Zotërimet e komunave qytetare në krahina
Mitologjia Helene
~Jim Tierney
Qyteti antik
~Fustel De Coulanges
Origjina e Mendimit
~Jean Pierre Vernant
Struktura e simbolizmit ilir
~Aleksandër Stipçevic
Pirateria ilire
~Pierre Cabanes
Mbretërimi i Gentit
~Pierre Cabanes
Mesapët dhe gjuha e tyre
~Myzafer Korkuti
Arkitektura Sepulkrale
~Apollon Baçe
Vlora në mesjetë
~Konstantin Jereçek
Klementi i Ohrit dhe Shqipëria
~Dimitri Obolenski
Ajkuna kján Omerin
~Curraj – Epér (Mirash Gjoni)
Orët e Mujit
~Visaret e Kombit
Shqipëria e Lashtë
~Luigi M. Ugolini
Ballkani Qëndror
~Guillaume Lejean
Udhëtimet e para 1897 - 1905
~Franc Baron Nopça
Fiset Shqiptare
~Robert Elsie
Gegët dhe toskët
~Robert Elsie
Fisi i Kelmendit
~Robert Elsie
Në anijen "Danubio"
~Marcin Czerminski
Shebeniku (Sibenik)
~Marcin Czerminski
Skardona dhe Ujvara e Kërkës
~Marcin Czerminski
Nga Shqipnia e jugut
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Mesme
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Veriut
~Johann Georg von Hahn
Gryka e Kotorrit
~Marcin Czerminski

Zotërimet e komunave qytetare në krahina

Mëvetësia e komunave në Perandorinë serbe shprehej jo vetëm në statusin juridik dhe lirinë vetjake të qytetarëve, por edhe në titujt e tyre të pronësisë mbi tokën, doganat dhe taksat e qarkullimit Krahas kishës komunat bënin pjesë në pronarët më të mëdhenj të tokave të Arbërisë së veriut Kështu për shembull komunës së Shkodrës i përkisnin një sërë fushash.

Komunat nuk përbëheshin vetëm nga sipërfaqja e rrethuar me mur e ngulimit të mirëfilltë qytetar, por zotëronin gjithmonë edhe një qark pak a shumë të gjerë (kështu për shembull destrecto de sutari në shekullin 14, banorët e të cilit u detyroheshin taksa  komunave qytetare; statusi juridik i ngulimeve joqytetare në qark nuk mund të dallohet qartë kudo, meqë pjesa më e madhe e bunmeve dokumentare ka lindur në periudhën venedike, kur Republika e Shën Markut i kishte përmbledhur në duart e veta të drejtat e komunave dhe të provincës. Për këtë arsye nuk mund t’i ndash qartas të drejtat që shpesh kryqëzoheshin të komunave dhe zotërinjve territorialë. Në fillim të shekullit 15 komunës së Shkodrës i nënshtroheshin të paktën ende fshatrat Kazena, Glerosi dhe Buzëgjarpni. Më e qartë është gjendja juridike në Ulqin dhe Tivar: qytetarët e Ulqinit ushtronin mbi fshatrat e qarkut të tyre gjyqësorin, ndërsa tivarasit nxirrnin të ardhura nga vendbanimet e qarkut të tyre?

Toka ishte e ndarë midis fshatrave të veçanta të qarkut dhe komunës qytetare. Ulqini p. sh. zotëronte gjithë të drejtat mbi pyjet dhe rrjedhat ujore; Durrësi të drejtat e kullotave në brendatokën e vet fushore, Kruja një numër kullotash në malet në lindje të qytetthit-kala. E pasur ishte komuna e Shkodrës me pyje, ndër të tjera pranë liqenit, kullota (“pra de comun^ dhe ara apo fusha (“campi de comun; terrenj de comun aratorij de la banda de soura scutari”}, sidomos në kodrën e Bërdicës, vreshta në malin e qytetit dhe në krahinën përreth, kopshte në malin e qytetit (“qardini”) dhe shumë tokë djerrë në një ishull në lumin Kir. Pronën e përbashkët qytetarët nganjëherë e ndanin me banorët e qarkut. Renditja e titujve venedikë të pronësisë në vitin 1416 të jep një përfytyrim për përmasat e pronës së komunës, përkatësisht zotit të vendit në krahinën rreth qytetit në qarkun e Shkodrës së sipërme 156 “fusha” (campr, njësi matëse për tokat bujqësore); në Shkodrën e poshtme 303,5 “fiisha”; prej tyre 86 u takonin tokave kullotë; 6 tokave kullotë vetëm për kopetë e qytetarëve; 182 “fusha” ishin të pakultivuara; pjesa e mbetur, d.m.th. afërsisht gjysma, ishte dhënë me pajti.

Kufijtë e qarqeve jo rrallë ishin objekt grindjeje midis qytetarive të ndryshme. Një armiqësi e hidhur ndante drishtianët nga shkodranët, që grindeshin për disa fshatra kufitare; e njëjta gjë mund të thuhet edhe për tivarasit dhe ulqinakët, të cilët arritën në shekullin 15 të përlesheshin edhe në mënyra brutale. Në Ulqin sipas gjasave kufijtë ishin përcaktuar në statut; në Shkodër dispozita të tilla mungojnë. Megjithatë njohja e kufirit të saktë ishte e rrënjosur thellë në mënyrën e të menduarit të qytetarëve, siç e tregojnë ankimet në periudhën venedike. Rastet e konflikteve legale kanë të bëjnë të gjitha me tokën e çmuar bujqësore, me vreshtat dhe ullishtat në Ulqin dhe Tivar, me kodra vreshtash dhe ara drithi në Drisht e në Shkodër. Në këto konflikte bëhet e qartë vështirësia që kishin komunat e varfra në drithë për të siguruar drithin nga qarku i vet. Një qytet në rrëzë të botës së djerrë malore si Drishti nuk mund të bënte pa këto toka bujqësore.

Kufijtë shkonin përgjatë vijave ujore, përrenjve, lumenjve dhe kanaleve, orientoheshin pas pemësh e shkëmbinjsh të shënuar. Trojet rrethoheshin me mure guri. Pleqtë e fshatit përcaktonin sinoret me hapa dhe nganjëherë vinin copëza qymyri e tullash nën gurët e tyre, në mënyrë që këto të mos shtyheshin. Në ultësirë, në fushën e Kakarriqit, në jug të Shkodrës, por edhe në toka malore ngriheshin mure guri disa qindra metra të gjatë. Kush shtynte sinoret, dënohej rëndë nga kodi zakonor. Toka djerrë mund të lavrohej vetëm brenda një qerthulli që matej nga mbërritja e një guri që hidhte me dorën e majtë një burrë i ulur përtokë

info@balkancultureheritage.com