Fortifikimi urban
Mitologjia Helene
~Jim Tierney
Qyteti antik
~Fustel De Coulanges
Origjina e Mendimit
~Jean Pierre Vernant
Struktura e simbolizmit ilir
~Aleksandër Stipçevic
Pirateria ilire
~Pierre Cabanes
Mbretërimi i Gentit
~Pierre Cabanes
Mesapët dhe gjuha e tyre
~Myzafer Korkuti
Arkitektura Sepulkrale
~Apollon Baçe
Vlora në mesjetë
~Konstantin Jereçek
Klementi i Ohrit dhe Shqipëria
~Dimitri Obolenski
Ajkuna kján Omerin
~Curraj – Epér (Mirash Gjoni)
Orët e Mujit
~Visaret e Kombit
Shqipëria e Lashtë
~Luigi M. Ugolini
Ballkani Qëndror
~Guillaume Lejean
Udhëtimet e para 1897 - 1905
~Franc Baron Nopça
Fiset Shqiptare
~Robert Elsie
Gegët dhe toskët
~Robert Elsie
Fisi i Kelmendit
~Robert Elsie
Në anijen "Danubio"
~Marcin Czerminski
Shebeniku (Sibenik)
~Marcin Czerminski
Skardona dhe Ujvara e Kërkës
~Marcin Czerminski
Nga Shqipnia e jugut
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Mesme
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Veriut
~Johann Georg von Hahn
Gryka e Kotorrit
~Marcin Czerminski

Fortifikimi urban

Lisi i mirëfilltë lind në shek. 4 p.e.sonë, i konceptuar me një mendim unik dhe i zbatuar nga një dorë e vetme. Muret e fuqishme të qytetit të ri, 2150 m të gjatë, qarkojnë një sipërfaqe prej 20 hektarësh. Zhvillimi planimetrik e dëshmon atë qytet tipik shpati, me një sistem prej tre brezash të njëpasnjëshëm mbrojtës, me qytet të poshtëm (9 ha), qytet të sipërm (11 ha) dhe akropol brenda këtij të fundit (rreth 1,8 ha).

Akropoli zë pjesën më të lartë të kodrës duke ju përmbajtur me afërsi konturit paraurban. Nga lindja muri i tij njësohet me murin e jashtëm rrethues të mbrojtur prej 3 kullash kuadratike. Në brendi muret, të mbrojtur prej kullash rrethore, ndjekin izoipsin e sipërm të kodrës. Në lindje dhe veri muret vijojnë tërthor izoipseve deri në mesin e kodrës për të vijuar më tej, në jugë dhe perëndim, përgjatë izoipsit të këtij mesi. Në anën jugore traseja e mureve përfshinë edhe një pllajëz të vogël e cila mund të përdorej nga sulmuesit për vendosjen e makinave të sulmit.

Nga qytetit i sipërm shkëputen dy mëngë të gjata murale, të cilat vijonin ndeshas terrenit deri në buzë të lumit. Fragmenti i Cezarit se “Antoni pasi la anijet e tjera në Nymfe (Shëngjin) dërgoi në Lis 30 pontone (B.civ.3 26, 29 )” tregon se këtu gjendej skela lumore e qytetit, ndërkohë që skelë detare e tij ishte Nymfeu. Rreth 40 m larg bregut mëngët bashkohen me njëra-tjetrën nëpërmjet një muri të fuqishëm (3,95 m) i cili e mbyllte tërë qarkun e rrethimit të qytetit të poshtëm.

Në këtë mënyrë ndërmjet bregut dhe murit të mësipërm krijohej një bankinë e ngushtë, e kufizuar dhe mbrojtur anash prej zgjatimit të mëngëve dhe dy kullave buzëujore, e cila kufizonte numrin e sulmuesve dhe shmangte mundësinë e goditjeve dhe zbarkimit drejtpërdrejtë nga anijet. Shkallët tregojnë se kurtinat kanë qenë mbi 7,5 m të lartë. Kurtinat përforcoheshin prej më se 32 kullash të fuqishme, prej të cilave ruhen 24.

Kullat gjenden në çdo skaj dhe dalje me kënd, sado të lehtë të trasesë. Largësia midis tyre luhatet, në funksion të terenit, nga 33 në 55 m. Në dy vende ku muri zbret me pjerrësi 40° tërthor terrenit, kullat ja lënë vendin dy dhëmbëzimeve të dyfishtë me ballë 5-7 m.

Kullat, me përmasa 5,5 - 8 x 6 - 10 m, janë ndërtuar me muraturë pseudoizodomike me blloqe drejtkëndësh dhe pajisur në skajet me vija peshimi. Kati i parë i tyre është i mbushur me emplecton gurësh dhe çakëlli, i cili kompaktëson dhe forcon paretet e tyre të ngushta (0,7 m). Nga pas kullave nisin shkallët (1.5 m) për në katin e tyre të dytë prej ku dhe dilej në shtegun e kalimit.

E vetmja kullë rrethore ndodhet në një kthesë 120 gradëshe të murit, ku flankimi me kullë drejtkëndëshe do të qe i pa efektshëm. Prej hyrjeve të qytetit të sipërm njihen 8,3 tangenciale, 3 skajore, në cepat ku muret kthehen me 90°, dhe dy të vogla ballore. Në veri, ku terreni nuk siguron mbrojtje natyrale, hyrja ndodhet midis dy kullave ndërsa porta e tërhequr në 2/3 e thellësisë së korridorit.

Skema funksionale e hyijeve, përjashtuar një rast të vetëm, është me porta dy kanatesh, me flegra që rrotullohen në boshte metalike pas kasës së drunjtë, të bllokuara nga hapja para prej një blloku guri në mes dhe nga pas prej katarahut. Nga qyteti i poshtëm njihen 2 hyqe ballore të mbrojtura prej kullave anësore. Kompleksi i hyrjes jugore (24 x 17 m), një nga shembujt më të arritur të arkitekturës ushtarake, ndodhet në terren të rrafshët, i ekspozuar ndaj goditjeve.

Korridori i saj (6 x 17 m) ngjishet midis 2 kullave të jashtme, 9 x 9 m përfshirë zgjerimin mbi kurtinën, dhe 2 kullave të brendshme (7x7 m). Korridori i saj është pajisur me dy porta, prej të cilave e para, portë-kullsë, në një linjë me kurtinën. E dyta, dykanatëshe. e siguruar me katarah nga kulla e brendshme. Ky sistem krijonte një oborr të fortifikuar (6 x 6,4 m) (zvingulum, barbacan) i cili nëpërmjet lëshimit të menjëhershëm të portës-kulisë i kapte sulmuesit në grackën e zvingulum-it të ngushtë.

Kurtinat, gjerësia e të cilave lëviz nga 3,2 - 3,5 m në vartësi të terrenit, përbëhen prej dy këmishëve anësore të lidhura tërthor (4 - 5 m) me njëra - tjetrën dhe emplecton-it me gurë të papunuar dhe kryesisht çakëll të dalë nga përpunimi i blloqeve. Këmishët mbështeten në shkëmbin natyral ose, kur ky është nën taban, në një themel me blloqe, rreth 0.3 m më të gjerë, të rrafshuar sipër në formë foleje për të shmangur shkarjen. Lidhja tërthore mbështetet gjithaq mbi një themel prej blloqesh të papunuar.

Kurtinat janë ndërtuar me blloqe prej gëlqerori (rreth 0,6 -1,5 x 0,4 - 0,6). Faqet e bashkimit janë latuar mjaft mirë, ndërsa balli është punuar i mysët, me çekan. Masa më e madhe e blloqeve (rreth 90 %) ka formë katërkëndëshe, kryesisht trapezoidale. Por faqet e tyre rrallë herë janë paralele dhe nuk mungojnë kllapëzimet. Si pasojë fugat horizontale shpesh ndërpriten ose vijojnë të valëzuara.

Blloqet poligonale hasen në terrenet e pjerrëta, ku nivelojnë gropëzimet, në takimin e kurtinave me kullat dhe meset e kurtinave të gjata ku luajnë rolin e çemierave për balancimin e forcave: Në kurtinat e gjata linja e fugave horizontale vijon e pjerrur nga të dy anët në formë V-je, duke neutralizuar ndërsjellas në pikën e takimit, ku muratura është poligonale, ngarkesat statike dhe dinamike, të tërmeteve dhe goditjeve nga predhat.

Në terrenet me pjerrësi të madhe, për shmangien e shkarjes, blloqet vendosen me 8-12° kundrapendencë ndaj terrenit. Nga ana e brendshme e kurtinave terreni i pjerrët është niveluar me gurë e çakëll, çka e rrit rezistencën ndaj goditjeve dhe krijon një rragë kalimi bri mureve. Fazës së dytë, kapërcyellit shek. IV-III p. e. sonë, i përkasin rindërtimi i murit ndarës të qytetit të sipërm e të poshtëm, gjasisht i shkarë nga terreni i pastabilizuar, akropoli dhe disa meremetime pjesore hyrjesh.

Muri ndarës (1,80 m) përbëhet nga xokoli i gurtë, 2,2-3,2 m i lartë i shkallëzuar sipas terrenit, me blloqe të latuara në formë kryesisht trapezoidale (0,8xl,4x0,5m) me faqe të rrafshëta që janë pajisur me vija peshimi në skajet. Kurtinat përshkohen nga kanali i largimit të ujit, i cili del jashtë në formë lugu. Nga pas murit i mbështeten në varg mbi 25 ambiente qëndrimi për gamizonin të cilët njëkohësisht kontrafortonin murin. Shkallët për në shtegun e luftimit (5,5 x 2 m), të inkorporuara në vargun e ambienteve, tregojnë se lartësia e murit nga brenda ka qenë 5, 5 m dhe nga jashtë 7 m. Kjo lartësi tregon se ambientet (4,8 x 7, 2 m) mbuloheshin me tarracë.

Muri i kësaj ane përshkohej nga dy hyrje, njëra tangenciale dykanatëshe dhe tjetra e vogël, ballore. Muri përforcohej në mes prej një kulle (9,6 x 6,4 m). Kësaj faze i përket dhe rindërtimi i akropolit, traseja e të cilit përkon me trasenë e kështjellës mesjetare. Në mes të anës lindore ndodhet një daIje në trajtë bastioni, ndërsa nga ana veriore muret përforcoheshin me një kullë të fuqishme gjysmë-rrethore (12 m).

info@balkancultureheritage.com