Xhamia në Burim (Allajbegi) të Dibrës
Mitologjia Helene
~Jim Tierney
Qyteti antik
~Fustel De Coulanges
Origjina e Mendimit
~Jean Pierre Vernant
Struktura e simbolizmit ilir
~Aleksandër Stipçevic
Pirateria ilire
~Pierre Cabanes
Mbretërimi i Gentit
~Pierre Cabanes
Mesapët dhe gjuha e tyre
~Myzafer Korkuti
Arkitektura Sepulkrale
~Apollon Baçe
Vlora në mesjetë
~Konstantin Jereçek
Klementi i Ohrit dhe Shqipëria
~Dimitri Obolenski
Ajkuna kján Omerin
~Curraj – Epér (Mirash Gjoni)
Orët e Mujit
~Visaret e Kombit
Shqipëria e Lashtë
~Luigi M. Ugolini
Ballkani Qëndror
~Guillaume Lejean
Udhëtimet e para 1897 - 1905
~Franc Baron Nopça
Fiset Shqiptare
~Robert Elsie
Gegët dhe toskët
~Robert Elsie
Fisi i Kelmendit
~Robert Elsie
Në anijen "Danubio"
~Marcin Czerminski
Shebeniku (Sibenik)
~Marcin Czerminski
Skardona dhe Ujvara e Kërkës
~Marcin Czerminski
Nga Shqipnia e jugut
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Mesme
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Veriut
~Johann Georg von Hahn
Gryka e Kotorrit
~Marcin Czerminski

Xhamia në Burim (Allajbegi) të Dibrës

Xhamia e Allajbegut është ndërtuar në fushë, pranë fshatit me të njëjtin emër në rrethin e Dibrës, dhe sot gjendet e vetmuar. Xhamia përbëhet nga salla e lutjeve, me vëllim kubik mbuluar me kupolë, minarja, nga e cila sot ruhet vetëm bazamenti dhe themelet e një hajati. Në këtë formë, siç do shohim, i ishte shtuar më vonë sallës së lutjeve. Kjo e fundit është afërsisht katrore në plan, me përmasa të brendësisë 6,70 x 6,27 m.. Hyrja për në të është nga ana veriore, me një portë afër bazamentit të minares. Porta mbulohet me arkitra të rrafshët, mbi të cilin është një hark shkarkues i shkallëzuar dhe i ndërtuar me tulla. Atij i jashtëshkruhet një drejtkëndësh i vizatuar me një rresht tullash. Në këtë mënyrë është krijuar një strukturë e ngjashme me portalet tradicionale të xhamive. Anash portës është një dritare drejtkëndore, me shpatulla dhe arkitra një cope guri. Dritarja mbi arkitra ka një nike, që mbulohet me tulla në formë stalaktitesh, në rolin e një mihrabi për besimtarët, të cilët nuk gjenin vend në sallë. Më pas për ta, ngrihet dhe hajati.

Në brendësi salla paraqet një vëllim unik të përftueshëm qartë. Në murin përballë hyrjes ndodhet nikja e mihrabit, si dhe gjurmët në mur të minberit të dikurshëm të ndërtuar me struktura të drunjta. Kjo dëshmon se kemi të bëjmë me një faltore ku falej e premtja. Edhe në anën e hyrjes, në mur, janë gjurmët e mafilit, nën të cilin ndodhej porta e ulët për në minare.

Salla e lutjeve mbulohet me kupolë sferike, mbi katër trompa në këndet e katrorit. Pjesa në dukje e trompave është një hark i mprehtë në anën e poshtme dhe në anën e sipërme fundlundre. Salla ndriçohet mirë nga tri dritare në secilën faqe; veç asaj, në anën veriore që përmenden më sipër. Dritaret janë të vendosura në aks të faqes; dy poshtë dhe një mbi to,. Këtë vendosje, me vetëm tri dritare, që kushtëzohet nga përmasat e vogla të xhamisë, e takojmë në Gllavica (ndërtuar në 1587-1588).

Dritaret e radhës së poshtme, të ngritura pak nga trualli përreth xhamisë, janë drejtkëndëshe, me arkitra, shpatulla dhe pjesën e poshtme prej guri të skuadruar . Mbi arkitraun kemi një hark shkarkues në formë fundlundre, ndërtuar me tulla sipas rrezes, që kufizon një nike prej tullash me rreshta horizontalë. Dritaret e rreshtit të sipërm janë trajtuar më thjeshtë; janë të mbuluar vetëm me një hark tullash, gjysmërrethor në pjesën e poshtme dhe fundlundre në pjesën e sipërme. Si shpatullat, ashtu edhe pragu i dritares, janë nga muratura me kluasonazh e xhamisë.

Në anën e jashtme xhamia përbëhet nga vëllimi kubik dhe kupola mbi tambur. Vëllimi kubik përfundon me çati, me trekëndësha të ulur në qoshet, karakteristikë e xhamive të ndërtuara në Shqipëri dhe,mbi të, me një ngushtim të lehtë, ngrihet tamburi i ulët tetëfaqësh (Fig.32). Nga sondazhet e bëra gjatë punimeve konservuese në xhami rezultoi se, format origjinale janë të fshehura pikërisht nën këto pjesë të ulura. Fillimisht mbulesat e pjesëve këndore ishin në nivel më të ulët dhe një komizë qarkonte tamburin. Nën të faqet këndore zbrisnin, pas një zgjerimi të bazës, deri në çatitë pjesëve këndore. Në këtë mënyrë, vëllimi kubik i sallës së lutjeve përfundon së pari, me çatitë trekëndëshe të ulura në këndet, dhe më lart, pas një ngushtimi mbuluar me tjegulla, ngrihet tamburi tetëfaqësh. Këtë zgjidhje e gjejmë në vendin tonë edhe te xhamia e Velabishtit. Kiel e quan këtë një karakteristikë të xhamive të Edrenesë.

Në këndin veriperëndimor të Xhamisë është bazamenti i minares. Ai është prizmatik, tetëfaqësh në pjesën më të madhe por ruan edhe pjesën piramidale, që e lidhte me trupin e minares. Një kornizë prej guri të profiluar është në kontaktin e të dyjave. Muratura e minares rezultoi e lidhur me muraturën e xhamisë, pra e njëkohshme me të. Për këtë dëshmon dhe vendosja e dritares së poshtme pranë minares, që i lë vend asaj dhe nuk i përmbahet simetrisë. Të njëjtin zhvendosje janë detyruar ta bëjnë dhe në anën lindore, për tiu përmbajtur simetrisë në brendësi.

Muratura e xhamisë është me gurë e tulla, sipas teknikës së kluasonazhit; me dy rreshta tullash horizontale dhe dy tulla vertikale ndërmjet gurëve. Në murin verior me këtë teknikë janë vetëm pjesët, të cilat, sipas gjurmëve në mur të strukturës së drunjtë të hajatit të dikurshëm, nuk do të mbuloheshin nga ai. Kjo lë të kuptosh se hajati ka bërë pjesë në idenë fillestare të ndërtesës.

Duke shqyrtuar format arkitekturore të monumentit vërejmë se ai nuk shquhet për përpjesëtime të hedhura e për vertikalitet. Megjithëkëtë, ndërtesa i ka të dukshme tiparet karakteristike të xhamive me kupolë. Kemi një hapsirë të brendshme unike, dhe po kështu ndërtimi vëllimor i brendshë, pasqyrohet tërësisht në anën e jashtme, rezultat i skemës së thjeshtë strukturore. Përdorimi i përbashkët i tullës dhe i gurit gjallëron pamjet e ndërtesës, duke e bërë piktorekse atë.

                           

Për sa i përket ndërtimit strukturor të pjesëve të sipërme të ndërtesës, copëzimi i saj është bërë si për ti dhënë proporcione më ë hedhura, ashtu edhe për të përballur më mirë shtytjet e kupolës.

Me interes është porositësi i xhamisë së Allajbegisë. Sipas gojëdhënës këtë xhami e ndërtoi një allajbeg vendas në përkujtim të djalit të tij dhe që varri ruhet në anën perëndimore të xhamisë.

Për kohën e ndërtimit të xhamisë së Allajbegisë, duke u nisur nga format arkitektonike dhe teknika e ndërtimit, fillimisht, jemi shprehur për të si një ndërtesë të shek. XVI. Më vonë, të bazuar në gojëdhënën se allajbegu e ndërtoi xhamionë një vit pas vdekjes së djalit të tij, që sipas gurit të varrit është viti 1587, rezulton që xhamia të jetë ndërtuar në vitin 1588. Për dekadat e fundit të shekullit XVI mendon dhe Kiel, i cili gjykon se lidhet me kohën kur feja islame filloi të ketë pasues dhe në fshatra.

info@balkancultureheritage.com