Detyrimet, doganat, pajtitë: Politika financiare e komunave qytetare
Mitologjia Helene
~Jim Tierney
Qyteti antik
~Fustel De Coulanges
Origjina e Mendimit
~Jean Pierre Vernant
Struktura e simbolizmit ilir
~Aleksandër Stipçevic
Pirateria ilire
~Pierre Cabanes
Mbretërimi i Gentit
~Pierre Cabanes
Mesapët dhe gjuha e tyre
~Myzafer Korkuti
Arkitektura Sepulkrale
~Apollon Baçe
Vlora në mesjetë
~Konstantin Jereçek
Klementi i Ohrit dhe Shqipëria
~Dimitri Obolenski
Ajkuna kján Omerin
~Curraj – Epér (Mirash Gjoni)
Orët e Mujit
~Visaret e Kombit
Shqipëria e Lashtë
~Luigi M. Ugolini
Ballkani Qëndror
~Guillaume Lejean
Udhëtimet e para 1897 - 1905
~Franc Baron Nopça
Fiset Shqiptare
~Robert Elsie
Gegët dhe toskët
~Robert Elsie
Fisi i Kelmendit
~Robert Elsie
Në anijen "Danubio"
~Marcin Czerminski
Shebeniku (Sibenik)
~Marcin Czerminski
Skardona dhe Ujvara e Kërkës
~Marcin Czerminski
Nga Shqipnia e jugut
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Mesme
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Veriut
~Johann Georg von Hahn
Gryka e Kotorrit
~Marcin Czerminski

Detyrimet, doganat, pajtitë: Politika financiare e komunave qytetare

Me sa kuptohet toka e trashëguar e qytetarëve nuk rëndohej me taksë. Meqë komunave qytetare u mungonin dhe taksat e tjera të drejtpërdrejta, ato i nxirrnin të ardhurat e tyre nga taksat e tërthorta, përkatësisht detyrimet e banorëve të qarkut, në rastet kur këta nuk kishin për ti paguar detyrime zotit të vendit.

Të ardhurat përbëheshin nga doganat mbi verën, drithin, vajin, mishin dhe mëndafshin dhe nga taksa mbi kullotat, e cila pa dyshim vilej po ashtu si “taksa e barit” serbe në trajtë dorëzimesh djathi; në Shkodër edhe si taksë mbi mullinjtë. Doganat e importit dhe të eksportit vileshin përkatësisht në portat e qyteteve. Për klerikë në shumë vende kishte çlirim nga taksat, por këto ndryshonin nga komuna në komunë. Në krejt Arbërinë e veriut kleri nuk është trajtuar në mënyrë të njëjtë për sa u takon tatimeve. Ishin krejt të çliruara për shembull arkipeshkvia e Durrësit dhe gjithë institucionet kishtare të të dyja besimeve në këtë qytet.

Doganat zakonisht jepeshin me pajti, në qytetet e vogla të krahinës më së shumti qytetarëve të vet, në vende më të rëndësishme si Durrësi dhe Slikodra, raguzanëve dhe kotorasve. Pajtia e doganës dhe e taksave për fisnikët vendas ishte një investim i sigurt i kapitalit të fituar në tregti dhe në bujqësi.

Pajtimarrësit e të drejtave të peshkimit në Bunë ishin zakonisht fisnikë me rëndësi prej Shkodre (Dukagjinët, Beganët, Milotinët) dhe tregtarë italianë.

Bënte përjashtim dogana e Danjës, nga kalonte i gjithë qarkullimi me Kosovën. Kishte stacione të rëndësishme doganore në Arbërinë e sunduar prej serbëve në Shën Shirgj, në Drin pranë Lezhës si dhe në Vaun e Spas në rrugën e Zetës. Shkodra kishte të drejtat mbi taksat e qarkullimit në vahet e Bunës. Se sa të drejta të tjera kishin komunat mbi taksat e pajtive, kjo nuk është e qartë; megjithatë ato duket se i kanë shkuar sundimtarit të vendit.

Pronat e komunës së Shkodrës përbëheshin nga toka kopshtijesh në territorin e qytetit, vreshta dhe ara, të cilat më së shumti jepeshin me pajti.

Komunat ndërhynin në jetën ekonomike në mënyrë rregulluese. Synim kryesor ishte mbrojtja e prodhuesve vendas ndaj produkteve më të lira të importit. Kjo kishte të bënte sidomos me tregtinë e verës, meqë të gjitha komunat, në radhë të parë Ulqini dhe Drishti, jetonin prej vreshtarisë së qytetarëve të tyre. Dogana frikësuese importi (15 % në Ulqin), detyrim blerjeje për banorët e qarkut - njerëzit e manastirit të Shën Nikollës “në derdhje” ishin te detyruar ndaj tregut të Ulqinit - nganjëherë edhe ndalesa për importin, ky ishte arsenali i komunave, të cilat pësonin gjithmonë trusni, sidomos prej verës së lirë puljeze. Për të mbajtur nën kontroll çmimet, prodhuesit qytetarë kufizonin prodhimin dhe rregullonin shitjen. Në kohë të korrash të këqija kufizimi i shitjes vlente vetëm disa muaj, kështu për shembull në Durrës prej gushtit deri në nëntor. Mekanizmat e tregut pa dyshim që njiheshin. Paria e Drishtit i kujtonte Venedikut që “quantitat de mere ruina le mere eodem genere et specie” dhe se ulte çmimet. Banorëve të fshatrave përreth në statutet e qyteteve u ndalohej të ngrinin vreshtat e tyre. Realizimi i këtyre përcaktimeve shkaktonte grindje të ashpra, të cilat në shekullin 15 jo rrallë kalonin edhe në dhunë. Rreth vitit 1400 dukej se qytetarët nuk e kishin gjendjen nën kontroll. Në Shkodër ushtronte funksionet e tij një “mbikëqyrës i vreshtave”, i cili duhej të shmangte prej ditës së Shën Ilias (20 korrik) deri në ditën e Shën Mikelit (29 shtator) dëmtimet dhe vjedhjet e vreshtave të qytetarëve.

Por komunat bënin edhe kujdes të përhershëm për furnizimin vetjak me ushqime. Pothuajse në të gjitha qytetet, me përjashtim të Durrësit, kishte mungesë të drithërave të bukës. Ndalesat për eksportimin e drithit, miellit, mishit dhe djathit si dhe nxitja e importeve, përkatësisht detyrimi i qytetarëve që ta sillnin në qytet medomes drithin e blerë jashtë, të gjitha këto imitonin shembullin venedik, që në Arbëri diktohej nga domosdoshmëria. Ashtu si dhe në Venedik komuna blinte ushqime, sidomos verë dhe drithë, dhe ishte shumë kujdes të ruante çmimet fikse.

Ullinjtë rriteshin kudo në klimën e butë mesdhetare të brigjeve dhe në ultësirën Shkodrane. Testamenti i priftit të Tivarit flet për rëndësinë që kishte kjo degë e bujqësisë. Njihen mullinj të tatueshëm vaji nga Tivari dhe Budva. Në statutet e Shkodrës nuk përmenden ullishtat; ndërsa në Budva kultivimi i tyre rregullohej saktë. Edhe në vitin 1553 vaji quhej si “nervo dell’ entrade” të Tivarit.

Konti i përmendur këtu është mëkëmbësi i Balshajve, pasardhësi juridik i carëve serbë në Shkodër. Peshkimi në liqen (balthd) ishte edhe një ngjarje e rëndësishme shoqërore ku merrnin pjesë njerëz të shumtë. Sipas një relacioni të shekullit 17 peshkatarët e Zhabriakut lundronin me varkat e tyre të vogla në anët e cekta të liqenit të Shkodrës duke shtyrë aty scoranyet (Alburnus alburnus), të cilat në dimër u drejtoheshin ujërave më të ngrohta të zonave me kallamishte në anën perëndimore të liqenit të Shkodrës, me sogje prej thurimash shelgjesh. Kjo, si në shekullin 14 ashtu edhe në shekullin 17, bëhej në pranverë. Pas peshkimit të suksesshëm fillon- te festa. Kalendan i peshkimit për peshkatarët anë Bunës parashikonte në dimër zënie krapi, ngjalash dhe skoraaxash (sidomos në shkurt). Në prill peshk silur, disa deri në katër a pesë fund të rëndë, në maj skubri, në qershor peshk sqyt, në korrik shojzë, në gusht bli dhe plot vezë peshku, në shtator dhe tetor ngjala, - për të përmendur këtu ato më të rëndësishmet.334 Mbahej si specialitet i veçantë skoranxa, nga ato që i dërgoi dhuratë Romës më 1397 arkipeshkvi i Tivarit.

Komuna e Shkodrës ishte pa dyshim pronarja më e madhe e ekonomive të peshkimit në Bunë. Më 1401, mes rrëmujërave të luftës, pajtia e disa syresh solli shumën e konsiderueshme prej 150 dukatesh. Pritat e peshkimit (dajlanet) quheshin ndër të tjera taier de soto dhe de soura, Ea maria de uiegari dhe Taglier de la mariça de le ghyar. Në Lezhë rrjedhat ujore mbaheshin si pronë e përbashkët dhe vetëm pas vitit 1445 pritat e peshkimit u dhanë me pajti. Ishin mjaft të mëdha të ardhurat nga pajtitë në Shkodër. Më 1417 administrata venedike nxirrte nga ekonomitë  e peshkimit de suso çdo vit 1550 perperë, nga Taier de soura dhe Gromadura 1450 perperë, e nga dy Ghiaret 120 perperë, nga Marhça 400, nga Taiero Sotagno 360, nga peshkimi i skoranxave 80 perperë. Këto shuma prej gjithsej afër 4000 perperësh përbëmn pjesën më të madhe të të ardhurave nga ekonomitë komunale të Shkodrës.

info@balkancultureheritage.com