Lumi i Kalasës buron afër fshatit të Tatzatit. Duke ndjekur drejtimin prej veriut në jug: ai përshkon pjesën më të mirë të krahinës së quajtur Rëzoma e Delvinës, deri sa zbret në fushën e Vurgut, ku bashkohet me lumin Bistricë. Krahina e Rëzomës, me të cilën është lidhur ky lumë, kufizohet në veri nga vargu i maleve Levan-Koniak-Golishsi dhe Mali i Gjërë që shënon kufirin midis kësaj zone dhe Labërisë së sipërme. Qafa e Skerficës që përshkon malin e Gjerë është e vetmja rrugë kalimi që lidh këtë zonë me luginën e Drinosit. Simbas burimeve të shkruara, kjo ka qenë i vetmi kalim i shkurtër i ushtrive ilire dhe romake në luftat iliro-epirote dhe maqedono-romake. Në anën perëndimore ky pellg veçohet prej detit nga mali i Shëndëllisë që ka drejtim veri-jug.
(Fshiati Vergo, rrethi Sarandë). Në vitin 1958, në vendin e quajtur Guri i Zi, në veri të fshatit Vergo, gjatë ndërtimit të një çezme, fshatarët gjetën një poç balte të pjekur në ngjyrë të kuqe me monedha brenda. Ena u thye nga goditja e kazmës, dhe nga monedhat që ndodheshin brenda saj vetëm një pjesë u mblodh. Prej tyre mundëm të gjejmë rreth 24 monedha bronzi. Simbas numizmatit Hasan Cekan pjesa më e madhe e tyre janë të Lidhjes Epirote, të prera në shek. III para erës sonë. Tani thesari ruhet në fondet e Muzeumit Arkeologjik të Tiranës.
(Fshati Vergo, rrethi Sarandë). Në juglindje të fshatit matanë përroi të Balies, duke gjurmë muresh të ruajtura keq, të ndërtuara me, bloqe gurësh të mëdbenj me përmasa: 1.50x0.60x0.32 m. Bloqet janë pak të punuara me forma paralelopipedi; janë të vendosura në të thatë. Muri ka një gjatësi prej rreth 5 m. Me sa duket, bloqet e punuara formojnë një farë ambienti mbi një kodër të vogël, e cila ndodhet në mes të fushës.
Rreth këtij ambienti, në një sipërfaqe prej 200 m2, takohen fragmente të shumta tjegullash helenistike dhe romake, parete pitosash masivë, me fund të sheshtë, fragmente enësh të ndryshme të lyera me serë nga brenda dhe fragmente mokrash. Ndoshta këtu kemi të bëjmë me një vendbanim të hapët të kohës helenistike.
(Fshati Bajkaj, rrethi Sarandë). Në perëndim të fshatit Bajkaj, rreth 3 km. larg tij, në vendin e quajtur Qafa e Breshit, ngrihen dy tuma me lartësi mesatare. Tumat kanë formën e një koni të ulët dhe ndodhen 3 m. larg njëra-tjetrës. Gjatë vitit 1970 u kryen gërmime arkeologjike në tumën më të madhe. Tuma e gërmuar ka këto përmasa: 3 m lartësi dhe diametër 17 m. Forma e saj është gjysmësferike. Studimi i profilit të tumës na lejon të kemi një paraqitje të qartë të ndërtimit të saj. Ajo është e ngritur nga shtresa dheu e guri.
Në tumë u zbuluan gjithësej 43 varre. Mënyra e zakonshme e varrit qe ajo e vendosjes së trupit në varre. Ndërtimi i tyre përbëhet nga katër rrasa prej guri gëlqeror të ngulura secila në dhe, duke marrë kështu formën e një sarkofagu. Mënyra tjetër e varrimit, e përdorur këtu, është varrimi me djegje të bërë në vend. Kjo u konstatua vetëm në katër raste. Në tumë u konstatua edhe një mënyrë tjetër varrimi, në një rast të vetëm, me vendosje kufome direkt në gropë, të mbuluar me tjegulla të tipit solene. Ky varr ndodhej pothuajse në sipërfaqe të tumës dhe nuk ka pasur lidhje me varret e tjera. Ky është një varr sekondar i futur më vonë, në periudhën e vonë antike.
Në planimetri varret qenë vendosur në formë rrethi, gjithësej në tre rrathë. Rrethi i bazës kishte diametrin më të madh se dy rrathët e tjerë. Në varret me sarkofag kufoma qe vendosur në pozicion fjetjeje, me këmbët e mbledhura galiç. Pjesa më e madhe e këtyre varreve kishte nga një skelet, në disa raste në to qenë vendosur edhe nga dy. Në përgjithësi inventari i varreve qe i vobektë. Në tre varre me arkëz guri u gjetën dy maja heshtash prej bronzi, të ngjashme me ato të zbuluara në Dropullin e sipërm dhe të Vajzës, dhe një amfore protogjeometrike.
Të gjitha varret me djegje dolën me inventar. Me inventar të pasur doli varri qendror që ishte gjithashtu me djegje. Ky qe hapur direkt në taban, jo shumë larg qendrës së tumës. Ajo kishte formën e një grope ovale 1 m. e thellë. Kufoma qe vendosur në gropë bashkë me inventarin dhe pastaj qe mbuluar me një shtresë gurësh të vegjël lumi. Djegja qe bërë me vend dhe ajo ishte aq e madhe, saqë enët qenë deformuar shumë. Në varrin qendror u gjetën 7 enë formash të ndryshme.
Përsa i përket datimit të kulturës së tumës, këtu na ndihmon qeramika, e cila si nga teknika e punimit, ashtu edhe nga forma kishte karakteristika të periudhës së fundit të bronzit dhe fillimit të hekurit. Për të përforcuar më tepër kohën, në të cilën ka qenë ngritur tuma, shërbejnë enët e varrit qendror, të cilat kanë shumë ngjashmëri me ato të zbuluara në tumat e Vajzës dhe të Dropullit.
(Fshati Metoq, rrethi Sarandë). Në qafën e Gjashtë, në krahun e djathtë të rrugës Sarandë-Delvinë, në një nga kodrat e fshatit Metoq, Ugolini kishte parë dy tempuj të kohës klasike. Gjatë vizitës që bëmë ne në këtë vend, mundëm të përcaktojmë njërin prej tyre. Mbi sipërfaqen e kodrës duken gjurmët e tempullit të ndërtuar me bloqe gurësh të mëdhenj’ të të punuar mirë nga të katër faqet e anëshme dhe të gufmuar nga faqja frontale. Bloqet e gurëve janë të vendosura në të thata dhe të puthitura mirë njëra me tjetrën.
Trashësia e murit është e berabartë me trashësinë e blokut të gurit 0.90 m; kurse lartësia e ruajtjes së tij arrin deri në 1.30 m. Tempulli ka një planimetri katërkëndëshe me përmasa 10x10 m. Gjurmë muresh duken edhe rreth tempullit, të cilat me sa duket kanë lidhje me të. Në sipërfaqen e kodrës takohen fragmente enësh të ndryshme si vegje dhe funde amforash helenistike dhe romake.
(Fshiati Vergo, rrethi Sarandë). Në vitin 1958, në vendin e quajtur Guri i Zi, në veri të fshatit Vergo, gjatë ndërtimit të një çezme, fshatarët gjetën një poç balte të pjekur në ngjyrë të kuqe me monedha brenda. Ena u thye nga goditja e kazmës, dhe nga monedhat që ndodheshin brenda saj vetëm një pjesë u mblodh. Prej tyre mundëm të gjejmë rreth 24 monedha bronzi. Simbas numizmatit Hasan Cekan pjesa më e madhe e tyre janë të Lidhjes Epirote, të prera në shek. III para erës sonë. Tani thesari ruhet në fondet e Muzeumit Arkeologjik të Tiranës.
(Fshati Vergo, rrethi Sarandë). Në juglindje të fshatit matanë përroi të Balies, duke gjurmë muresh të ruajtura keq, të ndërtuara me, bloqe gurësh të mëdbenj me përmasa: 1.50x0.60x0.32 m. Bloqet janë pak të punuara me forma paralelopipedi; janë të vendosura në të thatë. Muri ka një gjatësi prej rreth 5 m. Me sa duket, bloqet e punuara formojnë një farë ambienti mbi një kodër të vogël, e cila ndodhet në mes të fushës.
Rreth këtij ambienti, në një sipërfaqe prej 200 m2, takohen fragmente të shumta tjegullash helenistike dhe romake, parete pitosash masivë, me fund të sheshtë, fragmente enësh të ndryshme të lyera me serë nga brenda dhe fragmente mokrash. Ndoshta këtu kemi të bëjmë me një vendbanim të hapët të kohës helenistike.
(Fshati Bajkaj, rrethi Sarandë). Në perëndim të fshatit Bajkaj, rreth 3 km. larg tij, në vendin e quajtur Qafa e Breshit, ngrihen dy tuma me lartësi mesatare. Tumat kanë formën e një koni të ulët dhe ndodhen 3 m. larg njëra-tjetrës. Gjatë vitit 1970 u kryen gërmime arkeologjike në tumën më të madhe. Tuma e gërmuar ka këto përmasa: 3 m lartësi dhe diametër 17 m. Forma e saj është gjysmësferike. Studimi i profilit të tumës na lejon të kemi një paraqitje të qartë të ndërtimit të saj. Ajo është e ngritur nga shtresa dheu e guri.
Në tumë u zbuluan gjithësej 43 varre. Mënyra e zakonshme e varrit qe ajo e vendosjes së trupit në varre. Ndërtimi i tyre përbëhet nga katër rrasa prej guri gëlqeror të ngulura secila në dhe, duke marrë kështu formën e një sarkofagu. Mënyra tjetër e varrimit, e përdorur këtu, është varrimi me djegje të bërë në vend. Kjo u konstatua vetëm në katër raste. Në tumë u konstatua edhe një mënyrë tjetër varrimi, në një rast të vetëm, me vendosje kufome direkt në gropë, të mbuluar me tjegulla të tipit solene. Ky varr ndodhej pothuajse në sipërfaqe të tumës dhe nuk ka pasur lidhje me varret e tjera. Ky është një varr sekondar i futur më vonë, në periudhën e vonë antike.
Në planimetri varret qenë vendosur në formë rrethi, gjithësej në tre rrathë. Rrethi i bazës kishte diametrin më të madh se dy rrathët e tjerë.
Në varret me sarkofag kufoma qe vendosur në pozicion fjetjeje, me këmbët e mbledhura galiç. Pjesa më e madhe e këtyre varreve kishte nga një skelet, në disa raste në to qenë vendosur edhe nga dy.
Në përgjithësi inventari i varreve qe i vobektë. Në tre varre me arkëz guri u gjetën dy maja heshtash prej bronzi, të ngjashme me ato të zbuluara në Dropullin e sipërm dhe të Vajzës, dhe një amfore protogjeometrike.
Të gjitha varret me djegje dolën me inventar. Me inventar të pasur doli varri qendror që ishte gjithashtu me djegje. Ky qe hapur direkt në taban, jo shumë larg qendrës së tumës. Ajo kishte formën e një grope ovale 1 m. e thellë. Kufoma qe vendosur në gropë bashkë me inventarin dhe pastaj qe mbuluar me një shtresë gurësh të vegjël lumi. Djegja qe bërë me vend dhe ajo ishte aq e madhe, saqë enët qenë deformuar shumë. Në varrin qendror u gjetën 7 enë formash të ndryshme.
Përsa i përket datimit të kulturës së tumës, këtu na ndihmon qeramika, e cila si nga teknika e punimit, ashtu edhe nga forma kishte karakteristika të periudhës së fundit të bronzit dhe fillimit të hekurit. Për të përforcuar më tepër kohën, në të cilën ka qenë ngritur tuma, shërbejnë enët e varrit qendror, të cilat kanë shumë ngjashmëri me ato të zbuluara në tumat e Vajzës dhe të Dropullit.
(Fshati Metoq, rrethi Sarandë). Në qafën e Gjashtë, në krahun e djathtë të rrugës Sarandë-Delvinë, në një nga kodrat e fshatit Metoq, Ugolini kishte parë dy tempuj të kohës klasike. Gjatë vizitës që bëmë ne në këtë vend, mundëm të përcaktojmë njërin prej tyre. Mbi sipërfaqen e kodrës duken gjurmët e tempullit të ndërtuar me bloqe gurësh të mëdhenj’ të të punuar mirë nga të katër faqet e anëshme dhe të gufmuar nga faqja frontale. Bloqet e gurëve janë të vendosura në të thata dhe të puthitura mirë njëra me tjetrën.
Trashësia e murit është e berabartë me trashësinë e blokut të gurit 0.90 m; kurse lartësia e ruajtjes së tij arrin deri në 1.30 m. Tempulli ka një planimetri katërkëndëshe me përmasa 10x10 m. Gjurmë muresh duken edhe rreth tempullit, të cilat me sa duket kanë lidhje me të. Në sipërfaqen e kodrës takohen fragmente enësh të ndryshme si vegje dhe funde amforash helenistike dhe romake.