Në mes t’atij vargu që përshkruem në pjesën e parë, i cili e mbyll fushën e Tiranës nga lindja, ngrihet nji kurriz mali i veçuem nja 3/4 orë i gjatë, mbi të cilin shtrihet nji fushë e vogël.
Ana perëndimore e këtij kurrizi që shef nga fusha, asht shumë e pjerrët. Gjatë kësaj shtrihen disa male të veshuna me pyje dushku dhe ahu dhe formojnë nji fushë të ngushtë. Në mes të kësaj fushe, por nga ana e malit, ngrihet nji kodër, e cila nga jugu, lindja dhe veriu asht shumë e pjerrët dhe vetëm nga perëndimi zbret me ngadalë. Në saj të kësaj asht ndërtue fortesa e Krujës, e cila nga tri anët asht e sigurueme prej natyre dhe vetëm ana e perëndimit ka nevojë për ndihmë artificiale që të bahej e papushtueshme në kohnat mesjetare: ky qëllim u krye, se muret e fortë dhe disa pirgje të rrumbullakët e siguruen shumë mirë kalanë.
Sadrazemi, që luen nji rol kaq të madh në historinë e Shqipnisë, kur po kalonte andej në vitin 1832, i prishi bedenat e kalasë dhe prandaj kjo asht sot nji gërmadhë. Në kala gjinden 80 shtëpi, të cilat janë të shkatërrueme, gja që tregon se banorët janë të vobekët; pastaj edhe dy xhami, nga të cilat vetëm njana ka nji minare, sarajet e mudirit dhe kulla e sahatit të qytetit, që ngrihet nga ana e perëndimit në majën ma të naltë të shkambit. Pranë këtij të fundit thohet këtu se ka qenë pallati i Skënderbeut, por prej tij nuk pashë asnji gjurmë. Në rrethet e afërme të kalasë gjinden nja 700 shtëpi të shpërndame andej-këndej në mes pemëve. Nji pamje të vajtueshme bajnë ullinjtë që gjinden me shumicë në këtë qark, të cilët, me pak përjashtime, u thanë në vitin e kaluem (1848-1850), mbasi bani dimën i fortë. Në kala shkon nji rrugë e gjatë dhe e ngushtë, e cila në pjesën ma të madhe asht e mbulueme dhe në të dy anët ka dyqane; ky asht pazari i Krujës. Ai na bani përshtypje se asht shumë i vjetër, bile qysh nga koha e Skënderbeut, sepse këtu janë ba pak ndryshime ose aspak.
Kruja asht tregu i qarkut jo vetëm për viset këndej, por edhe për ato përtej maleve. Rruga e Matit kalon nëpër këtë qytet dhe matjanët e vizitojnë shumë pazarin e tij që bahët për ditë të diel. Pazari asht mbushun me plaçka dhe na tregon fare mirë gjendjen ekonomike dhe industriale të nji qyteti të vogël të Shqipnisë. Krua në shqipet do me thanë burim; ky asht edhe emni i qytetit. Këtë emën e meriton sepse ka shumë burime të mëdha.
Mjerisht, qëndrimi im qe i shkurtën prandaj nuk mujta me mbledhë diçka riga gojëdhanat lokale mbi Skënderbeun. Por, si duket, kujtimi i tij në këto vise pothuejse asht zhdukë fare. Për të qenë, emni i tij akoma asht popullor, por nuk ndigjova ngjarje ose rrëfenja nga jeta e tij,e këto janë në rrezik të harrohen fare, sepse kur bana hetime, më thanë se nuk këndoheshin ma në vend, por në Mat rronin ende disa pleq që i dijshin ato. Mbasi mbi Skënderbeun nuk mujta me marrë vesht diçka të re, po i rekomandoj lexuesit që dëshiron me njoftë historinë dhe veprat përrallore të Skënderbeut, të këndojë Barletin dhe Hamerin. Unë do të kufizohem vetëm me hudhë nji vështrim mbi qëndrimin e tij kundrejt popullit, që shumë herë nuk asht çmue mirë, ashtu edhe mbi gjendjen politike të vendit kur ai duel në skenë. Biografi i tij, Barleti, njef vetëm të atin e trimit, për të cilin thotë se, veç qyteteve të tjera, ka pasë edhe Krujën nën sundimin e tijM. Pastaj tregon se kjo kala u ndërtue prej nji anëtari (Karlit) të familjes së madhe të Topiajve. Ky fakt na tregon se Skënderbeu ishte prej nji familjeje feudale të vogël dhe të panjoftun dhe se emnimi i tij si komandant i përgjithshëm i forcave të armatosura të Shqipnisë i detyrohet vetëm personalitetit të tij dhe jo pozitës së trashëgueme nga stërgjyshnit. Krenët e familjeve sunduese të Shqipnisë muerën pjesë në mbledhjen e Lezhës, që atëherë ishte në dorë të Venedikut dhe e zgjodhën Skënderbeun Komandant të Përgjithshëm.
Ndër këto familje sunduese ma e forta ishte ajo e Topiajve, e cila, siç duket, ndahej në dy degë. Degën në jug e përfaqësonte Arianit Golemi, vjehrri i pastajmë i Skënderbeut, influenca e të cilit shtrihej prej Vjose deri te Gjini i Artës. Ajo e veriut prej Andrea Topisë e djemve të tij, qendra e së cilës ishte krahina e Skurjes, në mes të Tiranës dhe Durrësit, por kishte prona edhe në Krrabë e Myzeqe. Barleti thotë, bile, se ajo ka sundue edhe mbi Himarën. Pastaj kemi zotninë e Dukagjinit, dy vllazën, Nikolla dhe Pali, smira e të cilëve Skënderbeut i ka shkaktue shumë kokëçamje. Nji tjetër asht Lekë Zaharia, sunduesi i Danjës, miku i ngushtë i Skënderbeut, të cilin ma vonë e vranë ata të Dukagjinit. Gjergj Strazimiri, djali i Balshës dhe nipi i Skënderbeut (djali i së motrës) i cili kishte pronat në mes të Krujës dhe Lezhës. Në Myzeqe Skënderbeu i kishte shumë miq Petër Spanin dhe katër djemtë e tij, Lekën, Dushmanin dhe të tjerë princa e zotni. Ma në fund kemi edhe Stefan Cemovikun me të dy djemtë e tij, pa dyshim nga raca sllave, i cili sundonte në fushë të Moraçës dhe atje kishte edhe kalanë e Zhabjakut në grykë të këtij liqeni. Por qytetet bregdetare, me gjithë Shkodrën, ishin atëherë në dorë të Venedikut dhe lufta që bani Skënderbeu me Republikën për zotnimin e Danjës, mbas vdekjes së Zaharisë, dëshmon se vetëm rreziku i përbashkët nga turqit i lidhi këta ndërmjet tyne.
Rruga prej Tirane në Krujë mban 6 orë; kjo e fundit shifet rrugës deri në Lezhë, mbasi ka nji pozitë të naltë.
Udhëtari shef rrugës në krahuri e majtë dy lokalitete që meritojnë me u përmendë, të cilat gjinden përtej Ishmit, në majë t’atyne kodrave që ndajnë nga perëndimi fushën e Tiranës prej'fushave bregdetare.
Këto janë Preshja (Preza) 87 nja 300 shtëpi të shpërndame; në mes të tyne shtrihet pazari me kullën e sahatit që shifet shumë larg; pastaj Ishmi, edhe ky me nja 300 shtëpi, që janë larg e larg njana prej tjetrës. Këtu dallon shqiptari prej grekut të ri dhe prej vllahut, sepse ai banesat nuk i grumbullon rreth nji pike, kurse ata dy të tjerët zakonisht i ndërtojnë shtëpitë afer shoqi-shoqit. Këto fshatra shqiptare, që janë shumë të përhapme, nuk i lejojrië me caktue me siguri largësinë ndërmjet tyne. Ishmi ka nji kala të vogël dhe gjindet 3/4 orë në jug të grykës së lumit, që quhet po kështu; gryka në fjalë asht e lundrueshme për barka të vogla. Asnji nuk dinte me tregue a ka këtu mure të vjetra, por shëtitësit e ardhshëm mos të tremben nga kjo dhe t’i vizitojnë këto vende, sepse në këto anë kemi për të caktue edhe shumë lokalitete që përmendin romakët dhe besojmë se pozita e lokaliteteve të reja asht identike me pozitën e lokaliteteve të vjetra.