Fusha bregdetare që fillon në Vlonë, përbahet në fillim prej nji rrypi të ngushtë, i cili përbri ka nji varg kodrash. Mbas nja dy orësh naltësitë zhduken, por toka nëpër të cilën kalon rruga e Apolonisë nuk asht nji fushë e mirëfilltë, se ky qytet gjendej mbi një kodër që asht nja 200 kambë e naltë.
Në veri të fshatit të Pojanit vjen fusha e madhe, e krijueme prej ledhit të lumenjve, e cila hyn thellë në tokë. Vetëm nji pjesë e vogël asht e punueme dhe banorët e Epirit të Veriut dhe ata të Gramozit e përdorin si kullotë dimni. Prandaj në verë duket si e shkretë dhe fshatrat vllehe të braktisuna ku nuk mbetet asnji njeri, bajnë përshtypje jo fort të mirë. Në këto kasolle me kashtë nuk gjindet gja për me vjedhë dhe ndonji dam që bahet, ndreqet në vjeshtë me lehtësi.
Shtëpitë e fshatrave bujqësore, përmes të cilëve kalon rruga, kanë nji pamje, si të thuash, tropike. Grumbulli i banimit rrethohet prej nji.gardhi kallamash të mbjellun dhe përbahet prej tri a katër shtëpish të vogla, prej të cilave njena shërben për banim dhe të tjerat si stalla ose hambare drithi. Skeleti i kësaj asht prej druni, pullazi prej kashte, muret prej kallamash që janë lye me baltë ose me bagla lope. Vetëm ajo anë e ngushtë ku gjendet votra asht mur balte, por zjarri ndizet 3-4 kambë larg tij, si në shtëpitë fshatare greke dhe muri asht mbushë me almise shtëpiake si tenxhere, sahana, kusi etj. Gjatë ketij muri shkon nji bankë balte nja 2 kambë e naltë dhe po aq e gjanë; edhe dyshemeja asht po prej balte; oxhak nuk ka, as tavolinë, karrige ose stola.
Mbulesat e fjetjes mblidhen në mëngjes dhe vihen pas murit. Ajri dhe drita hyjnë nëpër dy dyert që gjinden në faqen e përparme të shtëpisë, e cila asht ma e gjatë. Edhe natën njena prej tyne rri hapët. Shtëpitë për banim janë 20-25 kambë të gjata dhe 12-15 kambë të gjana, por vetëm gjysma e shtëpisë asht e banueme; d.m.th. shtëpia e zjarrit, gjysma tjetër përdoret si magazinë. Edhe mobiljet e shtëpisë janë si ato të grekëve; edhe këtu gjejmë shporta të mëdha, të rrumbullakta, të lyeme me baltë, ku ruhet drithi. Interesant janë qerret me dy rrota që përdoren shumë ndër të gjitha fushat bregdetare, të cilat udhëtari i merr shpejt mëni jo vetëm nga shkaku i muzikës shurdhuese që bajnë boshtet, të cilët pothuejse kurrë nuk lyhen me ndonjë çikë dhjamë, por edhe se i kujtojnë vuajtjet e etjes. Por në qoftë se ai i ka marrë ethet dhe duhet mos të pijë ujë, që ta vonojë sa ma shumë sulmin e tyne, atëherë sigurisht e nget me vrap kalin kur sheh të tilla qerre, për me shpëtue sa ma shpejt prej zhurmës vajtuese të tyne. Korja e thatë, ngjyrëhini, e baltës, e cila mbulon lëkurën e buajve që tërheqin qerret, nuk asht e përshtatshme me përmirësue përshtypjen që ban nji e tillë qerre iliriane, por kjo baltë i ruen bagëtitë nga mizat dhe mushkonjat që janë me miliona, të cilat nuk largohen as nga pluhuri që ngrejnë përpjetë këto kafshë. Takimet që pat autori në të tilla qerre, i kanë lanë përshtypjen ma të keqe, bile hganjiherë, kur nuk mund të kalonte shpejt, asht ba zemërgur dhe i ka ndalue në mes të rrugës.
Rruga shpeshherë kalon pranë gjerdheve dhe vidhave; këto të fundit janë mbushë me hardhi, të cilat shkojnë prej nji peme në tjetrën dhe na japin nji pamje.tërheqëse. Lexuesi nuk mundet me e parafytyrue fushën e Ilirisë Jugore, në qoftë se nuk e krahason me nji Lombardi të egër.
Në Myzeqe ka shumë arixhinj. Këta janë skllevën të Sulltanit dhe shërbimet e tyne jepen në sipërmarrje si të gjitha të ardhunat e shtetit (nja 5 qese në vit). Arixhinjtë i përdorin si lajmëtarë, si argatë në stinën e korrjeve, për të shitur drithin, për të rrafun misrin etj. Shumë prej tyne lirohen nga këto shërbime tue i pague sipërmarrësit disa të holla. Veç kësaj, ata paguajnë 60 pjastra për çdo çadër dhe çdo mashkull në moshë ligjore paguan edhe gjashtë pjastra taksë (haraç). Fare pak prej tyne janë kovaçë, shumica ban tregti me kuaj, por ata nuk qëndrojnë në nji vend dhe nganjiherë bien në kontakt edhe me hajdutë kuajsh.
Në kohna të para në Myzeqe lulëzonte rritja e kuajve dhe mazat e saj gëzonin një nam të mirë në të gjithë gadishullin; por nji racë kuajsh të veçantë nuk ka pasë. Sot rritja e kuajve ka ra fare poshtë dhe gjatë qëndrimit tim në Shqipni nuk më ra në sy ndonji kalë i bukur që meritonte me e vështrue ma me kujdes.
Fusha e Ilirisë Jugore, po t’ishte ma e shëndetshme, atëherë do të numërohej te krahinat ma të begatshme të Evropës. Mirëpo banorët e saj nuk vuejnë vetëm nga sëmundjet që shkakton ajri i keq, por edhe nga të tjera që i mora vesh nga nji burim i, sigurtë. Regjistri i kryeepiskopatës ortodokse të Beratit (që përfshin Beratin, Kaninën dhe Shpatin) kishte 4000 shtëpi kristiane kur filloi detyrën dhespoti i tanishëm; prej këtyne brenda nji kohe prej 30-40 vjet nuk kanë teprue ma tepër se 2000. Ky shkretim i madh ka prekë sidomos Myzeqenë. Krahina në fjalë nuk ka vuejtë shumë nga kryengritjet ose nga mizoritë e nji lufte, por trysnia që randonte këtu ma përpara mbi rajanë kristiane, thuhet se ka qenë e padurueshme. Por këto kohna tashti kanë kalue dhe shpesojmë se nën mbrojtjen e Tanzimatit edhe popullsia do të shtohet. Si duket, pakësimi i popullsisë kristiane vjen ma fort nga emigrimi i msheftë, sesa nga ndërrimi i fesë. Kështu thonë këtu. Por ai që vështron me kujdes fytyrat e verdha dhe barqet e ajtuna nga ethet të foshnjave dhe shef nanat e ligta, të cilat nuk janë në gjendje me lindë fëmijë të shëndoshë, atëherë fajin duhet t’ia ngarkojë klimës se keqe që nuk lejon shtimin e popullsisë.