Historia
Mitologjia Helene
~Jim Tierney
Qyteti antik
~Fustel De Coulanges
Origjina e Mendimit
~Jean Pierre Vernant
Struktura e simbolizmit ilir
~Aleksandër Stipçevic
Pirateria ilire
~Pierre Cabanes
Mbretërimi i Gentit
~Pierre Cabanes
Mesapët dhe gjuha e tyre
~Myzafer Korkuti
Arkitektura Sepulkrale
~Apollon Baçe
Vlora në mesjetë
~Konstantin Jereçek
Klementi i Ohrit dhe Shqipëria
~Dimitri Obolenski
Ajkuna kján Omerin
~Curraj – Epér (Mirash Gjoni)
Orët e Mujit
~Visaret e Kombit
Shqipëria e Lashtë
~Luigi M. Ugolini
Ballkani Qëndror
~Guillaume Lejean
Udhëtimet e para 1897 - 1905
~Franc Baron Nopça
Fiset Shqiptare
~Robert Elsie
Gegët dhe toskët
~Robert Elsie
Fisi i Kelmendit
~Robert Elsie
Në anijen "Danubio"
~Marcin Czerminski
Shebeniku (Sibenik)
~Marcin Czerminski
Skardona dhe Ujvara e Kërkës
~Marcin Czerminski
Nga Shqipnia e jugut
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Mesme
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Veriut
~Johann Georg von Hahn
Gryka e Kotorrit
~Marcin Czerminski

Libri XVII

Perandori /Konstanti/ kurorëzoi këtë seri suksesesh, duke i dhënë Ilirikut një sigurim të dyfishtë . Ai e pati këtë mendim dhe vetë e zbatoi. Popujt e shpëmgulur megjithëse dyshoheshin si të paqëndrueshëm, por që në të ardhmen mund të pritej nga ata një përmirësim, i vendosi në tokat e të parëve të tyre. Dhe për të kurorëzuar këtë mirësi, u dha atyre një mbret, dhe jo një të panjohur, por një të zgjedhur prej tij, një prijës me gjak mbretëror, shpirtmirë dhe me epërsi trupore. Kjo sjellje plotësisht e drejtë tregoi para ushtrisë karakterin e Konstantit, prandaj ushtria i dha për të dytën herë njëzëri titullin sarmatik të quajtur kështu nga populli që kishte nënshtruar. Në çastin e nisjes së tij, ai mblodhi të gjitha kohortet, centuriet e manipulet dhe pastaj duke hipur mbi podiumin e tij, i rrethuar nga flamuj e shqiponjat dhe krerët kryesorë të ushtrisë, u foli këto fjalë shumë të përshtatshme për të shkaktuar tek ata një përshtypje të mirë:

"Mbrojtës besnikë të fuqisë romake, kujtimet e lavdisë, unë e di, janë për njerëzit trima një kënaqësi shumë e këndshme. Unë dua, pra, pasi mbrojtja e një hyjnie na ka dhënë fitoren, të përmend parajush, i përmbajtur, atë që secili nga ju ka bërë para betejës dhe në zjarrin e saj. Ç'është më e bukur dhe më e drejtë që të arrijë në kujtimin e pasardhësve, se sa të përmendet ushtari për trimërinë e tij dhe komandanti për drejtimin e mirë? Armiku i egërsuar që kishte ngritur krye pa arsye në mungesë tonë, kur ishim të zënë në luftën për shpëtimin e Italisë e të Galisë, shkatërronte Hirikun, duke shkretuar tokat përtej kufijve.

Libri XIX

Me gjithë arsyet për të qenë i shqetësuar, Konstanti kalonte dimnn i qetë në Sirm, kur pushimi i tij u turbullua nga një lajm shumë shqetësues. Limigantët sarmatë, të cilët sikurse e kemi thënë kishin dëbuar nga tokat e të parëve zotëruesit e tyre, dhe që një vit më parë ishin vendosur larg për të mos trazuar më, po jepnin një provë të re të shqetësimit të tyre. Ata ishin larguar pak nga pak nga krahinat e caktuara për banim, duke pushtuar krahinat pranë kufijve, dhe sipas zakonit të tyre po plaçkitnin me një guxim të dyfishtë, gjë që duhej ndaluar shpejt.

Perandori kuptoi se çfarëdo vonese e shtonte paturpësinë e tyre. Ai mblodhi me shpejtësi gjithandej një shumicë ushtarësh dhe u bë gati për luftë në fillim të pranverës. Ai kishte dy arsye për të patur besim /në fitoren/. Nga njëra anë dëshira e ushtarëve e ngacmuar nga plaçkitjet e pasura të luftës së mëparshme, ishte garanci për përpjekje të reja në luftën që po fillonte, dhe nga ana tjetër ushtria ishte plotësuar me të gjitha, që më parë, në saje të kujdesit të Anatolit, prefektit të Ilirikut, pa qenë nevoja për të humbur kohë për këtë...

Libri XXI

I kërcënuar nga të dy anët, Konstanti nuk dinte në çfarë krahu të shkonte. Duhej të shkonte larg të kërkonte Julianin, apo të qëndronte dhe t'i bënte ballë persëve të cilët po kalonin Eufratin? Pas shumë bisedimesh me oficerët kryesorë të tij, ai u ndal tek mendimi që së pari t'u jepte fund luftimeve ose së paku të merrej vesh me armikun, i cili e shtrëngonte gjithnjë më tepër, pastaj si të sigurohej kjo të kalonte Ilirikun e Italinë dhe t'i binte Julianit para se ai të vinte në zbatim planin e tij.

Ndërkaq, mijëra zëra dëgjoheshin për këtë, dhe nuk vonoi e u përhap lajmi në gjithë Ilirinë, si zakonisht duke u zmadhuar, se Juliani, fitues mbi popuj e mbretër, përparonte, duke u mburrur për sukseset, në krye të një ushtrie të madhe. Pas këtij lajmi prefekti i pretorëve Tauri iku sikurse të ishte para një invadimi të huaj dhe kaloi me shpejtësi Alpet Jule, duke bërë që të ndiqte shembullin e tij edhe prefekti Florenti. Konies Lucialiani që komandonte në Sirm ushtrinë e dy provincave, me të marrë vesh lajmin e afrimit të Julianit, tërhoqi nga vende të ndryshme të gjithë ushtarët dhe vendosi të qëndronte. Por barka e tij /e Julianit/ e shpejtë si një shigjetë ose si një urë zjarri e hedhur nga një makinë luftarake arriti në Bononi, 10 milje nga Sirmi; ai menjëherë u gjend në tokë, në atë kohë kur hëna po zhdukej e si rrjedhim nata ishte e errët; me të shpejtë nisi te Luciliani Dagalaitin me disa ushtarë të armatosur lehtë, duke i urdhëruar që t'a sillte atë qoftë edhe me forcë. /Luciliani/ po pushonte, i shqetësuar nga zhurma e armëve; duke parë se ishte rrethuar nga të panjohur ai e kuptoi se ç'kishte ngjarë, dhe i frikësuar nga emri i Julianit, megjithëse pa dashje, ju bind atyre. Ky komandant i kalorësisë, i shtrënguar të përulej para forcës, zuri vend në kalin parë që i dhanë dhe u dërgua te prijësi si një rob i thjeshtë. Frika dukej sikur e kishte bërë krejtësisht të paaftë, por kur pa se i dhanë për të puthur purpuren erdhi në vete dhe me një zë më të sigurt tha; "Ky vend nuk është për ju, dhe rrezikoni veten kot me një pakicë të tillë njerëzish". Juliani iu përgjigj me një buzëqeshje të hidhur: "Mbaji këshillat e tua për Konstantin. Nuk kam ndërmend të këshillohem me ju, por dua t’ju heq frikën, mos e kuptoni ndryshe butësinë time”.

Mbasi largoi Lucilianin ai nuk u deh nga suksesi, por duke u bërë gjithnjë më aktiv e më i vendosur, pasi edhe rrethanat ishin të tilla, ai marshoi drejt qytetit /Sirmit/ që sipas mendimit të tij ishte gati t'i dorëzohej. Sa iu afrua periferisë së gjerë të tij, banorë e ushtarë erdhën grumbuj-grumbuj para tij me flakse e lule, duke e përshëndetur me emrat zot e august dhe duke e brohoritur e përcollën deri në pallat. Kjo ngjarje e mbushi me gëzim: ai shihte të ardhmen plot shpresë, se edhe qytetet e tjera do të ndiqnin shembullin e metropolit, të përmendur për popullsinë e shumtë, se ai do të mirpritej kudo. Të nesërmen organizoi për popullin, i cili kishte shfaqur për të një gëzim të madh, një vrapim me karroca dhe ditën tjetër mori me shpejtësi rrugën drejt grykës së Sukëve, të cilën e pushtoi pa luftë duke i lënë pastaj mbrojtjen e saj Nevitas, për besnikërinë e të cilit nuk kishte asnjë dyshim. Është mirë që të japim një mendim rreth këtij vendi. Është një ngushticë e formuar nga bashkimi i dy vargmaleve të Hemit e të Rodopit, nga të cilët njëri mbështetet në brigjet e Istrit kurse tjetri në ato të Aksit.

Këto male formojnë midis Thrakisë e Ilirisë një pengesë të fortë, duke lënë nga njëra anë vendin e dakëve dhe Serdikën dhe nga tjetra qytetet e Thrakisë e Filipopolin... Nga ana që bie nga Iliria, mali ulet në një mënyrë shumë pak të rrëpirët, dhe pjerrësia thuajse nuk ndihet fare... Pasi rregulloi të gjitha gjërat ashtu si e kërkonin rrethanat dhe mbasi la aty komandantin e kalorësisë, perandori erdhi në Nes, një qytet i madh, që të mendonte i qetë për masat që nevojiteshin për të siguruar suksesin e veprimeve të tij. Ai dërgoi atje Viktorin shkrimtar-historian, të cilin e kishte parë në Sirm dhe e emëroi konsull të Panonisë së Dytë dhe e nderoi me një shtatore bronzi si një njeri me një virtyt shembullor, që shumë më vonë u bë prefekt i Romës.

Komes Marciani, thuhej, kishte formuar një rrjetë stacionesh të shpërndara në Thraki dhe marshonte drejt qafës së Sukëve. Juliani po ashtu merrte masa për të gjitha nevojat e rastit. Ai përqëndroi ushtrinë e tij të Ilirikut të përbërë nga trupa të sprovuara dhe të gatshme kurdoherë për të ndjekur udhëheqësin e tyre luftarak në mes rreziqeve...

Në mes këtij turbullimi, arrinin herë pas here lajme shumë të sigurta se Juliani, pas një marshimi të shpejtë, kishe kaluar Italinë e Ilirikun; se ai kishte pushtuar grykën e Sukëve, se nga të gjitha anët i vinin përforcime, dhe se më në fund do të sulmonte me të gjitha forcat Thrakinë...

"Në kohën kur ju zmbrapnit, duke i mundur, këto hordhi të egra që silleshin nëpër Ilirik, Juliani, në duart e të cilit kisha vënë ruajtjen e galëve, i fryrë nga ndonjë sukses që kishte pasur mbi germanët gjysmë të zhveshur dhe i shtyrë nga tërbimi i verbuar, u bashkua me një grusht nga këta njerëz, të cilët etja e gjakut dhe lakmia e paepur për plaçkitje, i hedh në ndërmarrje të dëshpëruara, dhe kundër çdo drejtësie kurdis me ta për përmbysjen e shtetit.

Libri XXIV

Më në fund, për ta zmadhuar ushtrinë e tij në sytë e armikut dhe për t'u krijuar atyre idenë e një fuqie të epërme, ai [Juliani], u kujdes që radhët e ushtrisë të shpërndaheshin, të mbulonin një terren gati dhjetë milje, midis ballit dhe praparojës, manovër kjo e përdorur shpesh dhe me zotësi nga Pirrua, mbret i epirotëve, një nga gjeneralët më të ditur, përsa i përket artit për të përfituar nga tmerri, për të shtrirë ose për të mbledhur radhët në betejë dhe për të shtuar apo pakësuar forcat e tij ushtarake para syve të armikut, sipas nevojës...

Libri XXVI

Valentiniani pati si kryeqytet Mediolanin, Valenti-Konstantinopolin. Salusti kishte prefekturën e Orientit, kurse Mamertini-Italinë, Afrikën e Ilirikun dhe Germaniani provincat e Galisë...

Prokopi kishte edhe një projekt që kërkonte vendosmëri e vëmendje: ishte çështja të pushtonte Ilirikun, por njerëzit që kishte zgjedhur, të paaftë dhe të hutuar, kujtuan se kishin bërë gjithçka, duke blerë përkrahës me disa moneta me fytyrën e prijësit të ri dhe kombinime të tjera të këtij lloji. Kështu shpejt ata ranë në duart e Ekuitit, komandant ushtarak i vendit, i cili i vrau në mënyrë të ndryshme. Për t'i dalë para përpjekjeve të tjera të këtij lloji, Ekuiti e forcoi rojen e tri ngushticave, me anë të cilave perandoria e Orientit lidhej me provincat e veriut, d.m.th., kalimin nga Dakia Analumase, qafën e famshme të Sukëve dhe atë që njihet me emrin Akontisma, në Maqedoni. Këto masa bënë që uzurpatori të mos shpresonte kurrë më të fitonte Ilirikun, dhe të humbiste burime të rëndësishme, të cilat ai mund t'i kishte për luftë...

Kurse ai /Valenti/ shkoi nga Nikomedia në Kalhedoni, ku deshi të nxiste rrethimin me forcë. Nga lart e mbuluan me shaije duke e quajtur Sabar. Sabaja bëhet nga elbi apo gruri dhe është një pije që e përdorin në Ilirik të varfërit.

Libri XXX

Valentiniani patjetër do të hakmerrej plotësisht për shkretimin e Ilirikut, po të mos kishte vdekur, në kohën e sukseseve të tij.

info@balkancultureheritage.com