Sipas Scylaksit (shek. VI/V p.e.s),“lundrimi prej ishullit të vogël të quajtur Sason dhe deri në qytetin Orikon, mban një të tretën e ditës.” Ky datim përputhet me materialet më të hershme arkeologjike, të mesit të shek. VI p.e.s. Fragmenti në vijim po i Scylaks-it: “Orikoit që banojnë në krahinën e Amantias, janë ilire nga Bulinoit (Scyl. Orikoi 27)”, nuk lë hapësirë për diskutimet bezdisëse të tipit “Oriku- Kolonia e parë Greke në Adriatik ?”, përkatësisht për tezën e themelimit të qytetit nga Eubeas të kthyer nga lufta e Trojës (1275 p.e.s.). Kjo pasi në shek. XIII p-e.s. nuk bëhet fjalë për kolonizim grek dhe pasi lufta e Trojës u bë në Trojë, 250 km në Veri-Lindje të Eubeas dhe jo p.sh. në Berlin, prej nga Eubeasve për të dalë në Eubea, u duhej të kalonin përmes Adtiatikut dhe Orikut.
Oriku përmendet si liman po në shekujt VI/V p.e.s. Sipas Hekateut (550-476 p.e.s.): “Pastaj është limani Orikos dhe sipas Herodotit (484-425 p.e.s.) “Lumi (Aoos/Vjosa) që buron nga mali Lakmon (Peristeri) dhe kalon përmes tokës së Apollonisë, derdhet ne det afer limanit Orikon.”
Qyteti dhe skela e Orikut, e njohur deri vonë si Pasha Liman (Kapudan Pasha liman/ limani i kryeadmiralit), ndodhet në skajin Jug-Perëndimor të Gjirit të Vlorës në një pozicion të mbrojtur mirë nga stuhitë dhe suhnet e papritura. Falë serës së Selenicës, pishave të Karaburunit dhe portit të brendshëtn në lagunë, Oriku ishte i destinuar nga natyra për të qenë kantier naval dhe bazë detare.
Kodra e qytetit, ovale dhe 9 hektarëshe,11 lartësohet nga fundi i një rripi të ngushtë ranor që ndan ujërat e gjirit të Vlorës nga laguna e Dukatit. E butë dhe fare e ulët, as 25 m e lartë, kodra nuk ofron ndonjë mbrojtje natyrale, por kjo kompensohet disi me qenien sandviç midis detit dhe lagunës. Si i tillë përcaktues në ngulimin e qytetit nuk ishte vetë mbrojtja natyrale, por pozicioni strategjik dhe kushtet portuale. Luftimet këmbëngulëse mes Cezarit dhe Pompeut kthimi i saj në kryekantier dhe bazë navale të admiraliatit Osman (v. 1536) dhe stacionimi në v. 1958 i numrit më të madh të nëndetëseve mesdhetare, tregon se vlera strategjike e Orikut nuk humb asnjëherë. Kornizën e qytetit e përcakton muri rrethues në rrëzë të kodrës, me xokol guri dhe superstrukturë qerpiçi. Xokoli me blloqe kuadratike të latuara, por ende larg punimit perfekt dhe formulimi primitiv i hyrjes verilindore, tregon moshën arkaike të murit. Brenda kësaj kornize, qyteti e ka gdhendur kronikën e tij në gur. Banesat, sterat e ujit, rrugët dhe monumentet janë daltuar shkëmbinjve. Qendrën e qytetit, lartësinë 25, e zinte akropoli 2.6 hektarësh prej ku rrezatoheshin rrugët radiocentrike, rrezore dhe të shkallëzuara në shkëmb.
Cezari, zëvendësit e të cilit zhvilluan në Orik luftime të gjata me oficerët e Pompeut, jep një përshkrim plastik dhe të saktë të qyteti dhe skelës së tij: “I biri i Pompeut... erdhi me ngut në Oriki.... (Ai) u binte mureve të qytetit edhe nga toka duke përdorur shkallë edhe nga deti me flotën.
Njëkohësisht pushtoi atë pendën natyrale (molem naturaleni) që zgjatej në det duke e kthyer në gadishull dhe katër anije me dy sërë rremash i kaloi në portin e brendshëm duke i shtyrë me cilindra dhe leva (Caes. 3.40).” Kjo tregon se Oriku ishte pajisur me dy porte: të jashtmin dhe të brendshmin në lagunë (interiorem portum).
Ky i fundit që mund të strehonte tërë anijet e gjata që e sollën Cezarin nga Italia në Orik, ishte mjaft i thellë, edhe për anije me dy sërë rremash.
Gjurmë muresh qarkuese të por-tit shihen në Jug-Lindje, ku një mur 1.90 i gjerë zhytet në ujërat e lagunës. Strukturën urbane e sjell Heuzey, i cili e vizitoi Orikun në mes të shekullit XIX, kur gjurmët ishin mjaft më të qarta. Sipas përshkrimit të tij “Shkëmbi i qytetit është daltuar në një seri katesh koncentrike me nga një rrugë për çdo kat. Rrugë shkallore të shumta të ngjisin nga anët në akropol. Ky i fundit ndahet më dysh nga një mur i brendashkruar dhe në qendër të tij shihet një kapelë, e cila përcakton vendin e tempullit të dikurshëm të qytetit”