Kjo banesë, është banesa e rëndomtë e neolitit të hershëm dhe të mesëm. Me gjithë luhatjet e vogla arkitektonike, tiparet esenciale: forma, përmasat dhe tektonika janë identike, dëshmi kjo e së njëjtës shkallë zhvillimi ekonomiko teknik, gjasisht dhe afde etnike. Ky areal përkon pak a shumë edhe në drejtim të kulturës tjetër materiale, qeramikës.
Fillimisht, ndoshta edhe për shkaktë klimës ende të ftohët, përparësi duket se ka pasur banesa gjysmë nëntokësore, më e thjeshtë në ndërtim dhe më rezistente, ndonëse jo dhe aq komode: hermetike dhe pa komunikim me mjedisin e jashtëm. Banesa të tilla janë ato të neolitit të mesëm në Cakran. Banesat me planimetri drejtkëndore dhe sipërfaqe 31-70 m 2 (7 x 4.50 m, 10 x 7 m), në horizontin e hershëm të neolitit të mesëm (5800-4800 p.e.s.) gjendeshin rreth 2- 2.20 m nën tokë, por në horizontin e neolitit të vonë, eneolitit (4800-2800 p.e.s.) kjo thellësi u reduktua në 1.60 m. Zvogëlimi gradual i thellësisë me kalimin nga fillimet eneolitit të mesëm në fillimet e neolitit të vonë, dëshmohen edhe në Kolsh (Kukës) dhe Portat e Hekurta.
Si e tillë kjo dukuri nuk është sporadike, por e përgjithshme, e shpjegueshme me zbutjen e klimës dhe ndoshta kultin e vatrës: mosbraktisjen e truallit të banesës së të parëve.
Influenca e faktorit klimatik kuptohet nga një fragment i Strabonit, i kapërcyellit të erës sonë, sipas të cilit “Dardanet rremojnë gropa nën plehun e bagëtive dhe aty rrojnë” (Strab. 7. 5. 7). I kthyer në dëshmi normale, fragmenti përshkruan banesën gjysmë nëntokësore me çati të mbuluar me kashtë a pleh bagëtie që shquan për vetitë termoizoluese.
Rikonstruksionin e kësaj banese e mundëson arkitektura e një sërë ndërtimesh ndihmëse në Shqipërinë e Veriut (Has, Lezhë, Pukë, Mbishkodër) dhe një relacion i vitit 1637 i peshkopit dhe studiuesit Frang Bardhi. Mbështetur në to, banesa me planimetri drejtkëndëshe dhe xokol gurësh të thyer, vijonte kryesisht nën tokë. Faqet gjatësore të punuara me gurë të thyer dilnin për 30- 40 cm mbi tokë, faqet e ngushta trajtoheshin me kallkan, ndërsa çatia dyujëse mbulohej me kashtë.
Dyshemetë e këtyre banesave janë prej argjile të përzier me byk ose copëra qeramike dhe të ngjeshur e nive-luar mirë. Kjo shtresë vendosej drejt e në taban, në kalldrëm dhe në raste të rralla mbi një shtresë trarësh mbi kalldrëm (Topo-jan, Dibër). Mesin e dyshemeve e zinin vatrat, normalisht në formë govate katrore me taban dhe buzina argjile ose rrasash guri. Seria e furrave kuadratike ngjitur me njëra tjetrën dhe e furrave gjysmë sferike përballë tyre në Kamnik (Kolonjë), tregon se një pjesë e ndërtesave ishin në funksion të punishteve të qeramikës.