Njoftimet historike që kemi trashëguar nga literatura antike për fisin ilir të penestëve, siç dihet janë tepër të varfëra. Burimi më i vjetër është Polybi, i cili në kapitujt e cunguar që merren me luftën e tretë romake-makedone, përmënd qytetin Uskana, Yơxανα[1] pa na dhënë për të asnjë hollësi, përveç asaj që riprodhon Stefan Byzantini, se ishte një «qytet i Ilirisë»,[2]. Të vetmet lajme me interes mbi Penestinë, penestët dhe qytetet e tyre, i kemi kryesisht nga vepra e Tit Livit, i cili ka shfrytëzuar kapitujt e humbur të Polybit dhe burime të tjera të panjohura për ne.
Sipas Livit, në pragun e pushtimit romak, në truallin e penestëve (Penestiana terra) kishte 14 qyteza dhe kështjella, prej të cilave ai na jep vetëm tri emra — Uskana (Uscana), (Oaeneum) dhe Draudak (Draudacum)[3], Uskana cilësohet prej tij «qytet» (urbs) dhe «qytezë» (oppiduim). Po ashtu cilësohet edhe vendbanimi Oenë, kurse Draudaku dhe 11 pikat e tjera anonime vetëm «kështjella» (castella). Njoftimet e tjera të shkrimtarit romak, edhe pse të cekëta, janë me interes për lokalizimin e truallit të penestëve dhe për identifikimin e vendbanimeve të tyre. Sipas tij, në vitin 172 para erës sonë, repartet romake që zbarkuan në brigjet jugore të Ilirisë, pasi marshuan në thellësi të vendit, pushtuan kështjellat e dasaretëve dhe të ilirëve, ndër të cilat nënkuptohet, Lyhnidin dhe Uskanën, duke hyrë kështu si pykë midis mbretërisë ilire të Gentit dhe mbretërisë makedone të Perseut. Pak më vonë, ushtri të tjera romake, të cilat zbarkuan gjithashtu në brigjet e Ilirisë jugore, marshuan nga tjetër rrugë në thellësi të Ballkanit dhe dolën në Thesali, në kufijtë jugorë të Makedonisë, duke hyrë edhe këtu si pykë midis mbretërisë makedone dhe shteteve greke. Dy vjet pasi kishte filluar lufta romake-makedone, për të lehtësuar pozitën e vështirë të Makedonisë, Perseu mori dy masa të rëndësishme me interes për temën tonë:
Njera, me karakter ushtarak, synonte të pastronte trevën e penestëve (dhe jo atë të dasaretëve) nga garnizonet romake. Për këtë qëllim në janar të vitit 169, mbreti makedon u nis së bashku me ushtritë e veta nga Styberra dhe pas një marshimi triditor, arriti përballë Uskanës, të cilën e pushtoi. Livi thotë se Uskana ishte qyteti më i madh i tokës së penestëve (Penestianae terrae ea maxima urbs est Uscana), se në atë kohë qyteti kishte 10 mijë banorë dhe se ishte i rrethuar me një kala të fuqishme me dy porta[4]. Që këtej, Perseu e vazhdoi marshimin kundër qytezës Oenë, e cila sipas shkrimtarit romak, ishte tepër e vështirë të pushtohej pa një rrethim të rregullt, mbasi muret e saj ishin shumë më të forta se ato të vendbanimeve të tjera peneste. Veç kësaj qyteza Oenë mbrohej nga njera anë prej lumit Artatus, nga ana tjetër prej një mali shumë të lartë që mezi kalohej dhe se me pozitën e mirë që kishte, ajo kontrollonte rrugën nga kalohej për në viset e labeatëve ku mbretëronte Genti»[5]. Por gjatë marshimit për në Oenë, Perseu kaloi pranë kështjellës Draudak, për të cilën shkrimtari romak shton se ishte një vendbanim mjaft i populluar, se kishte nga çdo pikëpamje një pozitë më të përshtatshme se kështjellat e tjera të Pënestisë dhe se, sipas sugjerimit qe një njohës i mirë i vendit i dha Perseut, pushtimi i qytezës Oenë nuk do t’i sillte atij asnjë dobi nëqoftëse nuk do të shtinte në dorë më parë kështjellën Draudak[6]. Pasi e mori Draudakun, Perseu përshkoi trevën peneste dhe pushtoi 11 kështjellat e tjera të Penestisë derisa më në fund iu turr qytezës Oenë, të cilën e shtiu gjithashtu në dorë.
Masa tjetër, me karakter diplomatik, syhonte ta tërhiqte mbretërinë ilire sa më parë në luftë të përbashkët kundër Romës. Për ta bindur Gentin që ta lidhte aleancën ushtarake me Makedoninë, Perseu nisi për në Shkodër dy delegatë, Pleuratin ilir dhe Adaeun makedon[7]. Delegatët e Perseut, kaluan malin e Skardit — te Polybi: te Livi: Scaprdus mons, Scordus mons dhe përshkuan krahinën që quhej lliria e shkretuar» te Polybi, Illyrici solitudines, te Livi — vend të cilin më parë e kishin prishur makedonët për të penguar dardanët që të dyndeshin në «Iliri dhe në Makedoni». Kur delegatët makedonë arritën në Shkodër, mësuan se mbreti Gent ndodhej në Lissus (Lezhë), prandaj e vazhduan rrugën më tutje. Meqënëse delegatët nuk e bindën dot Gentin ta nënshkruante aleancën, Perseu nisi një dërgatë të re prej tri vetash (Pleurati, Adaeu dhe Glaukia), kurse ai vetë u vendos në Uskanë. As Polybi, as Livi nuk e tregojnë rrugën që ndoqi kësaj radhe dërgata për në Shkodër.
[1] Polybi, XXVIII 8,11.
[2] Stefan Byzantini, s.v. “Yơxανα.
[3] Tit Livi, XLIII 10, 18-21.
[4] Livi, XLIII 10, 1; 18, 15; 19, 3, 8, 9.
[5] Livi, XLIII 16, 3: . in Penesteas exercitum reducit ad Oaeneum oppidum inpotestatem redigendum, et alioqui oportune situm, et transtitus ea est in Labeates ubi Gentius regnabat...
[6] Livi, XLIII 19, 3-5.
[7] Polybi, XXVIII 8, 1-2: “Οτ