Zeusi mban fronin e gjithësisë. Bota është tashmë në rregull. Perënditë janë ndeshur, disa syresh kanë dalë fitimtare. Gjithçka e keqe është përzënë nga qielli i etertë, qoftë ngujuar në Tartar, qoftë degdisur në tokë, te vdekatarët. Po me njerëzit çfarë bëhet, ç’janë ata?
Historia fillon jo tamam në zanafillë të botës, por në çastin kur Zeusi është bërë tashmë mbret, domethënë në atë kohë kur bota hyjnore gjen karar. Perënditë nuk jetojnë vetëm në Olimp.
Ato ndajnë me njerëzit ngastra toke. Në veçanti, është një vend në Greqi, pranë Korintit, një fushë, në Mekone, ku perëndi e njerëz jetojnë së bashku, të përzier. Ata marrin pjesë në të njëjtat gosti, ulen në të njëjtat tryeza, kremtojnë së toku. Çka do të thotë se, te njerëzit e perënditë e përziera, çdo ditë është ditë feste, ditë lumturie. Hahet, pihet, gëzohet, dëgjohen Muzat teksa i këndojnë lavdisë së Zeusit, ndodhive të perëndive. Shkurt, gjithçka si s’ka më mirë.
Fusha e Mekonesë është tokë pasurie e bollëku. Aty gjithçka rritet vetiu. Sipas proverbit, mjafton të kesh një copë tokë në këtë lugajë që të gëlojë kamja, sepse ajo nuk u nënshtrohet rreziqeve të kohës së keqe, as të stinëve. Kohë e artë, kur perënditë dhe njerëzit nuk qenë ndarë ende, kohë e artë që quhet herë-herë edhe koha e Kronit, kohë para çastit kur shpërthen lufta mes Kronit me Titanët dhe Zeusit me Olimpasit, kur bota hyjnore nuk ka rënë ende në kthetrat e dhunës së egër. Eshtë paqe, një kohë para kohës. Dhe njerëzit kanë aty vendin e vet. Si jetojnë? Jo vetëm, siç shihet, duke u ulur në të njëjtën gosti me perënditë, por edhe pa parë asnjë nga të këqijat që molisin sot racën e vdekatarëve, të të përkohshmëve, të atyre që punojnë sot e hanë sot, pa e ditur se ç’i pret nesër e pa ndier as pa provuar vazhdimësi të vërtetë me çka ka ngjarë dje, që nuk reshtin së ndryshuari, që lindin, rriten, bëhen të fuqishëm, dobësohen, vdesin.
Asokohe, njerëzit mbeteshin të rinj, me krahë e këmbë gjithmonë njësoj siç i kishin pasur qysh në fillim. Për ta nuk kishte lindje në kuptimin e mirëfilltë. Mbase brofnin nga Toka. Ndoshta i kishte lindur Gjea, Toka mëmë, siç kishte lindur edhe perënditë. Mbase, edhe më thjesht, pa u shtruar fare çështja e prejardhjes, ata ishin aty, përzier me perënditë, si perënditë. Në atë kohë, pra, gjithmonë të rinj, njerëzit nuk e dinin se ç’ishte as lindja e as vdekja. Nuk i nënshtroheshin kohës që i zhbën fuqitë, që të plak. Pas qindra, mbase dhe mijëra vitesh, përherë në lulen e moshës, ata i merrte gjumi e zhdukeshin njëlloj siç ishin shfaqur. Nuk ishin më, por nuk qe tamam vdekje. Atëherë nuk kishte as punë, as sëmundje, as vuajtje. Njerëzve nuk u duhej të punonin tokën: në Mekone, të gjitha ushqimet, të gjitha të mirat i kishin të tyret. Jeta shëmbëllen me atë që disa legjenda rrëfejnë për etiopianët: çdo mëngjes i pret një tryezë plot me diell, ku gjejnë për të ngrënë e për të pirë, shtruar më së miri. Jo vetëm që ushqimet, mishrat janë aty gjithmonë gati e drithërat mbijnë pa i mbjellë, por edhe gjellët shfaqen të gatshme. Natyra dhuron në mënyrë të vetvetishme, krejt të zakonshme, të gjitha të mirat e jetës shtëpiake më të stërholluar, më të qytetëruar. Kështu jetojnë njerëzit në ato kohë të largëta. Janë të lumtur.
Gratë nuk janë krijuar ende. Femërorja ekziston, ka perëndesha, por jo gra vdekatare. Qeniet njerëzore janë vetëm meshkuj: ashtu siç nuk e dinë se ç’janë sëmundjet, pleqëria, vdekja dhe puna, ata nuk e dinë ç’është as bashkimi seksual me gratë. Qysh kur burri, për t’u bërë me femijë, duhet të shkojë me një grua, që është njëherazi e ngjashme dhe e ndryshme prej tij, lindja dhe vdekja bëhen fati i njerëzimit. Lindja dhe vdekja përbëjnë dy faza të një jete. Që të mos ketë vdekje, nuk duhet të ketë as lindje.
Në Mekone, perënditë dhe njerëzit jetojnë së bashku, janë të bashkuar, por ka ardhur çasti i ndarjes. Kjo ngjet pasi perënditë e kanë bërë midis tyre pjesëtimin e madh të pushtetit. Pikërisht me anë të dhunës kanë rregulluar së pari çështjen e ndereve dhe të drejtave që i takojnë secilit. Midis Titanëve dhe olimpasve, ndarja qe rezultat i një lufte ku forca dhe sundimi i vrazhdë patën përparësi. Me të marrë fund shpëmdarja e parë, Olimpasit i dërguan Titanët në Tartar, duke mbyllur mirë e mirë dyert e këtij burgu të errët të nëndheshëm, pastaj vetë zunë vend së bashku në majë të qiellit. U duhej të zgjidhnin problemet mes tyre. Zeusi u ngarkua të bënte ndarjen e pushteteve, jo më duke e diktuar me dhunën e vrazhdë, por në sajë të një mirëkuptimi të gjithëpëlqyer midis të gjithë olimpasve. Midis perëndive, përndarja bëhet ose nëpërmjet një konflikti të hapur, ose nëpërmjet një marrëveshjeje, në mos midis të barabartësh, së paku midis aleatësh e të afermish, solidarë për të njëjtën çështje, që marrin pjesë në të njëjtën përleshje.
Do ndahen vendet midis perëndive dhe njerëzve? Këtu përdorimi i dhunës brutale as që mund të çohet nëpër mend. Qeniet njerëzore janë tejet të dobëta. Mjafton një çokitje e dy gishtave për t’i kthyer në hiç. Por as të pavdekshmit nuk mund të negociojnë me vdekatarët, si mes të barabartësh. Atëherë, duhet gjetur një zgjidhje që të mos varet as nga forca e tepërt, as nga ndonjë mirëkuptim mes të barabartësh. Për të arritur një rregullim të tillë, medoemos të bërë shpejt e shpejt, Zeusi thërret një personazh që quhet Promete. Edhe ai vetë ka lidhje me mënyrën e çuditshme që do të përdoret për të ndarë perënditë nga njerëzit, për të sajuar garën midis tyre. Përse është Prometeu zgjedhja e duhur për situatën? Sepse në botën e perëndive, ai ka një status të dykuptimtë, të papërkufizuar mirë e paradoksal. E quajnë Titan. Në të vërtetë ai është bir i Japetit, vëllait të Kronit. Pra, i ati është Titan. Por vetë Prometeu nuk është vërtet i tillë, por nuk është as banor i Olimpit, sepse ai nuk i përket të njëjtës prejardhje. Ai ka natyrën e një Titani, si i vëllai Atlasi i cili, gjithashtu, do të dënohet nga Zeusi.
Prometeu ka një shpirt rebel, është i zgjuar dhe i pabindur dhe gjithnjë i gatshëm të gjejë gabime. Përse Zeusi e ngarkon të ndreqë këtë punë? Sepse, duke qenë Titan, edhe pse jo plotësisht, Prometeu nuk ka luftuar me Titanët kundër Zeusit. Ai mbajti një qëndrim asnjanës dhe s’mori pjesë në përleshje. Në fakt, sipas shumë traditave, thuhet madje se Prometeu e ndihmoi Zeusin dhe se, pa këshillat që i dha ai - sepse është finok e dredharak - ky i fundit nuk do t’ia kishte dalë dot mbanë. Në këtë kuptim, ai është aleat i Zeusit. Një aleat, por jo njësh me të. Ai nuk është në kampin e Zeusit, është i pavarur, për hesap të vet.
Zeusi dhe Prometeu kanë mjaft tipare të përbashkëta përsa i takon zgjuarsisë e mendësisë. Që të dy karakterizohen nga një mendje të hollë, dinake, nga ajo cilësi që Athinaja do ta përfaqësojë te perënditë dhe që Odiseu e mishëron te njerëzit, finokëria. Finoku arrin të dalë nga bataku atëherë kur situata duket plotësisht e dëshpëruar, të gjejë një shteg aty ku gjithçka duket e mbyllur dhe, për të përmbushur synimet e veta, të mos ngurrojë të gënjejë, të ngrejë kurthe për të zënë në grackë kundërshtarin e të vërë në përdorim të gjitha djallëzitë që ia pret mendja. Zeusi është i këtillë e Prometeu gjithashtu. Ata kanë të njëjtën cilësi. E megjithatë, mes tyre është një hendek i gjerë. Zeusi është mbret, një sundimtar që ka në duar gjithë fuqinë. Në këtë vështrim, Prometeu nuk është aspak në rivalitet me Zeusin. Titanët ishin rivalët e olimpasve, Kroni ishte rivali i Zeusit, duke dashur të mbetej i gjithëfuqishëm, kur Zeusi kishte ndër mend të bëhej i këtillë në vend të tij. Kurse Prometeu as që e çon kurrë ndër mend të jetë mbret. Për asnjë çast ai s’është në garë me Zeusin për këtë. Bota që ka krijuar Zeusi, kjo botë e shpërndarjes së pushtetit, kjo botë hierarkike, e rregulluar sipas rangut, dallimeve në status e nder, është edhe bota e Prometeut, por ai zë aty një vend mjaft të vështirë për t’u përkufizuar. Kjo bëhet edhe më e ndërlikuar kur Zeusi më pas do ta dënojë, duke dhënë urdhër ta lidhin me zinxhirë, para se ta lirojë e të pajtohet me të, çka në fatin e tij vetjak shënon një luhatje ecejakesh midis armiqësisë e harmonisë. Me dy fjalë, mund të thuhej se në këtë gjithësi të rregulluar Prometeu shpreh kundërshtimin e brendshëm. Ai nuk dëshiron t’i zërë vendin Zeusit, por, në rendin që ka themeluar ky, Prometeu është zëri vocërrak i kundërshtimit, porsi një rebelim i majit ‘68 në Olimp, brenda botës hyjnore.
Marrëdhëniet e Prometeut me njerëzit janë marrëdhënie bashkëpunimi e bashkënatyrësie. Statusi që ai ka është i afert me atë të qenieve njerëzore, sepse edhe këto janë krijesa të dykuptimta, që mbartin diçka hyjnore, sepse më parë jetonin krah më krah me perënditë, por njëherësh kanë diçka kafshërore, shtazërie. Kështu si te Prometeu, ashtu dhe te njerëzit ka elementë kontradiktorë.
Ja skena: Perënditë dhe njerëzit janë mbledhur si zakonisht. Zeusi është aty, në lozhat e para dhe e ngarkon Prometeun të bëjë ndarjen e të mirave dhe privilegjeve mes perëndive dhe njerëzve. Si do të veprojë vallë Prometeu? Ai sjell një gjedh të madh, një ka të mrekullueshëm, të cilin e ther, e më pas e ndan në dy pjesë e jo në tri. Ashtu siç i kish bërë gati Prometeu, secila nga këto pjesë do të shprehë dallimin e statusit midis perëndive e njerëzve. Domethënë, në vijën e prerjes do të përvijohet ajo që ndan njerëzit nga perënditë.
Si vepron Prometeu? Ashtu siç veprojnë zakonisht grekët në flijime: theret kafsha, i rripet lëkura, pastaj nis copëtimi. Në veçanti, veprimi i parë lidhet me qërimin e kockave të gjata, ato të gjymtyrëve të parme e të pasme, ostea leuka, derisa në to të mos mbetet më mish. Me t’u kryer kjo punë, Prometeu i grumbullon të gjitha kockat e bardha të kafshës. I lidh bashkë dhe pastaj i mbështjell me një shtresë të hollë dhjami të bardhë oreksndjellës. Ky është porcioni i parë. Pastaj, nis të përgatisë të dytin. Te kjo, Prometeu vendos të gjitha krea-t, tulet e mishit, gjithçka që hahet dhe këtë mish të ngrënshëm e mbështjell me lëkurën e kafshës. Pakoja, me lëkurën që mbështjell të gjithë ushqimin e ngrënshëm të kafshës, vendoset, gjithashtu, në gaster-in e kafshës, apo stomakun e kaut, në plëndësin veshtullor, të shëmtuar me pamje të neveritshme.
Pra ndarja bëhet si vijon: nga njëra anë, dhjamë i bardhë oreksndjellës, me të cilin janë mbështjellë vetëm kocka të bardha, të brejtura, nga ana tjetër, një plëndës aspak i këndshëm në të parë, që ka brenda gj ithçka të mirë për t’u ngrënë. Prometeu i vendos këto dy pjesë në një tryezë përpara Zeusit. Zgjedhja e mbretit do të përcaktojë se cili është kufiri që ndan njerëzit me perënditë. Zeusi i sheh këto hise dhe thotë: “Ah! Promete, je kaq dinak, kaq finok, por nuk paske bërë aspak një ndarje të barabartë”. Prometeu e vështron me një buzagaz të lehtë. Zeusi, sigurisht, e ka kuptuar dredhinë, por ai i pranon rregullat e lojës. Atij i propozohet të zgjedhë i pari, gjë që pranon. Me një pamje plot besim, pra, ai merr pjesën më me dukë, pakon me dhjamë të bardhë oreksndjellës. Të gjithë e vështrojnë. Hap pakon dhe zbulon kockat e bardha, krejt të qëruara. Atëherë Zeusi bëhet si i tërbuar kundrejt atij që ka dashur t’ia hedhë.
Kështu përfundon akti i parë i kësaj historie, që ka së paku tre të tillë. Në mbarim të këtij episodi, përcaktohet mënyra se si njerëzit hyjnë në lidhje me perënditë, përmes flijimit, si ai që kreu Prometeu duke therur kafshën. Në altarin jashtë tempullit, digjen erëza, që përhapin një tym aromatik. Pastaj përmbi degë vendosen kockat e bardha. Pjesa që i takon perëndive janë kockat e bardha, lyer me dhjamë të shndritshëm, që ngjiten drejt qiellit në formën e tymit. Ndërkohë njerëzit marrin pjesën e mbetur nga kafsha, të cilën do ta hanë ose të pjekur në prush, ose të zier. Nëpër hej të gjatë hekuri a tunxhi, ata shkojnë copa mishi, sidomos mëlçitë si dhe pjesë të tjera të shijshme, që i pjekin drejt e mbi prush. Disa llokma të tjera mishi hidhen nëpër kusi të mëdha, për t’u zier. Disa thela piqen në prush, të tjera zihen: njerëzit ndërkaq duhet ta hanë mishin e kafshëve të flijuara dhe perëndive u dërgojnë pjesën që u takon, domethënë tymin erëmues.
Ajo që është e çuditshme në këtë rrëfenjë është se duket sikur tregon sesi Prometeu ia doli t’ia hidhte Zeusit, duke u dhënë njerëzve pjesën më të mirë të flijimit. Prometeu u jep njerëzve pjesën që hahet, të fshehur si diçka të pështirë e të pangrënshme, ndërsa perëndive u jep pjesën që nuk hahet, edhe atë të fshehur tinëzisht poshtë cipës së një dhjami oreksndjellës e të ndritshëm. Sjellja e tij është mashtruese, sepse pamja e parë të gënjen... E mira fshihet poshtë të shëmtuarës dhe e keqja merr pamjen e së bukurës.
Lind pyetja: a u ka dhënë Prometeu vërtet njerëzve pjesën më të mirë? Këtu sërish gjërat bëhen të mjegullta. S’ka dyshim që njerëzit marrin atë pjesë që hahet prej kafshës së flijuar, dhe kjo, ngaqë vdekatarët kanë nevojë të ushqehen. Kushtet e tyre janë e kundërta e atyre të perëndive. Njerëzit kurrsesi nuk mund të jetojnë pa ngrënë, nuk janë të vetëmjaftueshëm. Atyre u duhet të marrin burime energj ie nga bota që i rrethon, pa të cilat ata marrin fund. Qeniet njerëzore dallohen ngaqë hanë bukën e mishin e flive dhe pinë verën e vreshtit. Perënditë nuk kanë nevojë të hanë. Ata nuk e njohin as bukën, as verën, as mishin e kafshëve të flijuara. Ata jetojnë pa ushqim, duke marrë vetëm pseudoushqime, si nektari dhe ambrozi, ushqimet e pavdekësisë. Gjallimi i perëndive është, pra, i një natyre krejt tjetër nga ai i njerëzve. Ky i fundit është një nëngjallim, një nënekzistencë, një nënfuqi: një energji me çastet e veta të eklipsit. Që ka nevojë vazhdimisht për rifurnizim. Sapo një qenie njerëzore përpiqet për diçka, ndihet e lodhur, e dërrmuar, e uritur. Me fjalë të tjera, në ndarjen e kryer nga Prometeu, pjesa më e mirë është pikërisht ajo që poshtë pamjes më oreksndjellëse fsheh kockat e zhveshura. Në të vërtetë, si te njeriu ashtu dhe te kafsha, kockat e bardha përfaqësojnë atë që ata kanë vërtet të çmuar, të pavdekshme. Kockat janë të patretshme, ato përbëjnë arkitekturën e trupit. Mishi zhbëhet, tretet, kurse skeleti përfaqëson elementin e përhershmërisë. Te kafsha nuk hahet pikërisht ajo që nuk është vdekatare, e pandryshueshmja, ajo që, për rrjedhojë, i afrohet më shumë hyjnores. Për ata që i kanë krijuar këto rrëfenja, kockatjanë edhe më të rëndësishme, ngaqë kanë brenda tyre palcën, atë lëng që sipas grekëve ka lidhje jo vetëm me trurin, por edhe me farën e mashkullit. Palca mbart gjallërinë e një kafshe në vijimësinë e vet në breza, siguron pjellorinë dhe trashëgueshmërinë. Ajo është shenja që nuk jemi individë të veçuar, por mbartës femijësh.
Kështu, më së fundi, përmes maskaradës që sajon, perënditë marrin nga Prometeu pikërisht forcën jetësore të kafshës, ndërsa ajo çka marrin njerëzit, pra mishi, është vetëm kafsha e ngordhur. Njerëzit duhet të nginjen me një copë kafshe të ngordhur. Kjo ndarje i shënjon ata një herë e mirë si vdekatarë për nga natyra. Pra, këtej e tutje njerëzit janë krijesat vdekatare, të përkohshme, ndryshe nga perënditë, që janë të pavdekshme. Nëpërmjet kësaj ndarjeje të ushqimit njerëzit janë damkosur me vulën e vdekshmërisë, ndërsa perënditë janë shënjuar me vulën e përjetësisë. Këtë gjë Zeusi e pa shumë mirë.
Nëse Prometeu do të kishte ndarë thjesht dy pjesë, në njërën anë kockat e në tjetrën mishin, atëherë Zeusi sërish mund të kishte zgjedhur kockat, pra forcën jetësore të kafshës. Mirëpo, meqë gjithçka ishte shtrembëruar nga loja mashtruese, meqenëse mishi qe fshehur në gaster, dhe kockat ishin veshur me dhjamin e ndritshëm, Zeusi e pa që Prometeu donte t’ia hidhte. Pra, ai vendos ta ndëshkojë. Natyrisht, në këtë konflikt dredhish që ndizet midis Zeusit dhe ‘Titanit’, secili përpiqet t’ia hedhë tjetrit, sekush luan ndaj tjetrit si në një lojë shahu dhe jep goditje pas shpine, për ta hutuar kundërshtarin, për ta zënë mat. Më në fund, është Zeusi ai që fiton në këtë garë, por dhe ai e humbet disi drejtpeshimin nga manovrat e Titanit.
Në aktin e dytë, Prometeut do t’i duhet të paguajë për hilen e bërë. Zeusi vendosi të mos ua jap njerëzve as zjarrin e as grurin. Si në një lojë shahu, çdo lëvizje bëhet si përgjigje ndaj një tjetre: Prometeu e kishte fshehur mishin në atë çka ishte e pështirë dhe kockat në atë çka, në të kundërt, dukej e pëlqyeshme, ndërsa tani Zeusi do të marrë hak. Në kuadrin e ndarjes së gjërave midis perëndive dhe njerëzve, Zeusi vendos t’ua heqë njerëzve atë që deri atëherë e kishin patur. Deri atëherë njerëzit e kishin përdorur zjarrin lirisht, sepse zjarrin e Zeusit, zjarrin e rrufesë, mund ta gjenin në majë të disa pemëve, frashërve, ku njerëzit mjaftonte që ta mërrnin. I njëjti zjarr qarkullonte midis perëndive dhe njerëzve me ndërmjetësinë e këtyre drurëve të lartë, ku e vendoste Zeusi. Kështu, njerëzit e kishin zjarrin ashtu siç kishin ushqimet, drithërat që mbinin vetiu, apo mishin, krejt të pjekur që në çastin kur shfaqej. Tani Zeusi e fsheh zjarrin, duke krijuar kështu një situatë edhe më të pakëndshme, sepse meqë njerëzit e kanë mishin e kafshës së flijuar, ata duan të kenë mundësi për ta pjekur. Vdekatarët nuk janë kanibalë e as egërsira që ta hanë mishin të gjallë. Ata s’mund ta hanë mishin po s’qe i gatuar, i zier a i pjekur.
Për njerëzit, mbetja pa zjarr ishte një katastrofë. Zeusit i gëzon zemra. Atëherë, Prometeu gjen një mënyrë si t’i përgjigjet. Sikur mos të kishte ndodhur kurrgjë, ai ngjitet në qiell si udhëtar që shëtit rne bastun në dorë, në këtë rast një degë maraqi, shumë të gjelbër nga jashtë. Maraqi ka një veti të veçantë: ka një strukturë deri diku të kundërt me atë të pemëve të tjera. Pjesa më e madhe e tyre, janë të thata nga jashtë, në lëvozhgë, dhetë njoma përbrenda, ku qarkullon ujthi. Përkundrazi, maraqi është i njomë e gjelbërosh nga jashtë, por plotësisht i thatë brenda. Prometeu vjedh një farë nga zjarri i Zeusit, sperma puros, dhe e fut brenda maraqit të vet. Ky nis të digjet përbrenda gjithë kërcellit. Prometeu zbret prapë në tokë, gjithmonë si udhëtar i shpenguar që shëtit me maraqin si ombrellë. Mirëpo, në brendësi të bimës, zjarri bubulon. Këtë zjarr, të ndezur nga një shkëndijë zjarri hyjnor, Prometeu ua jep njerëzve. Atëherë ata i ndezin vatrat dhe e pjekin mishin. I shtrirë lart në qiell, shumë i kënaqur për marifetin e fshehjes së zjarrit, Zeusi befas sheh të shndrisë flakëritja e tij në të gjitha shtëpitë. I hipin xhindet. Këtu vihet re që Prometeu përdor të njëjtën taktikë që përdori tashmë kur ndau flinë. Ai luan përsëri me kundërshtinë midis së brendshmes dhe së jashtmes, me dallimin midis dukjes së jashtme dhe realitetit të brendshëm.
Njëherësh me zjarrin, Zeusi u kishte fshehur njerëzve bios- in, jetën, domethënë ushqimin që mban jetën, drithërat, grurin, elbin. Ai nuk e jep më zjarrin, nuk jep më as drithërat. Në kohën e Kronit, në botën e Mekones, zjarri ishte në dispozicion të njerëzve në majë të frashërve, drithërat mbinin vetvetiu. S’qe nevoja të punohej toka. Puna nuk ekzistonte, nuk kishe ç’të punoje. Njeriu s’qe i detyruar të merrte pjesë aktivisht në prodhimin e ushqimit të vet. Nuk i duhej as të përpiqej, as të lodhej, as të rraskapitej për të fituar ushqimin që i nevojitej për të rrojtur. Tani, me zgjedhjen e Zeusit, ajo çka ishte spontane bëhet e mundimshme, e vështirë. Gruri fshihet.
Ashtu siç iu desh Prometeut të fshihte një shkëndijë zjarri në shkopin e vet për ta çuar gjer te njerëzit, po ashtu do t’u duhet tanimë qenieve të mjera njerëzore të fshehin farën e grurit dhe kokrrat e elbit në tokë. Thellë në tokë, duhet çarë një brazdë, të hidhet brenda fara, që të mbijë kalliri. Shkurt, befas tani bujqësia bëhet e domosdoshme. Buka do të fitohet me djersën e ballit, duke derdhur djersë nëpër brazda, duke hedhur farërat. I duhet po ashtu, të mendojë sesi ta ruajë farën nga viti në vit, pa e ngrënë të gjithë atë që prodhohet. Do të duhen qypa për të ruajtur në shtëpinë e bujkut të korrat që nuk duhen ngrënë plotësisht: tashmë është e domosdoshme të vihen mënjanë rezervat me qëllim që, në pranverë, në kapërcyellin e vështirë mes dimrit dhe të korrave të reja, njerëzit të mos mbeten trokë.
Siç ishte sperma e zjarrit, është edhe sperma e grurit. Tashmë njerëzit janë të detyruar të jetojnë duke punuar. Ata e gjejnë një zjarr, por ky është një zjarr që, ashtu si gruri, nuk është më si qëmoti. Zjarri që fshehu Zeusi, është zjarri hyjnor, që ai e mban përherë në dorë, zjarr që nuk zbehet kurrë, që nuk mungon ' » asnjëherë: zjarr i pavdekshëm. Zjarri që kanë tani njerëzit, duke nisur nga ajo farë zjarri, është zjarr që ka “lindur”, meqenëse ai e ka prejardhjen nga një farë e, për rrjedhojë, është zjarr që vdes. Lypset që ai të ruhet, të mbahet gjallë. Mirëpo ky zjarr ka një oreks të ngjashëm me oreksin e vdekatarëve. Po nuk u ushqye vazhdimisht, ai shuhet. Njerëzit kanë nevojë për të jo vetëm për t’u ngrohur, por edhe për t’u ushqyer. Ndryshe nga kafshët, ata nuk e hanë mishin të gjallë, gatuajnë dhe gatimi ndjek një ritual me rregulla që për t’iu përmbajtur, nevojitet përdorimi i zjarrit.
Për grekët, gruri është një bimë që piqet në radhë të parë nga nxehtësia e diellit, por edhe nga puna e njerëzve. Më pas, duhet gatuar te bukëpjekësi, duke e vënë në furrë. Pra, zjarri është shenja e kulturës njerëzore. Ky zjarr prometean, i vjedhur me dredhi, është në fakt, një zjarr “teknologjik”, një përftim intelektual, që i dallon njerëzit nga kafshët dhe shuguron natyrën e tyre si krijesa të qytetëruara. E megjithatë, përderisa ky zjarr njerëzor, ndryshe nga zjarri hyjnor, ka nevojë të ushqehet për të jetuar, ai merr edhe pamjen e një kafshe të egër që, kur del nga zinxhirët, nuk ka më të ndalur. Ai shkrumbon gjithçka, jo vetëm ushqimin që i jepet, por edhe shtëpitë, qytetet, pyjet. Ai është një lloj kafshe zhuritëse, e uritur e që asgjë nuk e ngop. Me karakterin e vet tejet të dykuptimtë, zjarri thekson specifikën e njeriut, kujton pa pushim njëherësh prejardhjen e tij hyjnore dhe natyrën kafshërore, duke marrë nga të dyja, si vetë njeriu.
Tani, mund të duket sikur historia ka mbaruar. Mirëpo nuk është aspak kështu. Fillon akti i tretë. Sigurisht, tani njerëzit kanë qytetërimin, Prometeu u ka dhënë atyre teknikat e duhura. Para ndërhyrjes së tij, ata jetonin si milingonat nëpër shpella, vështronin pa parë, mbanin vesh pa dëgjuar, nuk ishin kurrgjë e mandej, falë tij, ata u bënë qenie të qytetëruara, të ndryshme nga kafshët dhe të ndryshme nga perënditë.
Por lufta me dredhi midis Zeusit dhe Prometeut nuk ka marrë fund. Zeusi fshehu zjarrin, Prometeu ia vodhi; Zeusi fshehu grurin, njerëzit punojnë për të nxjerrë bukën. Por Zeusi ende nuk është i kënaqur. Atij i duket se humbja e kundërshtarit nuk është e plotë. Duke shpërthyer në të qeshura, siç i pëlqen të bëjë, Zeusi i bën gati një zhgënjim të ri. Aktin e tretë.
Zeusi thërret Hefestin, Athinanë, Afërditën dhe disa hyjni më të vogla, si Orët (Horaitë). Ai i jep urdhër Hefestit të njomë ca argjilë me ujë e të mbrujë një lloj manekini me pamje parthenos-i, me trajta gruaje, a më saktë vashe të re, gruaje gati për martesë, por ende e pamartuar, e sidomos ende pa fëmijë. Atëherë Hefesti nis të mbrujë një lloj manekini, statuje, me tipare të hijshme prej virgjëreshe të pashme. Pastaj i vjen radha Hermesit t’i japë jetë kësaj të fundit dhe t’i japë forcën e zërin e një qenieje njerëzore, si dhe veçori të tjera për të cilat do të bëhet fjalë më tej në rrëfim. Zeusi i kërkon më pas Athinasë dhe Afërditës që ta veshin, t’ia shtojnë hijeshinë me farfurinë e stolive që i bashkëngjiten shtatit të femrës, zbukurimet, bizhuteritë, gjimbajtëset, kurorat. Athinaja i dhuron një veshje magjiplotë, të shkëlqyeshme e të shndritshme porsi dhjami i bardhë që mbështillte kockat në pjesën e parë të këtij rrëfimi. Virgjëresha e re shkëlqente. Hefesti i vendos në kokë një kurorë nga ku derdhet një vello nuseje. Kjo kurorë është zbukuruar me një dekor ku paraqiten të gjitha kafshët që popullojnë botën, zogjtë, peshqit, tigrat, luanët. Balli i vajzës së re rrezaton nga gjallëria e të gjitha kafshëve, Ajo është magjepsëse në të parë, thauma idesthai, një mrekulli që të lë të shtangur nga mahnitja e të shtie paq në dashuri.
E ja tek qëndron aty, përpara perëndive dhe njerëzve ende të grumbulluar, gruaja e parë, Pandora. Kjo është një manekin i sajuar, por jo sipas pamjes së një gruaje, meqë nuk ka të këtillë. Ajo është gruaja e parë, arketipi i gruas. Qenia femërore ekzistonte tashmë, meqë ishin perëndeshat. Kjo qenie femërore është mbrujtur porsi parthenos, sipas pamjes së perëndeshave të pavdekshme. Perënditë krijojnë një qenie të përftuar me dhë e ujë, së cilës i janë dhënë fuqia e një burri, sthenos, zëri i një qenieje njerëzore, fone. Por, Hermesi vë në gojën e saj edhe fjalë gënjeshtare, e pajis me një mendësi bushtre e temperament vjedhësi. Ky manekin, që është gruaja e parë, nga ka rrjedhur gjithë “soji i grave”, si hiset e flijimit a maraqi, shfaqet me një pamje të jashtme mashtruese. Nuk mund ta kundrojë kush pa u mrekulluar, pa mbetur pa mend. Ajo ka bukurinë e perëndeshave të pavdekshme, pamja e saj e jashtme është hyjnore. Heziodi e thotë mirë këtë gjë, mbetesh i magjepsur. Bukuria e saj, e shtuar nga stolitë, kurora, fustani dhe velloja, është mahnitëse. Prej saj rrezaton haris/charis, një hijeshi e pafund, një farfuri që ia zë sytë dhe e bën zap atë që e sheh. Haris-i i saj është pa fund, është i shumëfishtë, polle haris. Njerëz e perëndi magjepsen prej saj. Por brenda fshihet tjetër gjë. Zëri që ka, do t’i lejojë të bëhet shoqe e burrit, të jetë kipci i tij njerëzor. Ata do të kuvendojnë së bashku. Mirëpo kësaj gruaje i është dhënë fjala jo për të thënë të vërtetën e për të shprehur ndjenjat e veta, por për të thënë të gënjeshtërtën dhe për të fshehur emocionet e saj.
Në fisin e Natës kishin lindur të gjitha të këqijat: vdekja, kërditë, Erinitë, me siguri, por edhe disa entitete që mund të përktheheshin si “fjalë mashtruese a joshëse”, “bashkim a dhembshuri dashurore”. Por Aferditën, qysh në lindje, e kanë shoqëruar fjalë mashtruese dhe ngasje dashurore. Më e errëta dhe më e shndritshmja, ajo çka rrezaton lumturi dhe lufta më e zymtë puqen në trajtën e këtyre mashtrimeve, e kësaj joshjeje dashurore. Ja pra Pandora, e ndritshme si Aferdita dhe e ngjashme me një bijë Nate, e mbrujtur me gënjeshtra dhe spitullim. Zeusi e krijon këtë parthenos, jo për perënditë, por vetëm për vdekatarët. Ashtu siç pat hequr qafe grindjen dhe dhunën, duke i dërguar te vdekatarët, Zeusi e ruan për ta këtë figurë femërore.
Prometeu e sheh përsëri veten të mundur. Ai e kupton menjëherë atë se ç’bela e ka gjetur gjininë e gjorë njerëzore që u përpoq të përkrahte. Siç e tregon vetë emri i tij, Pro-mete, është ai që kupton qysh më parë, ai që parasheh, ndërkohë që i vëllai, i cili e ka emrin Epimete, është ai që kupton me vonesë, epi, tepër vonë, ai që është gjithmonë i xhindosur e i zhgënjyer, që nuk ka parë të vijë gjë. Ne të tjerët, vdekatarë të gjorë fatkeq, gjithmonë jemi njëherësh prometejanë dhe epimetejanë, bëjmë parashikime, thurim plane dhe shumë shpesh, rrjedha e gjërave është e kundërt me atë çka presim, na befason e na lë të pambrojtur. Kështu, pra, Prometeu e kupton atë që do të ndodhë dhe e paralajmëron të vëllanë, duke i thënë: “Më dëgjo, Epimete, nëse perënditë të dërgojnë ndonjëherë dhuratë, se mos bën vaki dhe e pranon, ktheje andej nga ka ardhur”. Sigurisht, Epimeteu bën be se nuk kanë për t’ ia hedhur. Por, ja që perënditë, të mbledhura bashkë, i dërgojnë krijesën më magjiplotë që gjendet mbi dhë. Ja tek ia beh përballë tij Pandora, dhurata e perëndive për njerëzit. Ajo i troket në derë. I mrekuliuar, i mahnitur, Epimeteu i hap derën dhe e fut në banesën e vet. Të nesërmen ai martohet dhe Pandora zë vend si nuse tek njerëzit. Kështu fillojnë të gjitha fatkeqësitë e tyre.
Tani njerëzimi është i dyfishtë. Ai nuk përbëhet më vetëm nga gjinia mashkullore. Përbëhet nga dy gjini të ndryshme, që të dyja të dobishme për trashëgiminë njerëzore. Që nga çasti kur gruaja është mbrujtur nga perënditë, njerëzit nuk vijnë më vetiu, ata lindin nga gra. Për t’u riprodhuar, vdekatarët duhet të çiftëzohen. Kjo gjë shpërthen një lëvizje në kohë që është e ndryshme.
Sipas rrëfenjave greke, përse Pandora, gruaja e parë, ka zemër bushtre e temperament vjedhësi? Kjo gjë nuk është pa lidhje me dy pjesët e para të këtij rrëfimi. Njerëzit nuk i kanë më grurin e zjarrin siç i kishin më parë, krejt natyrshëm, pa përpjekje dhe përherë. Puna në arë bëhet tanimë pjesë e ekzistencës. Njerëzit bëjnë jetë të vështirë, me të keq, të pasigurt. Ata duhet të kursejnë pa reshtur. Fshatarit i bie bretku në arë e nuk korr kushedi se çfarë. Njerëzit nuk kanë kurrë ndonjë pasuri me bollëk. Pra, atyre u duhet të jenë kursimtarë, të kujdesshëm që të mos harxhojnë më shumë nga ç’është e domosdoshme. Mirëpo kjo Pandorë, si gjithë genos-i, e gjithë “raca”, e grave që rrodhën prej saj, kapikërisht si karakteristikë të qenurit gjithmonë e pakënaqur, kërkuese, e papërmbajtur. Ajo nuk kënaqet me aq pak sa ekziston. Ajo dëshiron të ngopet, të dendet. Pikërisht këtë gjë shpreh rrëfimi duke saktësuar që Hermesi ka futur tek ajo një mendësi bushtre. Qenëria e saj është e dy rrafsheve. Së pari, është qenëri ushqimore. Pandora ka një oreks të babëzitur, ajo nuk resht së ngrëni, ka dëshirë të jetë gjithmonë në tryezë. Ajo ndoshta ka ndonjë kujtim të vagullt a ëndrrën e asaj kohe të bekuar, të kohës së artë, në Mekone, kur, në të vërtetë, njerëzit ishin përherë në tryezë, pa pasur nevojë të bëjnë gjë prej gjëje. Në çdo vatër ku gjendet një grua, zë vend një uri e panginjur, uri gllabëruese. Në këtë kuptim, situata është e ngjashme me atë çka ngjet nëpër koshere. Nga njëra anë ka bletë punëtore të cilat, me t’u gdhirë, fluturojnë nëpër fusha, qëndrojnë lule më lule dhe mbledhin mjaltin, të cilin e sjellin në kosheren e tyre. Nga ana tjetër, ka grerëza që nuk dalin kurrë nga foleja e që, edhe ato, nuk kanë të ngopur asnjëherë. Ato e hanë të gjithë mjaltin që kanë mbledhur jashtë me durim bletët punëtore. Po kështu edhe për shtëpitë e njerëzve, nga njëra anë, janë burrat që derdhin djersë nëpër ara, u bie bretku për të hapur brazdat, për të ruajtur mandej për të mbledhur kokrrat, kurse nga ana tjetër, brenda shtëpive, janë gratë që, porsi grerëzat, i kullufitin të vjelat.
Ato jo vetëm që kullufitin dhe i përlajnë të gjitha prodhimet e vëna mënjanë, por kjo është edhe arsyeja kryesore për të cilën një grua kërkon ta joshë një burrë. Gruaja dëshiron pikërisht hambarin. Me zhdërvjelltësinë e fjalëve ngasëse, mendjes mashtruese, buzëqeshjeve dhe “vitheve të pispillosura”, siç ka shkruar Heziodi, ajo i luan beqarit të ri rrengun e joshjes, sepse, në të vërtetë, ajo lakmon tinëz sasinë e drithit të vënë mënjanë. Dhe çdo burrë, si Epimeteu më parë se ai, krejt i shastisur, i mrekulluar nga pamja e saj e jashtme, bie në grackë.
Gratë, jo vetëm që kanë këtë oreks ushqimor që ia rrënon shëndetin burrit të tyre, sepse ai nuk sjell kurrë ushqim të mjaftueshëm në shtëpi, por për më tepër, ato kanë edhe një babëzi seksuale veçanërisht të pangopur. Klitemnestra a të tjera bashkëshorte shumë të njohura nga fakti që ia dridhnin burrit, nuk harrojnë të thonë se kanë qenë bushtra që kujdesen për shtëpinë. Afermendsh, ky temperament bushtre duhet marrë në kuptimin e vet seksual.
Grekët tregojnë se gratë, edhe ato më të mirat, ato me karakter të matur, duke qenë të mbrujtura me deltinë dhe ujë, kanë këtë të veçantë: temperamenti i tyre i përket gjithësisë së njomë. Ndërsa burrat kanë një karakter që përafron më së shumti me të thatën, të nxehtën, zjarrin.
Në disa stinë, në veçanti gjatë asaj stine që quhet zhegu, stina e qenit, domethënë kur Siriusi, Qeni i Madh, duket në qiell, fare afer tokës, kur dielli e toka janë në lidhje, ndërsa bën tmerrësisht vapë, burrat, ashtu të thatë siç janë, rraskapiten të këputur. Gratë, në të kundërt, falë njomësisë së tyre, çelen. Ato kërkojnë prej burrave të tyre një zell të tillë bashkëshortor, që i bën ata për ujë të ftohtë.
Nëse Prometeu kurdisi një dredhi që kishte për qëllim t’i vidhte zjarrin Zeusit, ai tërheq mbi vete një kundërpërgjigje të mishëruar nga gruaja, sinonim i zjarrit vjedhës, që Zeusi e krijoi për t’u nxjerrë telashe burrave. Në të vërtetë, gruaja, bashkëshortja, është një zjarr që e djeg vazhdimisht të shoqin, ditë për ditë, që e than dhe e plak para kohe. Pandora është një zjarr që Zeusi e futi nëpër shtëpi e që i djeg burrat pa qenë nevoja të ndizet ndonjë flakë. Zjarr vjedhës që i përgjigjet zjarrit të vjedhur. Si i bëhet në këto kushte? Nëse gruaja do të ishte përnjëmend vetëm kjo mendësi bushtre, kjo gënjeshtare me vështrim nga hambari, me “vithet e pispillosura”, e që po e vret të shoqin nga pleqëria dhe rraskapitja, pa dyshim që burrat do të ishin përpjekur të hiqnin dorë nga bashkëshortet. Por edhe këtu kundërvihen e brendshmja dhe e jashtmja. Gruaja, me babëzinë e saj kafshërore, ushqimore e seksuale, është një gaster, një plëndës i madh, një bark. Ajo përfaqëson në njëfarë mënyre kafshërinë e gjinisë njerëzore, pjesën e saj shtazore. Si gaster, ajo i përpin të gjitha pasuritë e të shoqit. Kur Prometeu e mbështolli pjesën e ushqimit që u caktoi njerëzve në gaster- in e kaut, ai nuk pandehu se po bënte kushedi se çfarë. Edhe aty, ai ra vetë në dredhitë e tij. Tanimë, dilema është si vijon: po u martua një burrë, me siguri jeta e tij do të jetë, pak a
shumë, një ferr i vërtetë, veç në rëntë në ndonjë bashkëshorte shumë të mirë, çka është tejet e rrallë. Pra, jeta bashkëshortore është një ferr, duhet t’i hapësh derën të keqes. Përkundrazi, nëse një burrë nuk martohet, ai mund të çojë një jetë të iumtur, të ketë gjithçka me bollëk, nuk do t’i mungojë kurrë gjë prej gjëje. Po kur t’i vijë çasti i vdekjes, kujt do t’i mbetet pasuria e grumbulluar prej tij? Ajo do të shpërndahet e do të bjerë në duart e të afermve, për të cilët ai nuk ka pasur ndonjë dashuri të veçantë. Po të martohet, katastrofe, por dhe po s’u martua, një formë tjetër katastrofe.
Gruaja është e dyfishtë. Ajo është ai plëndës, ai bark që përpin gjithçka që i shoqi mezi e ka mbledhur me mundin, me sfilitjen, me lodhjen e vet, por ky bark është gjithashtu i vetmi që mund të prodhojë atë çka e vijon jetën e një njeriu, femijën. Barku i gruas ngërthen në mënyrë kontradiktore pjesën e errët të jetës njerëzore, rraskapitjen, por edhe pjesën e Afërditës, atë që sjell lindje të reja. Bashkëshortja mishëron grykësinë që shkatërron dhe pjellorinë që prodhon. Ajo përmbledh të gjitha kundërshtitë e ekzistencës sonë. Ashtu si zjarri, ajo është njëherësh shenjë e njerëzores, sepse vetëm njerëzit martohen. Martesa i dallon njerëzit nga kafshët, që ndërzehen ashtu siç hanë, rastësisht tek takohen, sidokudo. Pra, gruaja është shenjë e një jete të kultivuar. Në të njëjtën kohë, ajo është krijuar sipas imazhit të perëndeshave të pavdekshme. Kur vështrojmë një grua, shohim Aferditën, Herën, Athinanë. Ajo është, në njëfarë mënyre, prania e hyjnores në këtë dhë me anë të hijeshisë, të joshjes, të haris-it të saj. Gruaja bashkon qenërinë e jetës njerëzore dhe pjesën e saj hyjnore. Ajo luhatet midis perëndive dhe kafshëve, çka është veti e njerëzimit.