Qyteti antik i Lisit (Lezha) ndodhet pothuajse në gjysmë të rrugës midis Dyrrahut të lashtë dhe Skodrës, i ndërtuar mbi një kodër që mbizotëron rrjedhën e lumit Drin. Problemi i themelimit të tij paraqet disa vështirësi. Diodori i Siqilisë (XV 13, 4) e lidh themelimin e qytetit me Dionisin e Sirakuzës, përpara vitit 385, por një boshllëk në tekstin e tij nuk na lejon të mësojmë më shumë. Përsa i takon vendndodhjes dhe organizimit të sistemit mbrojtës të tij, të çudit fakti se qyteti është i kthyer në drejtim të fushës bregdetare dhe detit, sikur shqetësimi kryesor të kishte qenë vrojtimi i agresorëve që mund të vinin nga deti. Por, normalisht, një themelim i bërë nga një sirakuzian do të kishte patur më shumë shqetësim që të mbrohej nga sulmet që vinin nga prapatoka, nga ku edhe muret mbrojtëse sirakuziane do kishte qenë dashur të ishin kthyer së pari kundër rreziqeve që vinin nga pjesa e brendëshme. Në vazhdim, Lisi nuk del më të jetë i lidhur me Sirakuzën. Zbulimi i mureve mbrojtës nga arkeologët shqiptarë (F. Prendi dhe K. Zheku, Iliria, II, 1972, f. 239-268 dhe 1986, I, f. 57-66) i çoi ata në përcaktimin e një date të ndërtimit të tij e afërt me fundin e shekullit të IV. Nëse, pra, pranohet vërtetësia e tekstit të Diodorit lidhur me një vendosje sirakuziane në Lis më 385 ose pak më përpara, ka shumë të ngjarë që kjo të ketë qenë për një kohë të shkurtër. Qyteti, pastaj, ka qenë zënë nga popullsi ilire të pjesës së brendëshme që kanë nërtuar një qytet të rrethuar me mure të kthyera në drejtim të luginës së poshtëme të lumit Drin dhe në drejtim të detit, për t’u bërë ballë agresorëve të ardhur nga deti. Duhet hequr dorë, pra, nga mendimi për ta parë murin rrethues të Lisit si një realizim të tiranit të Sirakuzës, por ai duhet lidhur më tepër me popullsinë vendase që i druhej një sulmi të ardhur nga deti.
Lisi rishfaqet nëpërmjet penës së autorëve antikë vetëm në mbarim të luftës së parë të Ilirisë. Ndërhyrja energjike e Romës (me 20 000 ushtarë dhe 200 anije) e detyroi mbretëreshën Teuta të nënshkruante një paqe poshtëruese për të (228). Përveç humbjeve tokësore, mbretëresha duhej të merrte përsipër që të mos dërgonte më shumë se dy lembe në jug të Lisit, dhe, për më tepër, këto duhej të ishin të paarmatosura (Polibi, II 12, 3; Apiani, Illyrika, 7). Roma kërkon, me këtë masë, të pengojë piraterinë ilire në jug të Lisit dhe të marrë në mbrojtje brigjet në Jug të Adriatikut dhe të detit Jon. Pikërisht këtë pikë të marrëveshjes e shkeli Demetër Fari më 219, duke kaluar në jug të Lisit me 50 anije sipas Polibit (III 16, 3), me 90 lembe sipas Polibit (IV, 16, 6-9), duke i dhënë shkas luftës së dytë të Ilirisë, që u ndërmor me shpejtësi nga Romakët, mbi të cilët rëndonte rreziku kartagjenas. Anijet ilire shkojnë kështu deri në Pilos dhe në Ciklade për të plaçkitur. Konsulli Pal-Emili fiton në Dimal, pastaj në Far dhe rivendos paqen sipas të njëjtave kushte si më 228.
Në vitin 213, Lisi bëhet port maqedonas në bregun e Adriatikut. Duke marrë zemër nga aleanca e arritur me Hanibalin më 215, dhe pa pritur fitoren kartagjenase, Filipi i V kërkon të shkatërrojë protektoratin romak në Iliri dhe mbi qytetet bregdetare (Korkyra, Apolonia, Epidamni). Ai dështon përpara Apolonisë më 216, pastaj edhe më 214, por më 213 arrin të marrë, me rrugë tokësore, Akrolisin dhe Lisin (Polibi, VIII 13-14). Maqedonia bëhet një shtet i fuqishëm që e përshkon gadishullin ballkanik nga lindja në perëndim. Por kjo dritare mbi Adriatik mbeti e hapur për shumë pak kohë. Duket se që nga viti 209 ilirët e Skerdilaidit dhe të birit të tij Pleuratit e rimarrin Lisin. Që atëherë, qyteti qëndron në duart e ilirëve deri në fund të luftës së tretë të Maqedonsë. Sipas Polibit (XXVIII, 8), Lisi është, më 169, një nga rezidencat e mbretit ilir Gentit, të cilin mbreti i Maqedonisë, Perseu, kërkon ta tërheqë në anën e vet, duke i dërguar një përfaqësi, në përbërjen e së cilës ishte edhe iliri Pleurat, që fliste gjuhën e vendit, gjë që dëshmon për përdorimin e një gjuhe tjetër nga greqishtja në oborrin e Gentit, në Skodër dhe në Lis (shih gjithashtu Tit-Livi, XLIII 20, 2). Në vitin 168, Genti e rreshton ushtrinë e vet prej 15 000 vetësh pikërisht në afërsi të Lisit (Tit-Livi, XLIV 30, 6), por më në fund beteja vendimtare u zhvillua përreth kalasë së Skodrës. Që atëherë, Lisi vihet nën kontrollin e Romës, pastaj përfshihet në provincën e Maqedonisë në vitin 168.
Një shekull më vonë, në luftën civile midis Pompeut dhe Cezarit, Lisi strehon flotën e Cezarit që era e jugut e shtyu shumë në veri (Cezari, de bell. civ. III 26, 4 ; 28); conventus-i i romakëve të vendosur në Lis mblidhet aty (III29); qyteti u bën ballë sulmeve të Pompeut (40, 5) dhe fumizon me grurë njerëzit e Cezarit (42, 4); Cezari vendos një kohortë në Lis (78, 4). Në vitin 48, Cezari rindërtoi murin rrethues, i shkatërruar padyshim në vitin 168; ai shton murin transversal që ndan qytetin e sipërm nga qyteti i poshtëm ; muri rrethues përforcohet me kulla të shumta. Një koloni duket të ketë qenë themeluar në vitin 33 para Krishtit (CIL III 1704), me një augur, II viri quinquennales, decuriones (F. Prendi, Iliria, 1981, 2 f. 153-163). Këto mbishkrime përmendin emrin e L. Gravarit që jep para për ribërjen e mureve, të portave dhe të kullave. Duhet shënuar se nga Lisi kemi deri tani vetëm një mbishkrim grek, mortor, që do të thotë se kjo gjuhë ka qenë aty pak e përhapur.