Ajo më e keqja ende s’ka ardhur, së paku për Venedikun, që e sheh veten sërish të konfirmuar në rolin e tij si aleat besnik i Bizantit: më 1107, Kalmani mësyn kundër qyteteve dalmate. Tani ai jo vetëm që është martuar me të bijën e normanit Roger I, “kontit të madh” të Sicilisë, por ashtu si Rogeri edhe ai është në marrëveshje të plotë me papën e, edhe më keq, është aleat i një normani tjetër, Bohemondit të Tarantos, djalë i Guiscardit dhe princ i Antiokias, i cili më 1081 e përsëdyt shpeditën që kishte nisur mbi Dyrrahion në krah të të atit. Gjatë kësaj krize të rëndë, ku bashkohen si në një skenar tanimë klasik, trysnia e armiqve që vijnë nga Perëndimi me ato nga Lindja, nga kontinenti dhe nga deti, interesat jetike të Venedikut do të preken në dy pikat më të ndjeshme, në rrugën e tij kryesore të Dalmacisë dhe në hyrjen e vetme tokësore që ka për në perandorinë greke. Sigurisht, Bohemondi u shpartallua dhe u detyrua të nënshkruante më 1108 me Aleksis Komnenin traktatin e Deabolisit, në kufirin midis Shqipërisë dhe Maqedonisë, çka e bëri atë dhe principatën e vet të Antiokias vasal të Bizantit për; mirëpo ndryshe shkon puna me hungarezët që bëhen sundimtarë të qyteteve dalmate Zara, Trau, Spalato e të tjera, por gjithaq edhe të ishujve kryesorë të Quarneros, që janë aq të rëndësishëm për Venedikun. Kalmani ripërtërin kudo privilegjet, veçse duke i mëshuar fort edhe sovranitetit të tij: në kartën e dorëzuar në Trau ai nënvizon qartazi se është pasuesi “i perandorit të Konstantinopojës”, ndërsa në Zarë si dhe gjetiu, veçse në mënyrë edhe më simbolike, familja e vjetër e priores-ve, Madiitëve, eklipsohet në të mirë të një konti të thjeshtë, përfaqësues i mbretit, ndërkohë që zhvillimi i ndarë i të dy Dalmacive, asaj të veriut përqark Zarës dhe asaj të jugut përqark Raguzës dhe Kotorrit, me Shqipërinë si shtojcë të vetën perandorake, bëhet tashmë i pakthyeshëm.
Pasojat e ndërhyrjes normane (Bohemondi vdes më 1111), por mbi të gjitha heshtja e grekëve, që nuk janë të pakënaqur tek shohin dobësimin e pushtetit venedikas në Dalmaci dhe më 1111 i kanë akorduar një privilegj Pizës, në të cilin venedikasit shohin jo pa arsye një orvatje për t’iu zënë atyre vendin në Lindjen greke, përzihen për të shpjeguar reagimin e vonuar të Venedikut, i cili yjen vetëm mbas vdekjes së Kalmanit më 1114: megjithëse më 1112 dogji Ordelaffo Falier dërgoi patriarkun e Grados në Konstantinopojë për t’i kërkuar protektorit të vet që ta ndihmonte në ripushtimin e Dalmacisë, por Aleksisi kishte bishtëruar...
Nuk ishte kjo ende prishja me Perandorinë, mirëpo ndërkaq diçka kishte ndryshuar në marrëdhëniet e qytetit besnik kundrejt mbrojtësit të tij: jo i pakuptimtë është fakti që në qendër të të famshmes Pala d’Oro, të Thesarit të shën Markut, portreti i Ordelaffo Falierit ka zëvendësuar, në të vërtetë nuk dihet saktë se kur, atë të perandorit që ky ia kishte dhuruar Venedikut. Kjo ngaqë ky i fundit ndihet tanimë i pavarur dhe vepron më vete: midis 1115 dhe 1117 dogji rimerr, gjatë tri shpeditave që i drejton vetë, Arbën dhe ishujt e Quarneros, duke dështuar në krye përpara Zarës, por duke marrë pastaj Sebenicën, Traun dhe Spalaton e duke ia dalë së fundi, më 1117, nëpërmjet lënies së lirive të gjera për qytetin, që të gjejë kompromisin me Zarën; ai vdes pa arritur të kthehet në Venecia, por pasardhësi i tij Domenico Michieli, ia del që t’u diktojë hungarezëve një armëpushim prej 5 vjetësh.
Do të ishte ndërkaq punë e mërzitshme që të numëroje të gjitha veprimet e kundërveprimet venedikase e hungareze në Dalmaci, duke nisur prej vitit 1123: në këtë fillim shekulli XII ajo më thelbësorja në këto luftëra rraskapitëse është atomizimi në rritje i qyteteve dalmate të cilat, duke kaluar nga dora në dorë, luanin sa nga njëri kamp në tjetrin dhe tek e fundit nuk ruajtën asgjë nga strukturat e përbashkëta që Venediku ishte munduar t’u diktonte; simbolike është ngritja e Zarës më 1154 në rangun e arkipeshkvnisë prej papës Aleksandri IV, i cili e bën kësisoj qytetin krejtësisht të pavarur nga Spalato, ku diktojnë hungarezët. Pa dyshim ajo më e rëndësishmja në këtë kohë është rrënjosja e Venedikut në Dalmaci, ku funksionarët e mbi të gjitha, kontërit venecianë të dalë nga patriciati më i lartë, shpesh bij dogjësh, bujisin nga të katra anët. Aty ata vihen në krye të qyteteve, marrin thuajse ngado prona dhe endin me durim lidhje martesore me sllavët dhe hungarezët rreth e përqark. Kështu njëfarë konti i Osseros martohet me vajzën e Dessas, zhupanit të madh të Serbisë, ndërkohë që konti i Arbes martohet me një nga vajzat e Ladislasit të Hungarisë, të ndjekur këta nga mjaft të tjerë, gjë që nuk është gjithmonë pa rrezik për komunën, për arsye se qytetet dhe ishujt zënë e gjembëzohen me banesa patricësh shpesh të fortiflkuara, ndërkohë që këta manjatë konfiskojnë, në dëm të Venedikut, kullota, fusha, vreshta, kripore, si p.sh. në ishullin e Pagut.
Këto qëndrime dhe zhvillime të ngatërruara kanë një sfond oriental që e bën veprimin venedikas të hasë vështirësi e kundërshtime; më 1122, merr fund privilegji i Aleksis Komnenit, ndërsa perandori i ri Jani II Komnen, i cili fillon të ndiejë peshën e tregtisë venedikase në perandorinë e tij, ku rrezikojnë të anashkalohen vetë nënshtetasit perandorakë, refuzon prerazi ta vazhdojë atë, diçka që shkakton krizën e parë të rëndë midis Venedikut dhe Bizantit: për 4 vjet rresht Komuna kishte sulmuar në ujërat bizantine dhe vetëm më 1126 perandori u tërhoq duke i akorduar Venedikut privilegje të reja, ndër to edhe lëvizje të lirë për në ishujt e Qipros dhe të Kretës; duke filluar prej vitit 1130, prania e tregtarëve venedikas në Kretë tregon se Adriatiku tanimë i ka kapërcyer kufijtë e hapësirës së tij.
Ftohja e marrëdhënieve me Bizantin nuk e pengon më anë tjetër Venedikun që të njohë interesat e përbashkëta që ka me perandorinë, në mënyrë të veçantë mbylljen e Adriatikut ndaj të huajve, sidomos kur është fjala për normanët që nuk kanë hequr dorë prej tij; kur mbreti i Sicilisë Rogeri II përfiton nga paraliza ku i fut kryqëzata e dytë fuqitë perëndimore, për të mësyrë kundër perandorisë greke duke shtënë në dorë në kalim e sipër ishujt jonianë, para së gjithash Korfuzin, një shul i vërtetë për Adriatikun, Venediku, si merr nga Manuel Komneni në tetor 1147 zotimin e të tij, vë në dispozicion të perandorisë flotën dhe trupat e tij të cilat, në krah të grekëve shkojnë e rrethojnë kështjellën e Korfuzit, që bie më 1149. Ky bashkëpunim i bukur, me interes dypalësh, nuk duhet të fshehë përplasjet që vënë kundër njëri-tjetrit bizantinët e venedikasit gjatë kësaj fushate, deri dhe përballë armikut të përbashkët: gjatë rrethimit të Korfuzit, arroganca e venedikasve dhe acarimi i grekëve ndeshen aq ashër, saqë - diçka që duket e pamundur për ata që perandoria vazhdon t’i shohë si subjekte - venedikasit marrin galerën perandorake dhe, teksa zhvillojnë aty një ceremoni tallëse, vendosin mbi fronin e perandorit një zezak të bërë si një palaço me stemat e rrobat e shenjta gjoja për t’i bërë këtij nderime groteske; kjo shkakton midis palëve përleshje që grekët mezi arrijnë t’i qetësojnë.
Sigurisht nuk ka ende prishje, por venedikasit janë të qartë për nervozizmin e grekëve dhe ata janë të pranishëm kudo në Perandori e sidomos në Konstantinopojë, ku ndër të tjera kanë aq afri me oborrin sa të jenë në dijeni të projekteve të mëdha që ka Manueli, të cilat kërkojnë as më pak e as më shumë por ripushtimin e Dalmacisë, madje edhe të Italisë, çka do të thoshte vendosje e Venedikut sërish në pozicionin e të nënshtruarit, duke rivendosur lidhjen detare midis dy brigjeve të Adriatikut, diçka që do të këpuste qarqet jetike venedikase; që nga rimarrja e Korfuzit duket sikur Manueli e kishte zgjedhur edhe portin e zbarkimit, Ankonën, një qytet ku kishte mbetur një popullatë e rëndësishme greke dhe ku, pra, shihej me sy të mirë. Kështu skicohet së paku një shpeditë: në vitet në vazhdim perandori mban gjallë një qendër të vërtetë rekrutimi në këtë qytet, i cili ëndërron ta gjejë dhe njëherë fatin e dikurshëm detar, të eklipsuar ndërkohë nga Venediku, si dhe në gjithë bregdetin e majtë të Adriatikut. Grekët u nxjerrin para syve ankonasve, por dhe banorëve të tjerë të qyteteve tregtare vezullimin e një rindërtimi të mundshëm të Ekzarkatit të dikurshëm të Ravenës, aq sa qysh atëherë Ankona mund të konsiderohej si një kryeurë e vërtetë bizantine234. Vetë shpedita do të jetë një dështim pa të ardhme, por gjithaq edhe një mësim për Venedikun, i cili prej atëherë do të marrë masa, teksa lidh qysh më 1154 marrëveshje me armiqtë e vet të djeshëm, normanët e Sicilisë, që janë si gjithmonë kundërshtarë të ashpër të Bizantit235. Qyteti dukal nuk është gënjyer: më 1155 Mihal Paleologu, në krye të një ushtrie mercenarësh, zbarkon në Pulje, ku vasalët e mbretit Guliem I i Sicilisë kanë ngrityr krye e ku, nëse do t’u besojmë teksteve, më shumë se 50 qytete i dorëzohen, ndër të cilat Bari, Trani dhe Barletta, por gjenerali bizantin ndesh aty në një kundërofensivë të fuqishme të Guilemit, në kohën që rreket të përparojë drejt gjirit të Tarantos. Atëherë trupat bizantine vërshejnë sërish drejt veriut, ku shkojnë e gjejnë strehë në Ankona, e cila mund të shihet, falë këtij përforcimi, si një qytet i vërtetë perandorak në Itali.
Ndërkaq në Dalmaci vërehet një fakt që në të ardhmen do të përsëritet shpeshherë: Venediku bën përpara, për arsye se retë që po grumbullohen në Lindje e bindin gjithmonë e më shumë se është e nevojshme të mbahet fort rruga që ka nisur; më 1155, ai arrin të sigurojë prej papës që ta vendosë arkipeshkvin e ri të Zarës, megjithë sufragantët e ishujve të Quarneros, nën autoritetin e patriarkut të Grados; mirëpo, në 1159 Zara ngre kiye duke përfituar prej një skizme papnore në Romë, e ndjekur kjo nga dy rebelime të tjera më 1164 dhe 1168. Sidoqoftë është Venediku ai që ia arrin së vetës në tërësi: jo vetëm që kjo është koha e artë ekspansionit të tij të madh tregtar në perandorinë greke, por edhe komunat dalmate nuk kanë asnjëlloj protektori të vërtetë. Mbretëria hungareze është dobësuar shumë, duke hapur kështu perspektivën e një nënshtrimi ndaj perandorisë greke: në mesin e shekullit Manueli ka futur hundët në luftën që kundërvinte dy pretendentët për ffon, Stefanin III me Stefanin IV, të cilit perandori i vjen në ndihmë më 1163. Edhe pse grekët thyhen dhe u duhet të pajtohen me Stefanin III si mbret, Manueli ka ngjallur praktikat e dikurshme të perandorisë, duke bërë për vete vëllanë më të vogël të mbretit hungarez, Belën, të cilit i jepet qeverimi i Kroacisë dhe i Dalmacisë, me të drejtë trashëgimi të fronit, ndërkohë që turpat greke pas gjasash i kanë pushtuar këto, së paku pjesërisht, qysh prej vitit 1164. Në atë kohë perandori ndërmerr një aksion të madh pushtimi në Dalmaci, ku rimerr Traun, Spalaton dhe gjitlië bregdetin midis Krkës dhe Cetinës, duke rindërtuar kështu më 1166 një provincë bizantine në Adriatik, dukatin e Dalmacisë dhe të Dioklesë, që mbulon gjithë hapësirën e bregut prej derdhjes së Narentës e deri në liqenin e Shkodrës.
Venediku ka shqetësime të shumta: prej kësaj kohe në Adriatik, ku Ankona i është bërë një spicë e vërtetë në thembër, Venediku sheh të venë e vinë edhe anijet pizane, një sfidë e vërtetë për të. Sepse më 1169 Piza nënshkruan një pakt tregtar dhe politik me Raguzën dhe Spalaton: perandoria greke ka në dispozicion tashmë një pikënisje, si në Dalmaci ashtu dhe në Shqipëri, një port të siguruar në Itali, si dhe mjete transporti që mund t’i presë nga republika toskane, së cilës po atë vit Manueli ia ripërtërin privilegjet, të ratifikuara solemnisht më 1171, që shënojnë rikthimin ngadhënjimtar të toskanasve në Konstantinopojë; pas një grindjeje prej 15 vjetësh, tani ata po bashkoheshin aty dhe me kundërshtarët e urryer të Venedikut, gjenovezët, të cilëve Manueli prej vitit 1155 u ka dhënë një privilegj, klauzolat e të cilit - e kjo është një hollësi jo aq e pafajshme - i komunikohen gjenovezëve prej Mihal Paleologut, prijësit të shpeditës italiane. Në pranverë të vitit 1170 perandori i shton kësaj dhënien e një lagjeje, Koparionit, në qendër të Konstantinopojës. Prej 1162-shit, venedikasit e Konstantinopojës, të mbështetur nga pizanët, deri dhe nga vetë grekët, u ishin vërsulur gjenovezëve duke shpartalluar me gjithsej ngrehinat e embolosit të tyre në breg të Bririt të Artë. Jo vetëm që qarqet adriatikase do të mbylleshin kështu përpara Venedikut, por kështu rrezikonte që dhe tregu i tij kryesor i Lindjes të pushtohej nga italianë të tjerë, që duket sikur tani po e mbanin edhe vetë gjirin venedikas në mëshirë të tyre. Megjithatë, deri më 1171 venedikasit nuk duket se i besonin një kthimi të fletës prej perandorit: Historia Ducum anonime tregon se si më 1170 ishin të shumtë venedikasit që vinin nga Adriatiku drejt Konstantinopojës, “që kishin me vete shuma pa mbarim të hollash e një numër të madh armësh dhe anijesh të mëdha të shumta”.
Nuk do të ndalemi gjatë në hollësitë e ngjarjeve që tanimë precipitojnë dhe, edhe pse nga jashtë Adriatikut, ndikojnë thellësisht mbi historinë e tij. Sapo që Gjenova merr sërish privilegjet e saj, aty nga maji 1170, venedikasit plaçkisin dhe i vënë zjarrin sërish Koparionit, duke e irrituar kaq shumë perandorin saqë më 12 mars 1171 ai iu sekuestron e mban mallrat dhe personat vetë kudo që gjendeshin në perandori, një humbje e tmerrshme kjo për Komunën, e cila e kishte shndërruar Konstantinopojën dhe qytetet e Greqisë në magazina të saj, si për qarkullimin e mallrave në Perandori ashtu dhe për lidhjet e saj me botën myslimane të Orientit, pikësëpari me Aleksandrinë; veç të tjerash ajo humbi me këtë rast shuma të mëdha tëhollash, gjë që shkaktoi rrënimin e shumë venedikasve që, ndryshe nga fisnikëria e vjetër, duke mos pasur prona në troje e kishin vënë gjithçka në fatet e lundrimit: fatkeqësia e këtij popolo vecchio do të pllakoste mbi Venedik deri në kryqëzatën e 1204-ës por edhe më tej, në vuajtjet e trazirave shoqërore që sillnin ndër mend kujtimet e këqija të shekujve IX e X. Tronditja është kaq e rëndë saqë Venediku ngre menjëherë një flotë, të drejtuar nga dogji Vitali II Falier dora vetë, i cili - kaq i fortë ishte ende besimi i qeverisë - u mjaftua të lundronte në ujëra greke, me shpresën e kotë të një zgjidhjeje diplomatike, për t’u dhjetuar tek e mbramja nga murtaja e për të ardhur në Venedik me mbeturina; përpos këtyre ata u sulmuan në kalim e sipër nga flota bizantine e Dyrrahionit, duke u kthyer më së fundi në Venecia ku i priste nje atmosferë mbytëse, në të cilën qarkullonin akuza për paaftësi bile dhe për tradhti, deri sa më në fund dogji, i braktisur nga të gjithë këshilltarët e tij, vritet te porta e kishës San Zaccaria nga Marco Casulo, një përfaqësues tipik i këtij popolo vecchio që kishte humbur gjithçka.
Tani prishja është e plotë: Manueli nuk duron asnjë lloj kompromisi dhe mjaftohet me pranimin e blerjes individudale të robërve. Venediku radhitet kështu nëkrahun e antibizantinëve të zjarrtë; më 1173 dërgon një kontingjent në ndihmë të trupave gjermane që rrethonin Ankonën, pastaj nënshkruan me mbretin e Sicilisë një marrëveshje më 1175, e cila i përjashton nga tregtia siciliane ata venedikas uqë kanë ndihmuar perandorin e Konstantinopojës” (çka provon se bënin tregti...) dhe tek e fundit pret më 1177 perandorin Frederik Barbarosa [Frederiku 1] dhe papën Aleksandri III, që vijnë të bëjnë paqe me të, por duke patur në sy një lidhje perëndimore kundër perandorisë greke.
Në Lindje fillon një rikthim i Venedikut në Egjipt dhe Levantin mysliman, ku e kishin lënë aq pas pizanët dhe gjenovezët, por venedikasit e parë do të shfaqen në perandorinë greke vetëm nga vitet 1183-1184, çka i shpëtoi të paktën prej masakrës së tmerrshme të latinëve që do ta përgjakte Konstantinopojën më 1182, mbas vdekjes së Manuel Komnenit, ku haraçin e paguan vetëm kundërshtarët e Venedikut. Kjo rivendosje e lidhjeve na nxjerr në pah më anë tjetër që, mesa duket, tregtarët venedikas vazhdojnë t’i tremben në këtë periudhë rreziqeve që i kanosen transportit detar dhe se kishin zgjedhur, së paku njëherë për njëherë, rrugën tokësore, e cila nga Dyrrahioni çonte deri në Konstantinopojë; në shkurt 1183 tregtari Pietro da Molin mori një ngarkesë 200 librash me aspra që duhej t’i dërgonte me det deri në Dyrrahion e që pastaj i mbarti me rrugë tokësore drejt Konstantinopojës: dëftesa për këtë iu dha në Rialto në gusht 1184. Rëndësia e këtij itinerari mund të shihet edhe më qartë në çastin e një paqeje pa bujë që më në fund lidhet me perandorinë më 1183: në qoftë se privilegji që përfiton më së fundi nga Isaku II më 1187, përsa 1 takon bregut shqiptar, nuk është asgjë më shumë veç përsëritje e dispozitave të marrëveshjeve të 1082 dhe 1148, gjersa përmenden vetëm portet e Dyrrahionit dhe të Valonës, ai që i jep Aleksisi III më 1198 e tregon shprehimisht ekzistencën e pasurive të patundshme që zotëronin venedikasit në këto dy qytete, po gjithashtu edhe në provincën e Jerichos (Orikonit) dhe të Kaninës, duke dëftyer shtrirjen e interesave venedikase në tërësinë e bregdetit qendror të Shqipërisë së sotme243. Shembullin e tyre e ndjekin edhe latinë të tjerë: një akt i Aleksandrit III më 1168 flet për “murgj dhe latinë të tjerë, si klerikë ashtu dhe laikë, që jetojnë në Dyrrahion”, por edhe tregtarët vijnë e bëhen të larmishëm, me ngulitjen e raguzianëve dhe pa dyshim të dalmatëve të tjerë: privilegji qëijepet Raguzës më 1192 aludon përpasun që u janë grabitur në Dyrrahion tregtarëve raguzianë244. Që tani nis të përvijohet tregtia e Orientit e shekujve XIV dhe XV, me krahun e vet detar dhe karvanet e saj, që kanë në krye të tyre Dyrrahionin dhe Valonën.