Toka, Hapësira, Qielli

Sherr e dashuri

Çfarë ndodh me gjymtyrën e seksit që Kroni hodhi në det? Ajo nuk fundoset në ujin e oqeanit, noton sipër tyre, pluskon, dhe shkuma e spermës përzihet me shkumën e detit. Nga kjo shkrirje shkumore përreth seksit, që lëviz nga ta çojnë dallgët, ngjizet një krijesë e përkryer: Aferdita, hyjnesha e lindur nga deti dhe shkuma. Ajo lundron njëfarë kohe, pastaj zbret në ujdhesën e vet, në Qipro. Çapitet në rërë dhe, teksa shkon përpara, lulet më erëmuese e më të bukura mbijnë poshtë hapave të saj. Pa iu ndarë Aferditës, çapiten pas saj, Erosi dhe Himerosi, Dashuria dhe Dëshira. Ky Eros nuk është Erosi i kryehershëm, por një Eros që kërkon ndërkaq që tiparet të jenë mashkullore e femërore. Herë-herë do të thuhet që ai është i biri i Aferditës. Ky Eros ka ndërruar, pra, funksion. Roli i tij nuk është më që të sjellë në dritë atë çka ndodhej në terrin e fuqive të kryehershme, si në fillim fare të kozmosit. Tashmë ai ka për rol të bashkojë dy qenie të individualizuara qartas, me seks të ndryshëm, në një lojë erotike që parakupton një strategji dashurore me gjithë joshjen, mirëkuptimin, xhelozinë. Erosi bashkon dy qenie të ndryshme me qëllim që prej tyre të lindë një qenie e tretë, që të mos jetë identike as me njërin prind, as me tjetrin, por që të jetë pasuesja e të dyve. Ekziston, pra, tani një krijim që dallon nga ai i kohës së mëparshme. E thënë ndryshe, duke prerë seksin e të atit, Kroni krijoi dy fuqi që për grekët janë plotësuese, njëra nga të cilat quhet Eris, Grindja, kurse tjetra Eros, Dashuria.

Eris është lufta në gjirin e të njëjtës familje ose brenda të njëjtit njerëzim, konflikti dhe mosmarrëveshja në zemër të asaj që qe e bashkuar. Erosi, përkundrazi, është mirëkuptimi dhe bashkimi i atyre çka janë aq të pangjashme sa ç’mund të jenë femërorja me mashkulloren. Erisi dhe Erosi janë përftuar që të dy nga i njëjti akt themelues që liroi hapësirën, që zhbliokoi kohën, që u lejoi breznive të njëpasnjëshme të shfaqeshin në faqe të dheut: skena tanimë qe hapur plotësisht.

Tanimë të gjithë këto personazhe hyjnore, me Erisin nga njëra anë dhe Erosin nga ana tjetër, do të përballen e përleshen mes tyre. Po përse? Më shumë për të caktuar se kush do të bëhet zot i kësaj gjithësie sesa për ta ngritur vetë gjithësinë, që tashmë i ka hedhur themelet. Kush do të jetë sovrani i saj? Në vend të një rrëfimi kozmogonik që shtron pyetjet “Çfarë është fillimi i botës? Përse qe së pari Humnera? Si u mbrujt gjithë kjo që përmban gjithësia?”, brofin të tjera pyetje, të cilave rreken t’u japin përgjigje rrëfenja të tjera, shumë më dramatike. Si do të luftojnë e do të shqyhen mesvedi zotat që u krijuan dhe bënë fëm ij ë edhe vetë? Në ç ’ mëhy rë do të merren vesh? S i do ta vuaj në gabimin që bënë Titanët ndaj atit të tyre Uran, në ç’mënyrë do të ndëshkohen? Kush do ta sigurojë qëndrueshmërinë e kësaj bote të ndërtuar nga një hiç që qe gjithçka, nga një terr që qe vetë burimi i dritës, nga një zbrazëti ku lindin trupat e plotë e të ngurtë? Si do të bëhet bota e qëndrueshme, e organizuar, me qenie të individualizuara në të? Duke u larguar nga Toka, Urani i hap udhën një vijimësie të pandalshme brezash. Mirëpo, në qoftë se në çdo brez perënditë hahen me shoshoqin, bota nuk do të gjejë asnjëherë qëndrueshmëri. Lufta e perëndive duhet ta ketë një fund, me qëllim që në botë të vendoset përfundimisht rendi. Perdja ngrihet mbi luftimet për sovranitetin hyjnor.

Lufta e perëndive dhe mbretëria e Zeusit

Ja pra tek është vendosur dekori në teatrin e botës. Hapësira është liruar, koha rrjedh, brezat do të pasojnë njëri-tjetrin. Poshtë është bota e nëndheshme, pastaj toka e pamat, ujërat, rrjedha e Oqeanit që qarkon gjithçka, dhe lart një qiell i mbërthyer. Ashtu siç është toka një seli e qëndrueshme për njerëzit e kafshët, po ashtu, atje lart, qielli i etertë është një vendqëndrim i sigurt për hyjnitë. Titanët, që janë perënditë e para në kuptimin e mirëfilltë të fjalës, bijtë e Qiellit, e kanë, pra, botën në dispozicion. Ata do të zënë vend lart, majë maleve të tokës, aty ku do të vendoset edhe selia e qëndrueshme e hyjnive të vogla, Najadave, Nimfave të pyjeve, Nimfave të maleve. Sekush zë vend që të veprojë.

Në kupë të qiellit gjenden hyjtë Titanë, ata që quhen Uranidë, bijtë e bijat e Uranit. Në krye të tyre qëndron më i vogli, më i riu nga perënditë, që është një hyj dinak, tinëzar, mizor. Është pikërisht ai, Kroni, që nuk ngurroi t’i priste të atit organet seksuale. Duke guxuar të kryejë këtë veprim, ai zhbllokoi gjithësinë, krijoi hapësirën, i dhajetë një bote të diferencuar, të organizuar. Ky akt pozitiv ngërthen edhe një anë të errët, është njëkohësisht një gabim që kërkon shpagim. Sepse në çastin kur Qielli u tërhoq në vendin e vet përfundimtar, ai nuk ngurroi të lëshonte kundër të bijve, perëndive të para të individualizuara, një nëmë që më pas do të përmbushet, e marrë përsipër nga Erinitë e lindura nga gjaku i gjymtimit. Një ditë do të duhet që Kroni t’ua paguajë borxhin Erinive hakmarrëse të të atit.

Pra, pikërisht më i riu, por edhe më guximtari nga bijtë, ai që i dha krahun e vet dinakërisë së Gjeas për ta shkëputur Qiellin e për ta larguar prej saj, pikërisht Kroni do të bëhet mbreti i perëndive dhe i botës. Me të, përreth tij, qëndrojnë hyjtë Titanë, më poshtë se ai, por bashkëfajtorë me të. Kroni i ka çliruar, i ka nën mbrojtjen e vet.

Dy treshe të tjera personazhesh kishin lindur po ashtu nga përqafimet e Uranit dhe Gjeas; njëlloj si vëllezërit e tyre Titanët dhe ata kishin qenë të bllokuar në pëqi të Tokës. Këta janë tre Ciklopët dhe tre Hekatonkirët. Çfarë ngjet me ta? Gjithçka lë të hamendësohet se Kroni, ky hyj xheloz e i lig, gjithmonë në përgjim e në pritë, me frikën se mos po thurin ndonjë paudhësi kundër tij, i lidh ata me zinxhirë. Ai i lidh mirë e bukur me vargonj të tre Ciklopët, tre Hekatonkirët, e i degdis në botën e ferrit. Përkundrazi, Titanët dhe Titanidat, vëllezër e motra, do të bashkohen në marrëdhënie seksuale; sidomos Kroni me njërën prej tyre, Rean. Kjo e fundit shfaqet si një lloj Gjea e dytë. Rea dhe Gjea janë dy fuqi të kryehershme e të aferta. Megjithatë, diçka i dallon: Gjea ka një emër të qartë për çdo grek, Gjea quhet Tokë dhe është dheu. Ndërkohë që Rea është një person, i individualizuar, me një emër që nuk mishëron asnjë element natyror. Rea përfaqëson një aspekt më antropomorf, më njerëzor, më të veçantë se Gjea. Por, në thelb, Gjea dhe Rea janë si nënë e bijë, janë shumë të përaferta, shumë të ngjashme.

Në plendasin ateror

Kroni çiftëzohet me Rean dhe do të lindë, pra, edhe ai femijë, të cilët do të sjellin në jetë femijë të tjerë. Ata do të formojnë një brezni të re perëndish, brezninë e dytë të perëndive të individualizuara, me emrat, marrëdhëniet, fushat e veta të ndikimit. Mirëpo Kroni, mosbesues, mendjezi e në merak për pushtetin e vet, nuk ka besim te të bijtë. Ai u druhet, për më tepër se Gjea e ka paralajmëruar. Nënë e të gjitha hyjnive të kryehershme, ajo i di të gjitha të fshehtat e kohës, rrok e dallon atë çka, nga errësira e rrudhave të saj, del dalëngadalë në dritë. Ajo e njeh që më parë të ardhmen. Gjea e ka paralajmëruar të birin se kishte rrezik që ai të binte vetë viktimë e njërit prej femijëve të tij. Njëri nga të bijtë, më i fortë se ai vetë, do ta zbresë nga froni. Si rrjedhojë, gjithëfuqia e Kronit është gjithëfuqi e përkohshme, prandaj ky, shumë i shqetësuar, merr masat e veta. Sapo i lind një femijë, e kullufit, e gllabëron, e gëlltit në barkun e vet. Të gjithë femijët e Kronit e të Reas janë përpirë kështu në plëndësin atëror.

Natyrisht, nga kjo gjë Rea nuk ndiehet më e kënaqur nga ç’qe ndjerë Gjea nga sjellja e Uranit, që nuk i linte femijët e saj të dilnin në dritë. Urani dhe Kroni, në njëfarë mënyre, e hedhin pjellën e vet në natën e paralindjes. Ata nuk duan që ajo të harliset në dritë, porsi një pemë që, duke buitur nga dheu, e çon jetën midis qiellit e tokës. Sipas këshillës së Tokës, Rea vendos të marrë masa për të shmangur sjelljen mizore të Kronit. Prandaj, ajo zë e vret mendjen për ndonjë dredhi, hile, mashtrim a gënjeshtër. Duke vepruar kështu, ajo i kundërvë Kronit po atë tipar që e përkufizon, sepse ai është perëndi e dinakërisë, hyj i mashtrimit dhe i dyfytyrësisë. Kur po lind i fundmi i femijëve, Zeusi (djali më i ri) - ashtu siç qe Kroni djali më i ri i Uranit - Rea shkon në Kretë ku lind në fshehtësi. Foshnjën ua beson disa qenieve hyjnore, Najadave, që marrin përsipër ta rrisin në një shpellë me qëllim që Kroni të mos ketë pikë dyshimi e të mos i dëgjojë të qarat e njomëzakut të sapolindur. Mandej, meqë britmat e femijës po rriteshin rrufeshëm, Rea u kërkoi disa hyjve meshkuj, Kuretëve, të qëndronin përpara shpellës, të hidhnin valle luftarake rrie qëllim që vringëllima e armëve e zhurmëria tok me këngët ta mbysnin kumbimin e zërit të Zeusit njomëzak. Për rrjedhojë, Kroni nuk dyshon kurrgjë. Mirëpo,

meqë ai e di mirë se Rea qe shtatzënë, pret të shohë vogëlushin e fundit që ajo ka lindur e që duhet t’ ia tregojë. Atëherë, çfarë i çon ajo? Një gur. Një gur që e ka fshehur në pelena foshnjeje. I thotë Kronit: “Ki kujdes, është i brishtë, është vocërrak” dhe hop, me një të gëlltitur, Kroni e kapërdin gurin e mbështjellë në shpërgënj. Kështu tani gjithë pjellat e tij e të Reas, ndodhen brenda barkut të Kronit, madje edhe guri.

Ndërkaq, në Kretë, Zeusi po rritet e po bëhet i fortë. Kur mbërrin në moshën e pjekurisë së plotë, na i shkrep në kokë ta ndëshkojë Kronin për krimin që ka bërë karshi femijëve të vet, si dhe ndaj Uranit, të cilin e ka sakatuar si mos më keq. Si t’ia bëjë? Zeusi është fill i vetëm. Ai do që ta bëjë Kronin të nxjerrë nga goja, të vjellë atë mori fëmijësh që ka në bark. Përsëri, falë dredhisë, do t’ia dalë mbanë, dredhisë që grekët e quajnë meëtis, domethënë ajo lloj zgjuarsie që di të sajojë që më parë gjithfarë marifetesh, për ta mashtruar njeriun që ke përballë. Dredhia e Zeusit synon t’i japë Kronit një farmakon, një bar për të cilin do t’i thonë se është një porcion magjik, por që në të vërtetë, është një bar që shkakton vjellje. Këtë ia jep Rea. Me ta gëlltitur, Kroni nis të vjellë gurin, pastaj vjell Hestian, që është e para, pastaj gjithë morinë e perëndive dhe perëndeshave në kahun e kundërt të moshës. Më i madhi në moshë është në fund, kurse më e reja është fill pas gurit. Duke i nxjerrë jashtë, Kroni përsërit, sipas mënyrës së vet, lindjen e të gjithë femijëve që Rea kishte sjellë në jetë.

Një ushqim pavdeksie

Ja pra, tek janë mbledhur tok një grup hyjsh e hyjneshash, që vijnë e vihen në radhë përbri vëllait të tyre, Zeusit. Fillon kështu ajo që mund të quhet lufta e perëndive, domethënë përballja e tyre në një përleshje, së cilës për shumë kohë nuk i dihet fati e që zgjat përafersisht plot dhjetë “mote të gjatë” (domethënë me mizëri vitesh, meqë moti i gjatë zgjat njëqind, madje një mijë vjet).

Nga njëra anë, në krah të Kronit, mblidhen perënditë e tjera Titane, nga ana tjetër, përreth Zeusit, qëndrojnë ata që quhen Kronidë apo Olimpias, nga që banojnë në malin e Olimpit. Secili e ka ngritur vendqëndrimin, kampin e tij, në majë të një mali e të gjithë luftojnë gjatë, përderisa fitorja nuk anon qartas as nga njëri krah, as nga tjetri. Pra, teatri i botës jo vetëm që është ngritur, por, ndërkaq është pushtuar, është copëtuar nga kjo luftë që s’ka të sosur midis brezit të parë të perëndive dhe fëmijëve të tyre. Edhe këtu hyn dredhia. Ka shumë përleshje në këtë betejë të çuditshme midis fuqish hyjnore. Eshtë e sigurt që fitorja do t’i përkasë kampit që do të ketë jo vetëm forcën e vrazhdë, por edhe zgjuarsinë e hollë. Rolin vendimtar në këtë betejë fatpaprerë nuk e luajnë dhuna e epërsia e forcës, por dredhia dhe dinakëria. Prandaj, që të arrijë fitoren Zeusi ka nevojë të lidhë aleancë me një tjetër personazh, Prometeun (që do të quhet edhe Titan, paçka se i përket brezit të dytë - ai është i biri i Titanit Japet); Prometeu do të sjellë në krahun e Zeusit pikërisht çfarë i mungon ende, domethënë dinakërinë. Kjo metise, mendja e zgjuar e dinake, mundëson para së gjithash kurdisjen paraprake të ngjarjeve, në mënyrë që ato të ndodhin pikërisht ashtu siç na i ka ënda.

Gjea, ajo nënëmadhe sa e zymtë aq edhe ndriçuese, memece e veçanërisht fjalëshumë, i shpjegon Zeusit që, për të fituar, ai duhet të bëjë për vete ca qeriie të një gjaku me Titanët por që nuk janë në kampin e Titanëve. E ka fjalën për tre Ciklopët dhe tre Hekatonkirët. Sepse këta hyj Titanë janë perëndi të kryehershme, që kanë ende gjithë ashpërsinë e fuqive natyrore dhe, për t’i mposhtur e nënshtruar fuqitë e pështjellimit, duhet përvetësuar forca e pështjellimit. Qeniet që janë kryekëput të arsyeshme e të rregullta nuk do t’ia dilnin dot mbanë. Zeusi ka nevojë për aleatë që mishërojnë fuqitë e vrazhdësisë së dhunshme e të çrregullsisë me pasion, që Titanët

23 Gjithësia, Perënditë, Njerëzit përfaqësqjnë.

Prandaj, Zeusi i zgjidh, i çliron Ciklopët dhe Hekatonkirët që, qysh nga ai çast, janë gati t’i vijnë në ndihmë. Por, megjithatë, konflikti nuk merr fund me kaq. Për t’i pasur aleatë besnikë, Zeusi duhet t’u japë atyre jo vetëm lirinë e lëvizjes, pasi i ka nxjerrë nga biruca e errët, ku Kroni i mbante të fshehur, por edhe sigurinë se, nëse luftojnë përkrah tij, do të gëzojnë të drejtën për nektar dhe ambroz, domethënë për një ushqim pavdekësie.

Këtu shfaqet përsëri ajo tema e ushqimit që ka luajtur tashmë një rol të madh: Kroni, me oreks të papërmbajtshëm, kullufiste të bijtë, i hante si ushqim. Aq shumë e kishte merak ta mbushte plëndësin, saqë, edhe kur i dhanë në vend të foshnjës një gur, e kapërdiu edhe atë. Hekatonkirët dhe Ciklopët, që janë të të njëjtit brez me Titanët, Zeusi i bën perëndi të vërteta olimpase duke u dhënë privilegjin e një ushqimi pavdekësie. Sepse ajo çka karakterizon hyjtë olimpas është se, ndryshe nga kafshët që hanë çfarëdo, ndryshe nga njerëzit që do të ushqehen me bukë, verë e mish të bërë fli sipas ritit, perënditë s’kanë nevojë të ushqehen, e thënë më saktë, ato thithin një shujtë pavdekësie që i shkon për shtat gjallërisë së tyre të brendshme që, ndryshe nga gjallëria e njerëzve, nuk shter kurrë e nuk e njeh lodhjen. Pas një pune, njerëzit kanë uri dhe etje, atyre u duhet t’i mbushin përsëri bateritë. Perënditë nuk e kanë këtë hall të vazhdueshëm. Përkundrazi, ato kanë një formë ekzistence të vazhdueshme. Duke iu dhënë Hekatonkirëve e Ciklopëve nektar dhe ambroz, vërtetohet se ata bëjnë vërtet pjesë te perënditë, në kuptimin e plotë të fjalës. Kështu pra, nga njëra anë kemi dredhinë dhe dinakërinë, nga ana tjetër forcën e egër, dhunën dhe shpërthimin e pështjellimit, duke përdorur Ciklopët dhe Njëqindkrahëshët kundër hyjve Titanë që i mishërojnë. Më në fund, pas dhjetë ‘motesh të gjatë’ përleshjesh që s’vendosin asgjë, krahët e peshores do të anojnë nga Zeusi dhe olimpasit e tjerë. 4 a

Cilët janë Ciklopët? Si ia sjellin ata fitoren Zeusit? Duke i dhënë një armë të papërballueshme, rrufenë. Gjea, që vazhdon të jetë e pranishme, u jep atyre mjetet për ta prodhuar, ashtu siç kishte nxjerrë nga gjiri i saj metalin e bardhë çelik të draprit që Kroni përdori për të tredhur të atin. Edhe këtu, ajo e jep materialin. Ciklopët me një sy, si farkëtarë, variante të Hefestit para se ky të ekzistonte, zotërojnë rrufenë dhe do t’ia vënë atë në dispozicion Zeusit për ta përdorur si të dojë. Në dorën e Zeusit, ajo ka një fuqi të pabesueshme, duke qenë një ngjeshje e fortë drite e zjarri. Është e kuptueshme përse Ciklopët kanë vetëm një sy: ngaqë vetë syri është si zjarr. Për të Moçmit - ata që i kanë menduar këto histori - vështrimi është thelbi i dritës që ka një njeri brenda vetes, që del nga syri. Por drita që do të shpërthejë nga syri i Zeusit është pikërisht rrufeja. Sa herë që të jetë vërtet në rrezik, syri i tij do t’ i godasë kundërshtarët me rrufe. Ciklopi pra ka syrin, ndërsa Hekatonkirët, këta përbindësha me shtat të hatashëm e një fuqi të qindfishuar, kanë krahët (ose, siç do të thoshin grekët që nuk e bëjnë dallimin, duart, heires). Hekatonkirët me njëqind duar janë grushti, fuqia. Pra me këto dy karta në duar, syrin e Ciklopit që shkrep rrufe dhe fuqinë e krahut që bën zap, Zeusi bëhet vërtet i pathyeshëm.

Ka një pikë kulmore në këtë betejë. Në kulmin e betejës midis fuqive hyjnore, kur Zeusi hedh rrufetë dhe Hekatonkirët u sulen Titanëve, bota kthehet në një gjendje e saj kaotike. Malet shemben, toka plasaritet dhe nga thellësia e Tartarit, aty ku mbretëron Nata, befas shihet të ngrihet nga zgafeilet mjegulla. Qielli shembet përmbi dhe gjërat kthehen sërish te gjendja e Kaosit, në gjendjen e kryehershme të pështjellimit zanafillor, ku asgjë nuk kishte ende trajtë. Fitorja e Zeusit nuk është vetëm një mënyrë për të mundur kundërshtarin e të atin, Kronin, por dhe një mënyrë për të rikrijuar botën, për të ribërë një botë të rregullt, duke u nisur nga një Kaos, nga një Golle ku asgjë nuk duket, ku gjithçka është rrëmujë.

Duket shumë qartë që njëra nga fuqitë e Zeusit, qoftë dora e Njëqindkrahëshve apo syri i Ciklopëve, qëndron në aftësinë për ta bërë zap kundërshtarin, për t’i imponuar zgjedhën e vet. Epërsia e Zeusit është epërsia e një mbreti që zotëron magjinë e lidhjeve. Kur një kundërshtar do të ngrejë krye përballë tij, Zeusi do ta fshikullojë me kamxhikun e shndritshëm të vështrimit të vet dhe do ta rrethojë me rrufe. Forcë nga syri, forcë nga krahu, kundërshtari bie zap. Në çastin e kësaj apoteoze të kobshme të fuqisë së Zeusit, që kërkon si etapë të domosdoshme një kthim të përkohshëm te Kaosi, Titanët flaken në tokë. Zeusi i rrëzon me fshikullima rrufeje dhe me dorën e hekurt të Hekatonkirëve. Ata bien përdhe dhe Njëqindkrahëshit u hedhin përsipër një mal me gurë të mëdhenj, poshtë të cilëve Titanët nuk lëvizin dot më. Këta hyj, fuqia e të cilëve shfaqej me lëvizshmëri e prani të vazhdueshme, shndërrohen në asgjë, të mbërthyer e të shtrënguar nën një grumbull të madh gurësh, nga ku s’dalin dot. Forca e tyre s’u shërben dot më për asgjë. Njëqindkrahëshit - Koti, Briareu, Gigu - i marrin e i çojnë në botën e nëndheshme. Titanët nuk mund të vriten sepse janë të pavdekshëm, por ata dëbohen në Kaosin e nëndheshëm, në Tartarin mjegullor, ku asgjë nuk dallohet, ku nuk ka drejtim, golle e hapur në fund të tokës. Që të mos ngjiten dot prapë në sipërfaqe, Poseidoni ngarkohet të ndërtojë një ledh përreth kësaj gryke që, në thellësinë më të madhe të tokës, formon shtegun e ngushtë për në botën e nëndheshme e të mugullt të Tartarit. Nga kjo grykë, si nga gryka e një qypi, futen thellë të gjitha rrënjët që toka hedh në skëterrë për të siguruar qëndrueshmërinë e saj. Pikërisht aty, Poseidoni ngre një mur të trefishtë tunxhi dhe i cakton Njëqindkrahëshit roje besnike të Zeusit. Me bllokimin e kësaj vrime, merren të gjitha masat e duhura që ky brez titanësh të mos dalë dot më në dritë.

Gjithëfuqishmëria e Zeusit

Ja pra, tek mori fund akti i parë. Zeusi është tashmë fitimtari. Ai ka marrë mbështetjen e Ciklopëve dhe të Njëqindkrahëshve, por edhe përkrahjen e disa prej titanëve, në veçanti, atë të perëndeshës Stiks, që përfaqëson gjithçka që bota e nëndheshme, bota e ferrit, si dhe bota e ujit mund të mbartin si fuqi të rrezikshme. Ajo rrjedh në theilësi të tokës, kalon nëpër Tartar, pastaj papritmas del në sipërfaqe. Uji i Stiksit është kaq i fuqishëm, saqë çdo vdekatar që dëshiron të pijë nga ky ujë, bie menjëherë pa jetë. Gjatë betejës, Stiksi vendos të lërë kampin e Titanëve, të cilit i përket nga prejardhja, e të kalojë në anën e Zeusit. Duke u radhitur pranë tij, ajo merr me vete dy femijët e saj, njëri quhet Krat, tjetra Bie. Krati përfaqëson aftësinë sunduese, aftësinë për të nënshtruar dhe për t’iu imponuar kundërshtarëve. Bieja mishëron dhunën e vrazhdë që është e kundërta e dredhisë. Pas fitores së tij ndaj Titanëve, Zeusi i mban ata vazhdimisht me vete: Kratin, fuqinë e dominimit universal dhe Bienë, mundësinë përtë lëshuar një forcë të papërballueshme. Sa herë që Zeusi zhvendoset e kudo që shkon, Krati dhe Bieja i rrinë pranë, të vendosur në të djathtë e në të majtë të tij.

Duke parë këtë gjë, perënditë e Olimpit, vëllezërit e motrat e tij, vendosin që skeptri t’i kthehet Zeusit. Titanët e kahë paguar çmimin e poshtërsisë së tyre dhe tashmë Zeusi merr përsipër të ushtrojë sovranitetin. Ai i ndan përsëri midis perëndive nderet dhe privilegjet. Themelon një gjithësi hyjnore e cila është hierarkike, me rend, e organizuar dhe që, për rrjedhojë, do të jetë e qëndrueshme. Teatri i botës është ngritur, dekori është vendosur. Në majë mbretëron Zeusi, rregulluesi i një bote të dalë në zanafillë nga Kaosi.

Të tjera pyetje shtrohen. Urani dhe Kroni ishin qenie të ngjashme në shumë drejtime. Që të dy karakterizohen nga fakti që nuk donin të shihnin që të bijtë t’u zinin vendin. Si njëri dhe tjetri i penguan pasardhësit e vet të dilnin në dritë. Këto perëndi të hershme përfaqësojnë një shtresë hyjnore, e cila nuk pranon që një tjetër shtresë hyjnore t’ia zërë vendin në pasimin e breznive. Por, përveç këtyre analogjive, personazhi i Uranit nuk ka të bëjë fare me personazhin e Kronit nga pikëpamja e fabulës dhe e tregimit. Urani, i lindur nga Gjea, më pas çiftëzohet me të pafundësisht. Qëllim i tij i vetëm është si e si të bashkohet seksualisht me atë që e ka lindur, në një çiftëzim të pandërprerë. Urani nuk ka dredhi, është i pambrojtur. Atij s’i shkon ndër mend për asnjë çast që Gjea mund të dojë të marrë hak ndaj tij.

Ndryshe nga Urani, Kroni nuk i ngec trashëgimtarët e tij në barkun e nënës, por në barkun e vet. Urani i bindet instinktit të tij primitiv të Erosit që e ka paralizuar, të ngulur sipër Gjeas. Ndërsa për Kronin, gjithçka që bën është përcaktuar nga vullneti i tij për të ruajtur pushtetin, për të mbetur sovrani. Kroni është politikani i parë. Ai është jo vetëm mbreti i parë i perëndive, mbreti i parë i gjithësisë, por dhe i pari që mendon në mënyrë dinake e politike, nga frika se mos i rrëmbejnë skeptrin.

Me Zeusin merr formë një gjithësi shumë e ndryshme. Janë të barabartët me të ata që vendosin ta bëjnë mbret. Ai i ndan me drejtësinë më të madhe nderet që meriton secili. Ua lë privilegjet edhe disa fuqive titanike që i zotëronin ato para se të vinte ai në pushtet e që nuk u rreshtuan qartas në njërën a në tjetrën anë të konfliktit të perëndive. Kështu, Oqeani, Okeanos, ky lum që qarkon botën, nuk u shpreh as për Titanët, as për Olimpiasit. Mirëpo, paçka se qëndroi asnjanës, ai do të vazhdojë të vigjilojë në kufijtë e jashtëm të botës, duke e shtrënguar në qerthullin e tij të lëngshëm.

Zeusi ia ruan, madje edhe ia zgjeron të gjitha privilegjet Hekatës, një hyjni femërore e cila nuk hyri as ajo në sherr.   Eshtë e vërtetë që, në ndarjen e pushteteve që urdhëron Zeusi, Hekata zë një vend të veçantë. Kjo hyjni nuk është veçanërisht qiellore a tokësore, por përfaqëson në një botë hyjnore mashkullore, të organizuar me shumë rreptësi, një trajtë loje, kënaqësie të këndshme, rastësie. Ajo mund ta favorizojë dikë ose, përkundrazi, ta dëmtojë, pa ndonjë arsye të qartë. Hekata fal sipas qejfit lumturinë a fatkeqësinë. Në ujë, është ajo që bën ose jo që të gëlojnë peshqit, në qiell zogjtë e në tokë bagëtia. Ajo mishëron një element tekanjoz në botën hyjnore dhe fut aty një grimë rastësie. Zeusi dhe Gjea e zotërojnë kohën, ata e dinë qysh më parë se si do të rrjedhin gjërat. Hekata i lyen ingranazhet me ca vaj, çka bën që bota të funksionojë në mënyrë më të lirë, duke lënë pak shteg për të papriturat. Privilegjet e saj janë mjaft të mëdha.

Mund të mendohej se tashmë gjithçka është në vendin e vet, por natyrisht s’është kështu. Brezi i ri hyjnor ka mbërritur. Në krye të tij gjendet Zeusi, mbreti i perëndive, që jo vetëm e ka zëvendësuar Kronin, por që është e kundërta e tij. Kroni ishte mosdrejtësia, ai i shpërfillte aleatët, ndërsa Zeusi e bazon sundimin e tij mbi njëfarë drejtësie, me një merak për barazinë në mënyrën se si sillet me hyjnitë e tjera. Ai i ndreq ato elementë të sundimit të Kronit që kishin qenë të njëanshëm, vetjak, të dëmshëm dhe vendos një formë sovraniteti më të matur, më të i ekuilibruar.

Koha rrjedh. Zeusi bëhet me femijë e, afermendsh, këta fëmijë shpejt rriten e bëhen shumë të fortë e të fuqishëm. Mirëpo, ka diçka në mënyrën sesi funksionon bota që përbën një kërcënim për gjithësinë hyjnore. Për t’u bërë madhore, qeniet duhet të rriten dhe koha kërkon haraçin e vet nga çdo gjë: dhe vetë Zeusi dikur qe një foshnjë e vogël e mbështjellë në pelena, që qante në shpellën ku qe fshehur, i mbrojtur me roje. Tani është në lulen e moshës, por a nuk do të vijë edhe për të e tatëpjeta? Mos nuk vjen vallë dhe për perënditë, ashtu si për njerëzit, një çast kur mbreti plak e ndien që nuk është më pikërisht ai që ka qenë, kur sheh përbri të birin riosh që dikur mbronte, të bëhet më i fortë se ai vetë e t’ia dalë mbanë atje ku ai tani dështon? A nuk do t’i ngjasë kjo edhe vetë Zeusit? Ashtu siç shfronësoi Kroni të atin, Uranin, e më pas Zeusi babanë e vet, Kronin, a do të shfronësohet edhe vetë Zeusi nga ndonjë bir? E pta po, kjo është e mundur, madje duhet të ngjasë. Është si e shkruar qysh më parë në radhën e kohës. Gjea e di. Edhe Rea e di. Dhe Zeusi, i paralajmëruar, duhet të marrë masa për t’i dalë përpara kësaj të papriture. Rregulli që ka vendosur ai, duhet të jetë i tillë që të mos vihet më në pikëpyetje nga ndonjë luftë për trashëgimin e fronit. Me t’u bërë mbret i perëndive,

zot i botës, Zeusi nuk mund të jetë një sundimtar dosido. Atij i lypset ta mishërojë vetë parimin e sovranitetit, fuqinë e një sundimi të përhershëm e përfundimtar. Një nga çelësat e këtij stabiliteti për një mbretërim të pandryshueshëm që zëvendëson një mori mbretërimesh të njëpasnjëshme qëndron te martesa e këtij hyji sovran.

Dredhitë e pushtetit

Bashkëshortja e parë e Zeusit e ka emrin Metisa, që do të thotë ajo formë zgjuarsie që e pamë se i dha mundësi të fitonte pushtetin: metis, dredhia, aftësia për të paraparë gjithçka që do të ngjasë më pas, për të mos u befasuar a shastisur nga asgjë, për të mos ia kthyer kurrë brinjën ndonjë sulmi të papritur. Zeusi martohet, pra, me Metisën e shumë shpejt kjo mbetet shtatzënë me Athinën. Por Zeusi ka frikë se mos i lind ndonjë djalë dhe e heq nga froni, siç bëri ai me të atin. Si ta shmangë këtë? Këtu hasim prapë temën e gëlltitjes. Kroni i gëlltiste të bijtë, mirëpo nuk i shkonte të keqes deri në rrënjë, sepse me anë të një metise, një dredhie, një bar që shkakton të vjella, që e bënë të pinte, qe i shtrënguar t’i nxirrte që të gjithë jashtë. Zeusi do t’i japë problemit një zgjidhje mjaft më rrënjësore: Nuk mjafton që Metisën ta ketë pranë si bashkëshorte; lypset që ai vetë të bëhet Metisa. Ai s’ka nevojë për bashkëshorte, për shoqe; ajo për çka ai ka nevojë është të jetë metis-a dora vetë. Si i bëhet?

Metisa ka aftësinë të shndërrohet, i merr të gjitha format njëlloj si Tetida dhe hyjnitë e tjera detare. Ajo mund të kthehet në kafshë të egër, milingonë, shkëmb, ç’të duash. Një dyluftim dredhish zhvillohet mes dy bashkëshortëve, Metisës dhe Zeusit. Kush do të triumfojë?

Mund të hamendësohet me të drejtë se Zeusi përdor një manovër që e kemi parë dhe në raste të tjera. Për çfarë është

fjala? Sigurisht që nëse matesh me një shtrigë a magjistar me dhunti e fuqi mjaft të mëdha, përballja e drejtpërdrejtë është e dënuar të dështojë. Sidoqoftë, po t’i qasesh me dredhi, ndoshta ka ndonjë gjasë për të fituar. Zeusi e pyet Metisën: “Vërtet mund të marrësh çdo formë që do? A mund të bëhesh luan që nxjerr zjarr nga goja?” Sa sakaq, Metisa bëhet luaneshë që nxjerr zjarr nga goja. Një pamje llahtarisëse.

Pastaj Zeusi e pyet: “A mund të bëhesh një pikë uji?”

“Po, sigurisht.”

“Pa hë!” Me t’u shndërruar ajo në pikë uji, ai e gëlltiti. Kështu pra, Metisa shkon në barkun e Zeusit. Dredhia përsëri kish funksionuar. Sovrani s’mjaftohet së gëlltituri pasardhësit e tij të mundshëm. Në fakt, që tani e tutje, me kalimin ë kohës, në rrjedhën kohore, ai bëhet mishërim i parashikimit dinak që e lejon t’ia prishë që më parë planet kujtdo që do të kërkonte ta zinte në befasi.

E shoqja Metisa, shtatzënë me Athinën, gjendet tani brenda barkut të tij. Athina do të dalë pra, jo nga pëqia e së ëmës, por nga koka e madhe e të atit, që tashmë është fryrë njëlloj si barku i Metisës. Zeusi ulërin nga dhimbja. Prometeu dhe Hefesti thirren për ndihmë. Ata vijnë me vrap me një sëpatë me dy presa, i japin Zeusit një goditje të mirë në çaçkë të kokës dhe, me një klithmë të madhe, Athina del nga koka e hyjit, si virgjëreshë rioshe krejt e armatosur, me përkrenaren në kokë, shtizën, parzmoren dhe shqytin prej bronzi. Athina, perëndesha e mençur, mendjefemër. Ndërkohë, e gjithë dredhia e botës është përqendruar tanimë te vetë Zeusi. Ai është i mbrojtur, askush nuk mund ta zërë më në befasi. Ja tek u zgjidh edhe kjo çështje e madhe e gjithëpushtetit. Bota hyjnore ka një zot që kurrgjë nuk mund ta vërë më në pikëpyetje, sepse ai është vetë gjithëpushteti. Që nga ky çast, asgjë nuk mund ta kanosë më rendin kozmik. Gjithçka ndreqet pasi Zeusi gëlltit Metisën e bëhet kësisoj Metioeis, hyji i bërë plotësisht metis, vetë Mendjemprehtësia.

Nëna universale dhe kaosi

Kështu pra, merr fund lufta e perëndive. Titanët janë mposhtur, olimpasit ngadhënjyes. Në të vërtetë, asgjë nuk është zgjidhur, sepse pas fitores së Zeusit, në çastin kur duket se bota ka rënë më në fund në paqe, sikur mbretëron një rend përfundimtar, i qëndrueshëm e i drejtë, pikërisht në atë çast Gjea sjell në jetë një qenie tjetër më të re që quhet herë Tife, herë Tifon. Ajo e ngjizi duke rënë në dashuri, me nxitjen e “Aferditës së artë”, siç e thonë traditat, me një personazh mashkull që quhet Tartar. Është vetë ai hon që, në vetvete, thellë brenda saj, një lioj pasardhësi, jehonë e Kaosit të kryehershëm. I nëndheshëm, mjegullor, i mugët si nata, Tartari i përket një fisi krejt të ndryshëm nga fuqitë qiellore që janë perënditë olimpase, a madje edhe Titanët.

S’ka shumë që kur Titanët u përzunë nga qielli, duke i degdisur në fund të Tartarit, për të qëndruar aty të ngujuar përgjithmonë, që Gjea zgjedh pra, për të lindur një tjetër fëmijë dhe të fundit, të bashkohet pikërisht me këtë Tartar mbretëria e të ciiit gjendet në skajin e kundër të qieilit. Gjea gjendet, si dysheme e botës, në gjysmë largësi midis qiellittë shndritshëm dhe Tartarit të mugët. Po të lëshoje nga zgripi i qiellit një kudhër tunxhi asaj do t’i duheshin nëntë ditë e nëntë net që të mbërrinte në tokë ditën e dhjetë. Dhe të njëjtës kudhër, po të binte nga toka poshtë, do t’ i duhej po aq kohë për të mbërritur gjer në Tartar. Duke krijuar Uranin, që pastaj të bashkohej me të seksualisht, Gjea lindi gjithë fisin e perëndive qiellore. Si mëmë e gjithësisë, ajo ngjiz gjithçka, parasheh gjithçka. Ajo zotëron dhunti orakulli dhe një trajtë parashikimi që i lejon, për shembull, në kohë lufte, t’u tregojë të zgjedhurve të saj mënyrën e fshehtë, dredharake sesi mund të arrihet fitorja. Mirëpo, Gjea është edhe dheu i zi, toka e mjegullt. Brenda saj vazhdon të mbetet diçka kaotike, primitive. Ajo s’ndjehet plotësisht mirë midis atyre perëndive që banojnë në eterin e ndritshëm, aty ku nuk shfaqet kurrë ndonjëherë as reja më vocërrake. Ajo nuk ndihet as aq e respektuar sa ç’e meriton nga ata personazhe që, nga maja e Otrisit në majën e Olimpit, përleshen pa mëshirë për të sunduar botën.

Në fillim, e mbajmë mend që ishte K.aos. Pastaj Gjea, mëma e gjithësisë, është në fakt e kundërta e Kaosit, por, në të njëjtën kohë, ajo ka një farë ngjashmërie me Kaosin. Jo vetëm ngaqë thellë brenda saj, me Tartarin, me Erebin, ka një element kaotik, porse sepse ajo doli në jetë fill pas tij. Sikur të mos qe ajo, në kozmos s’do ekzistonte gjë tjetër përveç Kaosit.

Qenia që ajo do të krijojë e që do të vërë në pikëpyetje jo vetëm Zeusin, por gjithë sistemin hyjnor olimpas, është një qenie ktonike, apo “tokësore”: Ktoni është termi për tokën në anën e saj të zymtë, kanosëse dhe jo toka si nënë, truall i sigurt për të gjitha qeniet që ecin dhe mbështeten në të. Kjo figurë e përbindshme që mbrujti Gjea, është një krijesë krejt e pazakontë: gjigant, i kryehershëm, me cilësi njerëzore e jo njerëzore njëkohësisht. Me një forcë të tmerrshme, ai ka fuqinë e Kaosit, të primitives, të pështjellimit. Gjymtyrët i ka po aq të fuqishme sa ato të Njëqindkrahëshve, krahë i varen pas shpatullave me një fuqi, zhdërvjelltësi e forcë të tmerrshme. Këmbët e tij mbështeten fort në tokë, janë të palodhshme e gjithmonë në lëvizje. Është qenie veprimi, lëvizjeje. Nuk është si ata përbindëshat e disa miteve të Lindjes së Aferme, një masë e rëndë dhe e amullt, që vetëm në disa çaste rritet e që vepron vetëm si fuqi kundërshtuese, duke rrezikuar të zërë gjithë hapësirën mes tokës e qiellit. Jo, Tifoni është gjithë kohës në lëvizje, duke goditur e frushkulluar gjatë tërë kohës këmbët e shalët. Ka njëqind koka gjarpri, por njëqind koka gjarpri secila me nga një gjuhë të zezë që u del nga goja. Dhe këto njëqind kokë kanë secila nga një palë sy që lëshojnë flakë përvëluese, një flakërimë që i ndriçon këto koka gjarpri e që në të njëjtën kohë tret gj ithçka aty ku hedhin vështrimin.

Por çfarë rrëfen, ky përbindësh i llahtarshëm? Ai përdor shumë zëra: nganjëherë flet gjuhën e perëndive, herë të tjera atë të njerëzve. Në raste të tjera, ai lëshon klithmat e të gjitha kafshëve të egra që mund të përfytyrohen: vrumbullit porsi luan, pëllet si dem. Dhe zëri i tij, mënyra se si flet merr po aq forma të ndryshme e të larme sa edhe vetë pamja e tij krejt groteske. Qenia e tij përfaqëson shumë më pak një thelb të veçantë sesa një përzierje të ngatërruar të të gjitha gjërave, një bashkim te një individ i vetëm të tipareve më të kundërta dhe të papajtueshme. Sikur ky përbindësh, kaq kaotik në pamje, në të folur, në vështrim, në lëvizshmëri e fuqi, do të ngadhënjente, atëherë rendi i Zeusit do të kishte marrë fund.

Pas lufitës mes perëndive dhe mbërritjes së mbretërisë së Zeusit, lindja e Tifeut a Tifonit përbën një rrezik serioz për rendin olimpas. Fitorja e tij do të kishte shënuar kthimin e botës në gjendjen e kryehershme dhe kaotike. Çfarë do të kishte ngjarë? Lufta e gjatë e perëndive kundër njëra-tjetrës do të qe fshirë. Bota do të kthehej përsëri në një lloj kaosi. Jo duke u kthyer sërish te kaosi i kryehershëm i fillimit, sepse nga ky kishte dalë një botë e organizuar, por duke rënë në një rrëmujë të përgjithshme.

Tifoni: kriza e pushtetit suprem

Tifoni sulmon Zeusin. Beteja është e Hahtarshme. Si në kohën e luftës së Titanëve dhe olimpasve, Zeusi fiton me anë të një lloj tërmeti, përmbysjeje të elementeve. Dallgët i sulen tokës, malet shemben në çastin kur Zeusi bubullon duke dashur ta thyejë, ta bëjë zap përbindëshin me rrufenë e vet. Në vetë gjirin e Hadit, honi i të vdekurve dhe i natës, gjithçka përzihet, gjithçka është e stërhapur. Lufta e Tifonit kundër Zeusit është lufta e përbindëshit me qindra sy flakërues kundër vetëtimës së vështrimit hyjnor. Afermendsh, syri shkreptimtar i Zeusit, me dritën që lëshon, do t’i mposhtë flakët që lëshojnë njëqind kokat prej gjarpri të përbindëshit. Sy më sy. Fiton Zeusi.

Një anekdotë tregon sesi njëherë Zeusi bëri gabim duke e ulur vigjilencën duke dremitur në pallatin e vet, ndërkohë që gjithsesi, duhej ta mbante syrin të çelët pa reshtur, Tifoni i qaset vjedhurazi, pikas vendin ku Zeusi ka vendosur rrufenë, orvatet ta kapë, mirëpo, pikërisht në çastin kur ai shkon të vërë dorën te arma e fitores, Zeusi hap sytë dhe aty për aty e godet me rrufe armikun. Dy fuqi i kundërvihen njëra-tjetrës, Kaosi dhe Olimpi: cila ndër to do t’ia kalojë tjetrës, për nga syçelësia dhe mprehtësia? Më në fund, edhe këtë herë, Tifoni mundet. Dejtë e krahëve dhe të këmbëve, gjithçka që mishëron tek ai forcën jetësore të anës luftarake, munden nga rrufeja. Kështu, i paralizuar, i varrosur nën shkëmbinj, hidhet përsëri në Tartarin plot mjeguli ku e ka zanafillën.

Rrëfime të tjera disi të çuditshme e shprehin ndryshe karakterin e përbindshëm të Tifeut. Këto rrëfenja janë treguar në periudha të mëvonshme, në shekullin II të erës sonë. Midis Tifeut të Hesiodit, të shekullit VII para erës sonë, dhe atij për të cilin do të bëhet fjalë tani, dallimet kanë të bëjnë kryesisht me ndikime orientale.

Në një prej tyre, për shembull, Gjea, e lodhur nga perënditë olimpase, çiftohet me Tartarin dhe lind përbindëshin Tifeu. Ky i fundit përshkruhet si një kolos shumë i madh, me këmbët e mbështetura fuqimisht në tokë dhe i pajisur me një trup që s’ka të sosur, aq sa balli i prek qiellin. Kur i shtrin krahët në trajtë kryqi, njëra dorë i çik skajin lindor, dora tjetër i prek skajin perëndimor. Nga vetë natyra e tij, ai bashkon e ngatërron të poshtmen me të sipërmen, qieliin me tokën, të djathtën me të majtën, Lindjen me Perëndimin. Kjo masë kaotike hidhet në mësymje të Olimpit. Kur e shohin olimpasit, të mbërthyer nga një tmerr i papërballueshëm, shndërrohen në zogj e ia mbathin. Zeusi, i mbetur fillikat, i bën ballë kësaj shtaze të stërmadhe, të lartë sa bota dhe të gjerë sa gjithësia. Rrufeja e tij e godet Tifeun, duke e detyruar të tërhiqet. Atëherë Zeusi merr harpe- në, draprin, dhe rreket t’i japë fund, por ai e sulmon trup me trup e kësaj here fiton Tifeu, sepse falë madhësisë trupore ai ia del mbanë ta kapë rrokas Zeusin dhe ta mbërthejë. Tifeu ia pret më pas mbretit dejtë e krahëve e të këmbëve. Pastaj niset me trupin e Zeusit në shpinë dhe e vendos në një shpellë të Çilicisë, në Azinë e Vogël. Përbindëshi i fsheh ndërkohë dejtë dhe rrufenë e Zeusit.

Mund të pandehet se gjithçka ka marrë fund e se, kësaj here, fiton gjithësia e pështjellimi i plotë. Në fakt shtaza rri aty, plotësisht i bindur dhe i lumtur që e ka ngujuar Zeusin e gjorë në atë shpellë, të pazotin të lëvizë, pa pikë fuqie, me dejtë e krahëve e këmbëve të prerë, pa rrufenë e vët.

Mirëpo, ashtu si dhe më parë, në anën e Olimpasve e të Zeusit, ngadhënjejnë dredhia, marifeti, gënjeshtra, mashtrimi, zgjuarsia. Dy personazhe, Hermesi dhe Egjipani, ia dalin mbanë t’ia kthejnë dejtë Zeusit, pa e marrë vesh këtë gjë Tifoni. Zeusi i vë në vend ashtu siç mbërthehen askitë dhe e rrëmben përsëri rrufenë. Kur zgjohet Tifoni dhe sheh se Zeusi nuk është më në shpellë, dyluftimi rifillon edhe më ashpër, por përfundon tanimë me disfatën përfundimtare të përbindëshit.

Të tjera versione të ngjashme tregojnë se si Zeusi mundet për një çast, zihet rob, mbetet pa fuqi e pa rrufe. Po planet e përbindëshit i prish pikërisht miku tij, Kadmi dinak. Tifoni, që pandeh se ndërkaq gjithçka është ndrequr, e shpall veten mbret të gjithësisë dhe deklaron se do t’i kthejë përsëri në pushtet perënditë e kryehershme. Ai ka ndërmend të çlirojë Titanët dhe ta fshijë mbretërimin e Zeusit. Mbret i jashtëligjshëm, mbret çalash, Tifoni është mbreti i pështjellimit që shfronëson Zeusin, mbretin e drejtësisë. Pikërisht atëherë Kadmi fillon t’i bjerë fyellit. Tifoni e adhuron muzikën. E dëgjon e pastaj kotet qetë-qetë dhe e zë gjumi i thellë. I vijnë ndërmend rrëfenjat ku flitet se si Zeusi i rrëmben disa vdekatarë që ata ta magjepsnin me muzikë dhe poezi. Dëshiron të bëjë të njëjtën gjë dhe i propozon Kadmit të bëhet rapsodi i tij, pra të mos këndojë më për rendin olimpas, por për kaosin e Tifonit. Kadmi pranon me kusht që të ketë një vegël më të mirë muzikore, që ta lejojë gjithashtu të këndojë. “Çfarë të nevojitet?, pyet Tifoni. - Do të më duheshin ca tela për lirën. - Kam unë ç’të të dojë e bardha zemër, tela të hatashëm”, kumton Tifoni, që shkon menjëherë të marrë dejtë e Zeusit. Kadmi nis të luajë në mënyrë tejet të mrekullueshme. Tifonin e zë gjumi dhe, duke përfituar nga ky fat i madh, Zeusi i merr përsëri telat e lirës, a më mirë dejtë e vet, i vendos sërish në vend , rrok rrufenë dhe bëhet përsëri gati për përleshje. Kur zgjohet Tifoni, kundërperëndia, kopja kallpe e monarkut të gjithësisë, Zeusi mund ta sulmojë përsëri i pajisur me të tëra mjetet e veta. Dhe ta mposhtë.

Ka dhe një rrëfenjë tjetër, ku dredhia iuan në të njëjtën mënyrë, por ku Tifoni nuk shihet më si nj ë kafshë shumëtrajtëshe a kolos, por si kafshë ujore, si një balenë e tmerrshme që zë gjithë hapësirën detare. Tifoni jeton në një shpellë deti ku është e pamundur ta luftosh, meqë rrufeja e Zeusit nuk mbërrin deri në fund të detit. Përsëri, një dredhi e përmbys situatën. Meqë është kafshë rne shumë babëzi, Hermesi, mbrojtësi i peshkatarëve - qe ai vetë që i mësoi të birit, Panit, sesi zihet peshku - Hermesi, pra, përgatit një vakt me peshk për të joshur përbindëshin e detit. Dhe Tifoni del nga strofulla e vet dhe e mbush aq shumë plëndësin saqë, kur do të kthehet përsëri në strehë, nuk mundet dot, aq shumë është fryrë. I ngecur në breg, ai përbën një shënjestër të përkryer për Zeusin, që s’e ka të vështirë ta lërë shakull përdhe.

Këto rrëfenja, paksa tëçuditshme ndoshta, mbartin të gjitha të njëjtin mësim. Në atë çast, kur mbizotërimi duket përfundimisht i vendosur, ia beh një krizë e pushtetit suprem. Një fuqi që përfaqëson tamam atë kundër së cilës është vendosur rendi i ri - kaosin, konfuzionin, pështjellimin - ia beh dhe kërcënon të zotin e botës. Zeusi duket i çarmatosur. Për t’u kthyer në fron, i duhet t’u bëjë thirrje ca personazheve dytësore. Pa ta mbushur syrin, në dukje pak të rrezikshëm, këta nuk i trembin forcat e pështjellimit, të cilat nuk u druhen. Por ama, falë dinakërisë së tyre, këta hyj më të vegjël, apo thjesht vdekatarë, i lejojnë Zeusit të rivendosë epërsinë e të ruajë pushtetin suprem.

Fundja, a e ka fituar përfundimisht Zeusi hegjemoninë? Ende jo. Në të vërtetë, historia e vendosjes së epërsisë së plotë të Zeusit mbart ende një zgjatje në trajtën e një përleshjeje me personazhe që quhen Gigantes, Gjigantët.

Fitore mbi gjigantët

Këta janë qenie as plotësisht njerëzore, as plotësisht hyjnore. Kanë një status të ndërmjetëm. Gjigantët janë luftëtarë të rinj. Ata simbolizojnë, në gjithësi, funksionin luftarak, urdhrin ushtarak karshi rendit mbretëror të Zeusit. Ngjajnë me Njëqindkrahëshit që kanë gjithashtu të njëjtat cilësi luftarake. Siç pamë, Njëqindkrahëshat kanë kaluar në anën e Zeusit, duke iu nënshtruar dhe pranuar autoritetin e tij. Mirëpo Gjigantët, që përfaqësojnë forcën e armëve, dhunën e pastër, fuqinë e trupit, rininë fizike, nisin të pyesin veten, përse të mos e kenë ata në dorë pushtetin suprem. Kjo është shtysa kryesore e luftës së Gjigantëve.

Kjo luftë është me rrezik të madh, sepse edhe ata kanë lindur nga Toka. Në shumë rrëfime, Gjigantët i sheh të lindin drejtpërsëdrejti nga Toka, si lufitëtarë tashmë të rritur. Nuk janë kurrë as vogëlushë e as djem të vegjël, e ca më pak plakaruqë: me të dalë nga Toka, ata paraqiten me pamjen e luftëtarëve të regjur në lulen e moshës. Ata dalin në botë me armët ngjeshur, me përkrenare, veshje hopliti, shtizën në njërën dorë, shpatën në tjetër. Me të lindur, zënë të përleshen me njëri-tjetrin, pastaj bashkohen e hyjnë në lufitë me perënditë. Në këtë luftë të përshkruar e të paraqitur shpesh, shihen olimpasit sesi përleshen kundër Gjigantëve. Athinaja, Apoloni, Dionisi, Hera, Artemisa, Zeusi, secili lufiton me armët e veta. Por Gjea i shpjegon Zeusit se perënditë nuk do t’ia dalin dot t’i mposhtin kundërshtarët. Dhe vërtet, megjithëse olimpasit u shkaktojnë dëme të mëdha kundërshtarëve, prapë nuk arrijnë dot t’i asgjësojnë. Me gjithë plagët dhe humbjet e pësuara, Gjigantët vazhdojnë mësymjen.

Fuqia e Gjigantëve është fuqia e një kohorte të një moshe, gjithmonë e përtërirë: të rinjtë që sapo e kanë nisur jetën ushtarake. Për të fituar, perënditë e Olimpit kanë nevojë për një aleat që të mos jetë hyjnor. Zeusi e sheh veten përsëri të detyruar të mbështetet te një vdekatar i thjeshtë për t’ i mposhtur Gjigantët. Ndoshta i lypset një vdekatar, pikërisht sepse këta Gjigantë djalosharë, që s’kanë qenë kurrë femijë e që s’do të jenë kurrë pleq, duken si qenie njerëzore. E megjithatë ata luftojnë me perënditë, e këto të fundit s’janë në gjendje t’i zhdukin fare. Janë diku mes vdekshmërisë dhe pavdekshmërisë. Statusi i tyre është po aq i papërcaktuar sa statusi i djaloshit të ri në lulen e rinisë: nuk është ende burrë i pjekur, por nuk është më as femijë. Të këtillë janë Gjigantët.

Frutat jetëshkurtëra

Për të përfunduar me sukses luftën, Olimpasit sigurojnë mbështetjen e Herakliut. Ky nuk është ende perëndi, nuk është ngjitur në Olimp, është thjesht femija, i lindur nga bashkimi i Zeusit me një vdekatare, Alkmenën. Ai është vetë vdekatar. Pikërisht Herakliu do të bëjë kërdinë në racën, në fisin, /w/e-në e Gjigantëve. Mirëpo, me gjithë këto rrënime, lufta nuk i ka mbyllur hesapet. Edhe një herë, Gjea luan një rol të dyshimtë, sepse nuk do që këto krijesa, që ajo i ka lindur të armatosura gjer në dhëmbë, të zhduken nga faqja e dheut. Ajo niset, pra, në kërkim të një bari, që rritet natën që me sa thuhet sjell pavdekësinë. Ka ndër mend ta këpusë në të aguar që t’ ia dhurojë Gjigantëve për t’i bërë ata të pavdekshëm. Sepse shpreson që olimpasit ta marrin parasysh këtë rini rebele, të bashkëpunojnë me të e të mos jenë më në gjendje ta fshijnë nga faqja e dheut. Por Zeusi e merr vesh synimin e Gjeas e arrin t’i dalë përpara. Sa pa zbardhur ende agimi, pa e mbuluar drita dhenë, kur bima ishte në mugëtirë e nuk dukej ende aq mirë, ai e këput. Tanimë, nuk ka më mbi dhe as edhe një fije nga ajo bimë pavdekësie. Gjigantët nuk do kenë mundësi, pra, ta hanë.... dhe medoemos i pret vdekja.

Ky detaj puqet me një tjetër element që herë i vishet historisë së Gjigantëve, herë historisë së Tifonit. Tregojnë se Tifoni ishte në kërkim të njëfarmakon-i, të një lëngu magjik njëherësh heim e ilaç. Këtë lloj shurupi, që ose të vdes, ose të shpëton nga sëmundja e kanë Moirai-l, Moirat, hyjni femërore që i prijnë ndarjes së fateve. Ato i japin Tifonit një bar, duke i thënë se siguron pavdekësinë. I premtojnë forcë dhe energji të dhjetëfishuar si dhe fitoren ndaj Zeusit. Tifoni e rrëkëllen pijen, por në vend të barit të pavdekësisë, perëndeshat i kanë dhënë atë që quhet “frutjetëshkurtër”, domethënë një bimë të caktuar për vdekatarët. Ky është ushqimi i njerëzorëve, që jetojnë me sot me nesër e që u shteren fuqitë. Frutat ditëshkurtra janë shenja e vdekshmërisë. Në vend të nektarit e të ambrozit, në vend të tymit të flijimeve që njerëzit e ngrenë drejt perëndive, ky ushqim ‘efemer’ e bën Tifonin të brishtë, të cenueshëm si njeriu. Po ashtu, Gjigantët e vuajnë lodhjen e lëndueshmërinë, nuk e kanë gjallërinë e përhershme e përjetësisht të pashuar të perëndive.

Në të gjitha këto rrëfenja, shihet mirë se si qëndron në sfond ideja e një gjithësie hyjnore pa privilegje të veçanta për një apo një tjetër perëndi. Nektari dhe ambrozi janë shenja ushqimore të të pavdekshmëve. Zeusi u ka dhënë Ciklopëve dhe Njëqindkrahëshve ushqimin e pavdekësisë, me qëllim që ata të bëhen perëndi më të drejta të plota e t’i qëndrojnë përbri. Në të kundërt, të gjithë atyre që rreken t’i marrin pushtetin suprem, Zeusi u jep një ushqim ‘ditëshkurtër’, atë që hanë qeniet vdekatare e të lëndueshme. Kur, në luftë, fitorja duket e pasigurt, që ajo të anojë në anën e Olimpasve, Zeusi nuk ngurron t’u japë për të ngrënë kundërshtarëve shujtën që i bën të dobët si njerëzit.

Në gjykatën e Olimpit

Pas fitores ndaj Gjigantëve, mund të thuhet më në fund se mbretërimi i Zeusit është siguruar plotësisht. Perënditë që kanë luftuar përbri tij i kanë për jetë e mot privilegjet që kanë fituar. I tyri është qielli, një vend që njeh vetëm dritën, dritën e kulluar. Në pjesën e poshtme të botës, është nata, terri, është Tartari a Hadi: aty banojnë perënditë e mundura, përbindëshat bërë zap, Gjigantët katandisen në ngujim, të lidhur a të vënë në gjumë si Kroni. Ata janë nxjerrë më së shumti jashtë loje, jashtë kozmosit. Përveç perëndive, në botën e mesit jetojnë dhe kafshët dhe njerëzit, krijesa që përjetojnë njëherësh natën dhe ditën, të mirën e të keqen, jetën dhe vdekjen. Jeta e tyre është lidhur me vdekje, si ushqimet që hanë.

Duke vëzhguar shtjellimin e kësaj historie, të lind ideja: që të ekzistojë një botë e tillë e diferencuar, me hierarkitë dhe organizimin e vet, u desh një akt i parë rebelimi, ai që kreu Kroni kur trodhi Uranin. Atë çast, Urani mallkoi të bijve, një nëmë që i ngarkoi me një krim që duhej shpaguar, një tisis. Kështu, rrjedha e kohës është rrjedhë me përplasje, ku ka vend për të keqen dhe hakmarrjen, Erinitë që bëjnë të shpaguhen krimet, Kerëve. Qenë pikat e gjakut që ranë nga organi i tredhur i Uranit ato që ngjizën forcat e dhunës në mbarë botën. Por gjërat janë më të ngatërruara, më të dykuptimta. Midis forcave të errëta që e rrethojnë gjithësinë për shkak të aktit të parë themelues të një kozmosi të organizuar - gjymtimi i Uranit - dhe forcave të mirëkuptimit, ekziston një lloj lidhjeje. Nga njëra anë, Erinitë, Gjigantët dhe Nimfat e luftës dhe, nga ana tj etër, Aferdita.

Kaosi lindi Natën dhe Nata solli në jetë gjithë forcat e së keqes. Këto forca të këqija janë vdekja, Parkat, Kerët, vrasja, gjakderdhja, kërdia, soji dhe gjithë fatkeqësitë e tjera: Vuajtja, Uria, Lodhja, Grindja, Pleqëria. Midis mjerimeve që rëndojnë në gjithësi janë, Apate-ja, mashtrimi, dhe Filotes-x, Lidhja seksuale. Të cilatNata i lindi krahas Vrasjes dhe Gjakderdhjes. Të gjitha këto forca të errëta femërore i sulen gjithësisë duke e kthyer botën nga një vend i harmonishëm, në një vend tmerresh, krimesh, hakmarrjeje e falsiteti. Por, nëse shohim anën e farës së Afërditës, përbri fuqive pozitive gjejmë forca të këqija. Këto janë Erosi dhe Himerosi, Dëshira dhe Embëlsia - nga kjo anë, gjithçka shkon mirë - por edhe gënjeshtra e mashtrimi, exapatai-Xë, kurthet e joshjes që fshehin çuçurimat e vajzave rioshe dhe, përsëri, lidhja erotike, Filotes.

Mes botës së Aferditës dhe forcave të bashkimit, të marrëveshjes, fisnikërisë dhe bijve të forcave të errëta, që pjellin gjithë fatkeqësitë e mundshme, ekzistojnë kryqëzime, shkrirje e dyzime. Ndër femijët e Natës gjen dhe biseda lozonjare dhe bashkimi sëksual, njëlloj si dhe ndër pasardhësit e Aferditës gjen buzëqeshjen magjepsëse të një vajze krahas gënjeshtrave në bashkimin dashuror. Burri i futur në kllapë, vihet në lojë dhe mund të gjejë aty belanë. Pra asgjë s’është e bardhë në njërën anë dhe e zezë në anën tjetër. Kjo gjithësi është përjetësisht pjellë e një përzierjeje të kundërtash.

Duke vënë në lëvizje zemërimin e fuqive hakmarrëse, Nata ndihmon në rikthimin e qartësisë së një rendi që gabimet e kishin errësuar. Nga ana e vet, Aferdita e larë në dritë, Aferdita e praruar, ka si të kundërtën e vet një Aferditë të zezë, Melainis, një Aferditë nate, të turbullt, që i kurdis dredhitë e saj në errësirë.

Duke vendosur rregullin në gjithësi, Zeusi përkujdeset të mënjanojë nga bota hyjnore natën, terrin, konfliktin. Ai krijon një mbretëri ku, nëse perënditë grinden, zënka e tyre nuk mund të përfundojë në konflikt të hapur. Ai e ka përzënë luftën nga territori hyjnor duke e dërguar atë te njerëzit. Të gjitha forcat e liga që Zeusi i ka përzënë nga bota olimpase do të formojnë tisin e përditshëm të jetës njerëzore. Ai i kërkoi Poseidonit I.

të ndërtonte një ledh të trefishtë tunxhi, me qëllim që porta e Tartarit të mbetej e mbyllur dhe që Nata e fuqitë e së keqes të mos ngjiten dot më gjer në qiell. Sigurisht, ato ekzistojnë në botë, por Zeusi i mori masat e veta mbrojtëse.

Kur plas një grindje mes perëndive, që mund të përfundojë keq, ja tek ftohen menjëherë të gjithë në një gosti të madhe. Thirret aty edhe Stiksi që mbërrin me një ibrikfloriri të mbushur me ujin e lumit të Hadesit. Të dyja fuqitë hyjnore që kanë hyrë në konflikt e marrin këtë ibrik, derdhin pak ujë përdhe, bëjnë një blatim, madje dhe pinë e bëjnë be e rrufe me përbetim se nuk janë fajtore për zënkën, se kanë të drejtë. Natyrisht, njëra prej palëve gënjen. Por me të pirë një gliënjkë nga uji hyjnor, ajo bie në kllapi, në një lloj letargjie të plotë. Gjendet në një gjendje që i ngjan asaj të perëndive të mundura. Porsi Tifoni a Titanët, asaj nuk i mbetet më as frymë, as vrull, as gjallëri. Nuk është e vdekur, meqë perënditë nuk vdesin, por ka humbur gjithçkaqë lidhetme natyrën e saj hyjnore:Nukështë në gjendje të lëvizë, nuk ushtron dot më pushtetin e vet, është jashtë loje. Në një farë mënyre, ajo del jashtë kozmosit, e mbyllur në një letargji që e nxjerr nga jeta hyjnore. Qëndron në këtë gjendje për një kohë shumë të gjatë që grekët e quajnë “mot i madh”. Kur zgjohet nga kllapia, ajo nuk ka ende të drejtë të marrë pjesë në gosti, as të pijë nektar e ambroz. Kjo fuqi hyjnore nuk është as vdekatare as kryekëput e pavdekshme, është në një gjendje të ngjashme me atë të Titanëve, Gjigantëve a të Tifonit. Është e përjashtuar.

E thënë ndryshe, në këtë botë hyjnore, të shumëfishtë, të ndryshme, Zeusi i ka paraparë rreziqet e një konflikti. Për t’i dalë përpara çdo të keqeje, ai ka themeluar jo vetëm një rend politik, por edhe një rend pothuajse juridik, me qëllim që, po të shpërthejë ndonjë grindje, ajo të mos ketë mundësi të tronditë kolonat e botës. Hyjnitë fajtore zbohen nga Olimpi gjersa ta kenë shlyer fajin. Mandej, ato zgjohen nga letargjia, por nuk kanë ende të drejtë për nektar, as për ambrozë. Duhet të bëjnë durim për një periudhë sa dhjetë herë kohëzgjatja e dënimit të tyre. Ky është rreguili te perënditë, por jo te njerëzit.

Në e keqe pa shërim

Tifoni është, pra, i mundur, i çbërë nën peshën e varrit ku e rroposi Zeusi. Ndoshta kufoma e tij është degdisur atje ku janë burgosur tashmë Titanët, domethënë në Tartar, çka do të qe shumë normale, meqë Tifoni është i biri i Tartarit. Mbase edhe do të mbetet i dergjur nën ato blloqe të stërmëdha mali që i janë hedhur sipër, në veçanti Malit Etna. Tifoni gjendet i ndryrë në rrënjët e Etnës, i lidhur fort poshtë vullkanit që, kohë pas kohe, lëshon shtëllunga tymi, llavë përvëluese a flakë. A të jenë vallë këto mbeturina të rrufesë së Zeusit që vazhdojnë të nxjerrin flakë? Apo ndonjë shfaqje paudhësie e Tifonit? A është vërtet ai që sjell këto dridhje të Etnas, në këtë llavë që del prej thellësive nga ku diçka që zien gëlon në sipërfaqe, kjo gjë do të provonte se ajo që përfaqëson Tifoni si fuqi e pështjellimit, nuk është zhdukur plotësisht pas shpartallimit të tij, as edhe pas paralizimit a vdekjes së vet.

Njëri nga versionet e kësaj rrëfenje, që ia vlen të nënvizohet, është se nga kufoma e Tifonit shpërthejnë tufane e stuhi, të cilat janë shprehje në sipërfaqe të tokës e sidomos të detit, të asaj çka Tifoni do të kishte përfaqësuar për gjithësinë, po të kishte dalë fitimtar. Sikur Tifoni të kishte fituar ndaj Zeusit, gjithësisë do t’i qe bërë një dëm pa shërim, një e keqe absolute do ta kishte pushtuar gjithësinë. Edhe tani që është mundur, që është nxjerrë jashtë loje, prapë diçka prej tij ka mbetur, jo më te perënditë, por te njerëzit e gjorë. Nga Tifoni, brofin papritmas, pa ndonjë paralajmërim, tufane të tmerrshme që nuk fryjnë kurrë në një drejtim të vetëm si erërat e tjera. Noti, Boreu a Zefiri janë erëra të rregullta, të lidhura me yllin e mëngjesit a me yllin e mbrëmjes. Në këtë kuptim, ata janë bij perëndish. Këto erëra u tregojnë detarëve udhët e lundrimit, ravijëzojnë ca si shëtitore të stërmëdha ajrore në sipërfaqen e tokës a të detit. Mbi ujë, që është një hapësirë e pafund porsi një Kaos i lëngshëm, erërat e rregullta tregojnë drejtime të sigurta, me anë të të cilave lundruesit gjejnë shpëtim. Këto erëra jo vetëm që fryjnë gjithmonë në të njëjtin drejtim, por janë gjithashtu erëra stinore. Boreu fryn në një farë periudhe, Zefiri në një tjetër, aq sa lundruesit, kur duhet të nisen, e dinë se cila është stina e volitshme për një udhëtim në këtë a atë drejtim.

Krejt në të kundërt të tyre, ka erëra që janë stuhi, shtjella ere të mbarsura me mjegull. Kur pllakosin mbi det, s’duket më gjë prej gjëje. Bëhet menjëherë natë që të humbet. Nuk ka më drejtime, as pika të qëndrueshme orientimi. Këto erëra janë vorbulla që ngatërrojnë gjithçka. Nuk ka më as perëndim, as lindje, as lart, as poshtë. Në mes të kësaj hapësire detare kaotike anijet humbasin, mbyten. Ato erëra janë me prejardhje të drejtpërdrejtë nga Tifoni, janë shenja se Tifoni vazhdon të lerë gjurmë mbi gjithësinë, së pari mbi udhët detare, por edhe mbi tokën e fortë. Zaten këto stuhi krejt të pakuptueshme e të paparashikueshme nuk fryjnë vetëm mbi ujë. Disa prej tyre shkatërrojnë të gjitha të mbjellat, rrëzojnë pemët, asgjësojnë punën e njerëzve. Të mbjellat e të korrat e përgatitura e të mbledhura me durim venë dëm: Tifoni është përnjëmend një e keqe pa shërim.

Siç shihet, pra, fitorja e Zeusit nuk i jep fund plotësisht asaj çka përfaqëson Tifoni si energji kaotike në kozmos. Olimpasit e flakën atë nga mbretëria e tyre e shenjtë, por duke e dërguar të jetojë mes njerëzve, ku ai sjell mosmarrëveshje, luftë dhe vdekje. Nëse perënditë kanë përzënë nga viset e veta gjithçka që i përket botës së kryehershme dhe pështjellimit, ato nuk e kanë zhdukur fare atë, por vetëm sa e kanë larguar prej vetes. Tani Tifoni bën kërdinë pikërisht te njerëzit, me një dhunë brutale që i lë ata krejt të pambrojtur. Ai është një e keqe pa shërim ndaj së cilës, po të shprehemi me fjalët e grekëve, nuk ke se ku të qahesh.