Qyteti i Tiranës dhe fusha e saj me banë nji përshtypje shumë të mirë. Banorët e këtushëm mbahen si më të shkathëtit, por edhe më dinakët e Shqipërisë së Mesme. Arat, qipshtet dhe pemishtet janë të punueme fare mirë dhe këto të fundit janë rrethue me gjerdhe; njerëzit janë veshë pastër dhe mirë. Gjaja e gjallë asht e mbajtun mirë dhe në shumë katunde ka shtëpia me dy kate prej druni, të cilat përbrenda janë shumë të pastra. Kurkund nuk shihen gjurmë të vobegësisë dhe të mizeijes, por sidomos qyteti me bani shumë përshtypje, sepse unë prisnja nji çerdhe të errët dhe të ndytë, por gjeta nji qytet që shtrihet në mes të qipshteve, mbi nji fushë që ka ujë boll për të njomë tokat. Kur hetova ma mirë erdha në këte përfundim se në këte qytet nuk ka fukara që heqin keq ose vuajnë nga uria.
Dy vija uji që kalojnë nëpër migë spastrojnë të gjitha ndyrësirat. Xhamitë me piktura shumëngjyrëshe ndërtue në nji stil të bukur dhe rrethue me plepa e selvi, bashkë me kullën e sahatit që asht në stilin rokoko, bashkohen dhe formojnë disa piktura kaq origjinale, të cilat nuk i kam pa në asnji vend të Shqipnisë. Gratë e qarkut vijnë në pazar, blejnë dhe shesin si kudo, por nji gja më tërhoqi vërejtjen, sepse nuk e kam pa në asnji vend: gra muhamedane, të veshuna me kostume qyteti, ndër to edhe ndonji vajzë të re, rrijnë te shkallët e xhamive ose gjatë mureve të tyne dhe shesin plaçka dhe rroba të vjetra.
Këtu nuk pashë shumë persona me sy të kalter dhe me flokë të verdhë, kurse në Labëri, Vlonë, Tepelenë, bile edhe në Gjinokastër, kam gjetë shumë prej këtyne tipave; por sa më shumë të udhëtojmë nga veriu, aq ma rrallë bahen këtd tipa. Unë nuk due me u shtye ma gjatë mbi racën shqiptare, se nuk ka asnji vend në Evropë si Shqipnia ku përfaqësohen të gjitha format e racës njerëzore prej bukurisë ma të madhe, deri te gjaja ma e shëmtuar. Këto forma duken në sy se nuk janë të nji race. Por kush asht tipi shqiptar? Përgjigjen e kësaj pyetjeje po ua la pasardhësve të mi, të cilëve sigurisht do tu bjerë në sy se shumë kafka shqiptare te tamthat janë ma të ajtun. Para se me u largue prej Janine njoha disa pjesë të veprës se Mylerit mbi kafkat dhe kudo që shkova porosita me më sjellë kafka nga nji racë e pastër, mirëpo puna nuk qe ashtu si mendova unë, sepse kurkund nuk munda me marrë me vete ndonji kafkë për mostër, edhe pse ndër lokalitetet kristiane ka edhe vende te veçanta ku ruhen eshtnat e të vdekurve, por marrja e nji kafke nga vendi i saj i bekuem asht ma tepër sesa me grabitë nji kishë.
Sa e madhe asht Tirana? - Shënimet e mia thonë se ka 2000 shtëpi; prej tyne 100 janë ortodokse (pothuej të gjitha vllehe ), 6 katolike dhe teprica muhamedane. Por Ami Bouë në veprën e tij “Turquie d’Europe” IV, f. 545, shkruen mbi Tiranën: “Tirana asht nji qytet me nja 300 shtëpi dhe ka 2000-3000 banorë, të cilët në pjesën ma të madhe janë gegë muhamedanë”. Tashti zgjidh e merr. Por kur autori në fjalë thotë për Durrsin se ka 8000 banorë, kurse unë ma sipër fola vetëm për 1000, atëherë jam i sigurtë se shifrat e mia janë të drejta, mbasi qëndrova nji kohë të gjatë në Durrës dhe mblodha në vend informata të sakta, por edhe ato që pashë me sytë e mi e vërtetojnë thanien time.
Tirana, sado i vjetër të jetë emri i saj, si qytet asht i ri, sepse nuk asht ma e vjetër se 350 vjet. Gojëdhana mbi themelimin e qytetit thotë kështu:
Njiherë ka qenë nji bej i varfer që quhej Sulejman dhe kishte vetëm nji shërbëtor. Shërbëtori nji natë pa nji andërr sikur hana zbriti prej qielli dhe u ul mbi supin e tij dhe përhapi nji dritë të madhe. Kur zotnia e dëgjoi andrrën, i tha shërbëtorit: “Ti do të bahesh njiherë nji njeri i naltë, shko në kurbet në emën të allahut dhe provoje fatin tand, sepse tek unë nuk do të fitosh gja”. Shërbëtori iku dhe humbi fare, mbasi asnjiherë nuk dërgoi ndonji lajm se ku gjendej. Por nji ditë erdhi te beu nji kalorës tartar dhe e lajmëroi që të shkonte në Stamboll te veziri i madh dhe ky natyrisht iu bind urdhnit. Kur shkoi te sadrazemi, ai i tregoi se kishte qenë dikur shërbëtori i tij, e priti mirë e bukur dhe i tha që të kërkonte nji favor prej tij. Beu kërkoi me e vue në krye te sanxhakut të Ohrit dhe kryeministri ia plotësoi dëshirën. Nji ditë, kur po gjuante në Tiranë, e cila atëherë ishte nji katund me nja 15 shtëpi, vendi i pëlqeu beut kaq fort, saqë ndërtoi aty nji xhami në pazar. Kur shkoi ma vone në luftë kundër persëve dhe e kuptoi se po i afrohej vdekja, dha urdhën me e ballsamosë trupin e tij dhe me e varrosë në atë xhami; dhe kjo punë u krye. Sulejman pasha ka 240 vjet që ka vdekë; dega mashkullore e familjes së tij u shue tashti vonë, por dega femnore lulëzoi ma gjatë; nga kjo rrjedhin bejlerët e sotëm të Tiranës.
Djalin e fundit të kësaj familjeje, Haxhi Et'hem beun, e mundoi shumë fati. Se beu i Krujës, me të cilin ishte në gjak, e përzu nga Tirana dhe ai jetoi shumë vjet në Anadoll, si'dervish. Me ndihmën e Mustafait, pashës së fundit të Shkodrës, mundi me zanë përsëri vendin e t’et. Mbas rrëzimit të tij, u hoq prapë prej sadrazemit dhe Tiranën e muer përsëri armiku i tij, beu i Krujës, i cili e zotnon edhe sot. Et'hem Beu u arratis në Elbasan, por ma vonë u pajtue me anmiqtë dhe martoi vajzën tek ata. Nga ato kohna kur Tirana ishte në gjak me Krujën, kemi këtë gojëdhanë: - Megjithëqë anmiqësia në mes Tiranës dhe Krujës ishte shumë e madhe, nganjiherë vinin disa krutanë msheftazi në pazarin e Tiranës. Për me ndalue këtë, tiranasit vunë roje te portat e qytetit, të cilët i ndalnin të gjithë njerëzit dhe ipyetnin se si i thonin nji copë druje. në qoftë se ai që pyetej, përgjigjej me fjalën “trani”, atëherë ishte nji krutan dhe vritej në vend, sepse tiranasit i thonë “trau”.
Edhe në qarkun e Tiranës asht ba zakon me shkue në kurbet; banorët e fshatrave shkojnë në Stamboll si kazmaxhinj dhe në qytet nuk asht shue edhe sot zakoni me shkue mercenar në Egjipt. Banorët e qytetit jetojnë ma fort mc qeraxhillëk; pjesën ma të madhe të ushqimit qyteti i sjell me kafshë barre; qeraxhinjtë e Tiranës njihen në gjithë Rumelinë.