Evolucionin e banesës neolitike nga neoliti i mesëm e këtej, e ilustron Obre (Sarajevë), me pozitë qendrore ndaj arealit në shqyrtim. Në horizontin e neolitit të ri, krahas banesave të familjeve të mëdha me sipërfaqe 60- 80 m2, janë zbuluar dhe banesa me sipërfaqe 35 m. Në një kohë kur nuk mund të flitet për diferencim ekonomik, kjo dukuri tregon shpërbërjen e familjes së madhe tre gjeneratëshe në familje të vogla dy gjeneratëshe.
Banesat ndaheshin në dy kthina në komunikim me njëra-tjetrën. Në të parën (18 m2), ndodhet një shtrojë dërrasash, ndërsa në mes një vatër në formë në formë 8-shi me skelet thuprash të lyer me argjilë. Prania e saj dhe e shtrojës së dërrasave në skaj të dhomës për fjetjen e 5-6 vetëve, tregon se ky ambient shërbente si dhomë zjarri (Herdraum, Hearthroom) dhe dhomë fjetje.
Evolucioni programor i banesës reflektohet edhe në evolucionin teknik: Muret prej trine të suvatuar me llaç balte janë më të gjerë (0,30 m) dhe struktura mbajtëse më e fortë, me skelet prej shtyllash të fuqishme, ngulur thellë në tokë.
Banesa në horizontin e dytë në Kolsh, e neolitit të mesëm, ka përmasa të konsiderueshme dhe skelet të fortë, me shtylla të fuqishme, të ngulura në gropa të mëdhat -1.50 m larg njëra-tjetrës. Në dyshemenë e banesës gjendet një gropë e çrregullt (5 m3) e mbushur me hi, thëngjij dhe suva balte të pjekur nga zjarri që dogji banesën e mëparme. Gropa, e cila fillimisht shërbeu për nxjerrje argjile për banesën e re dhe më tej u përdor për groposjen e mbeturinave të banesës së djegur, dëshmon për sedentarizmin mijëravjeçar të popullsisë neolitike.
Program më të avancuar ka banesa eneolitike me çardak në Komadin (Serbi). Banesa me çati dyujëse dhe sipërfaqe 40 m2, ndahet në çardakun dhe dy mjedise të pajisur me furra në formë 8, identike me ato të Obre 2. Ashtu si dhe në Obre, skeleti i përbëhej prei shtyllash druri të noulitura në tokë, mes të cilave thurej trina e suvatuar me Uaç balte nga të dyja anët. Dyshemeja e saj me tre shtresa argjile mbi panelet kuadratike prej trarësh, tregon përkujdesjen për komoditet, ndërsa motivet gjeometrikë të incizuar në suvanë prej balte, dëshmojnë lindjen e kërkesave estetike.
Së fundi, terakotat me bukranion, kafkën simbol të kaut të sakrificës, dëshmojnë për një shoqëri religjioze. Rikonstruksioni ideal i banesës neolitike në Gornja Tuzla (Bosnje), përkon mjaft mirë me programin, arkitekturën dhe konstruktin e këtij tipi banese.
Modelet qeramike të ndërtesave neolitike (4500 p.e.s.) të gjetura në Porodin, 20 km nga Prespa e Madhe, të cilat përkojnë mirë me arkitekturën e banesave të këtij stacioni, lejojnë një rikonstruksion bindës volumetrik.
Banesat kanë pasur çati dyujëse të mbajtur prej trarëve gjatësorë, fillesat e të cilëve theksohen në ballët e ngushtë. Në mesin e kulmit, mbi vatrën, vijonte oxhaku i ngushtë. cilindrik, i cili e shkëpuste traun e kulmit. Kjo dhe e shpjegon përqendrimin e shtyllave mbajtëse në banesat e ruajtura. Faqet gjatësorë të modelit kanë nga një dritare dhe faqja e ngushtë një derë. Si dritaret ashtu edhe dera kanë formën e shkronjës T të përmbysur. Kjo tregon se dyert dhe dritaret ishin të pajisura me flegra dhe në çastin kur ato mbylleshin, banesa vazhdonte të ndriçohej nëpërmjet frëngjisë së ngushtë që i korrespondon shtagës vertikale të T- së.