjet e tyre dhe dëshirojnë të kthehen me pretekstin e vështirësisë për të marshuar, të veprojnë si të dëshirojnë. Nëse ata zmbrapsen, do të thotë se ata e lënë fushatën që është ndërmarrë për hir të Din-i Mybin, Islamit. Nëse preteksti është mungesa e ushtrisë armike, ata janë përballë nesh. Nëse jeni burra, ejani pas meje, në të kundërt, unë do të vazhdoj i vetëm!" Dhe ngau kalin e tij duke i turpëruar jeniçerët, që e ndoqën pas të gjithë së bashku. Në fjalimin e tij u përmblodh shkurtimisht qëllimi i ekzistimit (raison d'etre) të entitetit osman: prania e osmanëve, jeta e tyre i kushtohet Islamit, osmanët do të luftonin kundër fisit të tyre, turqve, për hir të Islamit; pasi Devleti Osman përfaqësonte Islamin Sunnit dhe se ishte i mendimit që kundërshtari është jashtë Islamit. Osmani është i mendimit se kushdo që kthehet mbrapsht nga një fushatë e tillë xhihadi, shihet si femohues. Pika më e rëndësishme në këtë çështje është se nuk duhet të ketë asnjë lloj hezitimi tek asnjëri nga ushtarët osmanë. Ata autorë perëndimorë që përpiqen ta tregojnë Develtin Osman si një fuqi turke imperialiste, nuk mund ta shpjegojnë Betejën e Çalldëranit midis dy ushtrive turke. Sjellja guximtare e Javuz Selimit ndryshoi rrjedhën e historisë, pasi, nëse ai do të ishte zbutur dhe do t iu ishte bindur pesimizmit të jeniçerëve, Shah Ismaili, territori i të dlit shtrihej deri në Indi, do të kishte përhapur autoritetin ë tij edhe në Anadoll. Propaganda e tij e fshehtë kishte fituar shumë mbështetës edhe në Rumeli. Për këtë arsye do të kishte qenë shumë e vështirë që Devleti Osman të mbante territoret e tij në Evropë dhe për pasojë do të ishte rrënuar përpara Evropës së krishterë.

Si përfundim, Shah Ismaili u përball me ushtrinë osmane në 920/gusht 1514 në Çalldëran. Kalorësia osmane ishte e lodhur, ndërsa kalorësia e Safevitëve ishte e vrullshme, por artileria që dispononin osmanët e baraspeshonte situatën. Ushtria osmane mbërriti në vendin ku do të zhvillohej beteja duke përshkuar një distancë prej 2.500 km. Në fakt, Shahu u përpoq ta lodhte ushtrinë osmane dhe kështu ta shkatërronte ushtrinë e rraskapitur.

Me të arritur në Çalldëran, Javuz Selimi mblodhi mexhlisin e luftës, per të diskutuar dhe vendosur nëse duhet ta lejonte ushtrinë të pushonte apo të sulmonte menjëherë kundër armikut. Vezirët ishin të mendimit që ushtria të pushonte, vetëm bashdefterdari Piri Mehmed Çelebiu argumentoi se mund të kishte shiitë të fshehtë në radhët e ushtrisë osmane që mund të propagandonin kundër zhvillimit të luftimeve kundër Shahut, dhe se beteja duhet të fillonte menjëherë. Duke admiruar këtë argumentim, Javuz Selimi tha: "Ky është i vetmi njeri që ka mendim. Është për të ardhur keq që ai nuk është ende një vezir!", dhe u vendos që ata të sulmonin armikun në agimin e mëngjesit tjetër.40 Piri Mehmed Çelebiu (që më pas mori titullin Pasha) u bë më pas vezir dhe sadrazam (Vezir i Madh) në vitin 1518. Mosha madhore e tij nuk ishte e favorshme, që në atë kohë (1514) ai të emërohej si vezir. E rëndësishme është të jesh i vetë-dijshëm ndaj aftësive dhe vlerave të njerëzve, dhe Javuz Selimi ishte i aftë në këto çështje. "Piri Mehmed Pasha, që u caktua vezir-i a'zam (Vezir i Madh) nga fundi i periudhës së Javuz Selimit, e vazhdoi punën e tij edhe gjatë fillimit të periudhës së Sulltan Sylejmanit (të Madhërishëm). Ai ishte me origjinë turke, që është një fakt i rrallë për administratën osmane, dhe ishte dhe një burrë shteti i madh.

Beteja filloi në agimin e datës 2 Rexheb 920/23 gusht 1514. Kalorësia safevite sulmoi krahtm e majtë të ushtrisë osmane, forcat azeb (këmbësoria e lehtë) nuk arritën të tërhiqeshin në kohën e duhur, para pushkëve dhe për këtë arsye, krahu i majtë i osmanëve pësoi humbje të rënda, ku Bejlerbeu i Rumelisë dhe disa bejlerë të tjerë u martirizuan. Por, Bejlerbeu i Anadollit, Sinan Pasha qëlloi me artilerinë e rëndë, duke i çoroditur armiqtë dhe duke e detyruar kalorësinë e tyre të shpëmdahej dhe të largohej. Shah Ismaili i shpëtoi me vështirësi vdekjes dhe si përfundim ia mbathi nga kishte ardhur me disa plagë të marra në trup. Pra, ushtria osmane i kishte shkaktuar një humbje të rëndë ushtrisë safevite44 dhe Selimi hyri në Tebriz, kryeqytetin e Safevitëve, ku u mbajt dhe hutbeja në emër të tij, më 18 Rexheb 920/8 shtator 1514. Javuz Selimi transferoi rreth një mijë njerëz të shkencës dhe të arteve nga Tebrizi në Stam-boll; shumë prej tyre ishin sjellë nga Shahu Ismail, nga Hora-sani dhe ishin me origjinë turke. Kjo ishte një traditë që kishte filluar me Sulltan Fatihun për të sjellë në kryeqendrën e Dev-letit në Stamboll, njerëz të arsimuar dhe të arteve. Mes tyre ishte dhe muezzini Hafiz Mehmedi i Isfahanit dhe djali i tij, Hasan Xhani.

Javuz Selimi qëndroi disa kohë në Tebriz dhe qëllimi i tij ishte që të kalonte dimrin në Karabag, për të marshuar më pas një vit më vonë kundër Shah Ismailit. Por, ushtarët osmanë ishin të lodhur dhe të përmalluar për vendin e tyre dhe për këtë arsye sulltani vendosi të kthehej. "... Nuk do të jepej më një mundësi për një pan-Turanizëm të tillë si në rastin kur Selimi I, fitimtari i betejës së Çalldëranit të vitit 1514, të marshonte përmes Iranit duke u bashkuar me uzbekët turkmenë kundër herezisë Shiite, për të përkrahur frontin nomad kundër kërcëni-mit moskovit. Por, jeniçerët nuk pranuan ta ndiqnin, kështu që Selimi u kthye kundër memlukëve. Baburi kishte nisur aventu-rën e tij në Indi dhe vendi islam i stepave filloi luftën e tij të gjatë dhe humbëse kundër Rusisë."50 Sulltan Selimi e kaloi dimrin në Amasja dhe mori nga komandantët Safevitë qytetet Kemah dhe Dijarbakër në pranverën e vitit 1515. Ndërkohë, Mevsili, Urfa dhe disa pjesë të tjera të Anadollit Lindor dhe Irakut u aneksuan të gjitha nga osmanët.

Të dyja ushtritë luftuese gjatë betejës së Çalldëranit ishin kryesisht turke, por beteja nuk kishte baza racore apo kombëtare, pasi asnjëra nga këto nuk merrej në konsideratë në shekullin e 16-të. Përkundrazi, ky ishte një aspekt doktrinar sipas të cilit turqit osmanë luftuan për hir të Sunnetit, ndërsa turqit nën administrimin e Safevitëve luftuan për sundimin e Shiizmit.

info@balkancultureheritage.com