Viti me të cilin filluan fitoret e Perandorisë Bizantine kundër Persisë, është dhe vitit hixhra i arabëve. Në kohën kur Herakli mposhti perandorinë persiane Muhamedi hidhte themelet e bashkimit politik e fetar të arabëve. Ndonëse me zhvillim e ide të mangëta, vepra e Muhamedit fshihte në vetvete një energji fillestare, që kthehej sakaq në një nxitje të fuqishme për veprim. Vetëm disa vjet pas vdekjes së profetit filloi dyndja e madhe e arabëve. Të frymëzuar nga vepra e Muhamedit këta, si një forcë elementare, u hodhën në një lëvizje ekspansive përtej tokave të tyre të varfra. Qëllimi i tyre nuk ishte aq konvertimi i popujve në besimin e ri, sesa nënshtrimi i vendeve të reja dhe sundimi mbi të pafetë.59 Viktimat e para të etjes të tyre për pushtime u bënë dy perandoritë e mëdha fqinjë: Persia u mposht qysh në sulmin e parë, Bizanti humbi provincat e tij lindore vetëm dhjetë mbas vdekjes së profetit. Luftërat e vazhdueshme i kishin dobësuar dy shtetet duke u sheshuar rrugën arabëve. Në Persinë e mundur nga Herakli mbretëronte rrëmujë e madhe, uzurpimet e fronit ndiqnin njëri- tjetrin, shtylla kurrizore e mbretërisë së Sasanidëve ishte thyer. Por edhe forcat e Bizantit fitimtar kishin shteruar nga përleshja e gjatë dhe e lodhshme. Veç kësaj, grindjet fetare të pashuara kishin ngritur një mur të pakapërcyeshëm urrejtjeje midis Kostandinopojës dhe provincave të saj lindore. Ishin forcuar përpjekjet separatiste të popullsisë siriane dhe kopte dhe ishte mposhtur përfundimisht vullneti i tyre për fu mbrojtur. Dobësitë në organizimin e ushtrisë dhe në administratën e shkatërruar nga prepotenca e pronarëve të mëdhenj të tokave ishin gjithashtu faktorë që lehtësuan detyrën e pushtuesve.
Qysh më 634, nën udhëheqjen e kalifit Omar, pushtuesit të madh, arabët vërshuan në trevat e perandorisë dhe me një fushatë të shpejtë fitimtare marshuan përmes krahinave që sapo u ishin marrë persianëve. Në betejën e famshme të Jarmukut më 20 gusht 636 ata korrën një fitore të bujshme mbi ushtritë bizantine. Kështu qëndresa bizantine u thye dhe fati i Sirisë u vendos.
Metropoli sirian Antiokia dhe shumica e qyteteve të vendit iu dorëzuan pa luftë armikut ngadhënjimtar. Më e fortë ishte qëndresa në Palestinë. Nën udhëheqjen e patrikut Sofron Jerusalemi i rezistoi gjatë armikut, por ashpërsia e rrethimit e detyroi më në fund edhe Qytetin e Shenjtë t'i hapte portat kalifit Omar (638). Ndërkohë mbretëria perse ishte nënshtruar dhe pas kësaj u pushtua dhe Mesopotamia bizantine (639/40). Prej këndej arabët u hodhën në Armeni dhe morën Kështjellën më të fuqishme armene, Dvin (tetor 640). Njëkohësisht filloi pushtimi i Egjiptit.
Herakli, i cili kishte udhëhequr vetë të gjitha fushatat kundër Persisë, në luftën me arabët nuk mori pjesë aktive. Në fillim u përpoq të drejtojë veprimet luftarake nga Antiokia, por pas betejës së Jeruzalemit mendoi që tashmë çdo gjë kishte marrë fund dhe u tërhoq. Përpara syve po i copëtohej krejt vepra e jetës së tij. Lufta heroike kundër Persisë dukej të kishte qenë e kotë: duke rrëzuar perandorinë persiane vetëm se i kishte përgatitur rrugën arabëve. Në Tokën e Shenjtë, që mendonte se ia kishte rikthyer krishterimit, tani sundonin sërish të pabesët. Kjo përmbysje mizore e fatit e goditi rëndë, në trup e në shpirt, perandorin plak. Kur u kthye nga Siria, u ndal gjatë në pallatin e Hierias, në Azinë e Vogël. Ngurronte të kalonte ngushticën për fu kthyer në Kostandinopojë, pasi nuk mund ta duronte dot pamjen e detit. Vetëm kur në Kostandinopojë, u zbulua një komplot, vendosi të nisej dhe të mposhte fobinë e tij, duke e kaluar Bosforin mbi një urë varkash të mbuluar me rërë e me gjethe.
Ndërkaq edhe jeta familjare e Heraklit kishte pësuar tragjedi. Ditën e kurorëzimit të tij ishte martuar me Fabia-Eudokian, e cila i kishte lindur një vajzë e një djalë, Herakël Neo Konstandinin. Fabia-Eudokia u bë epileptike dhe vdiq pak muaj pas lindjes së djalit (612). Një vit më vonë perandori mori për grua mbesën e tij Martinën. Kjo martesë shkaktoi skandal të madh: kisha dhe populli e quajtën një bashkim inasti dhe në fakt një martesë midis kushërinjsh kaq të afërt ishte në kundërshtim si me rregullat Kanonike ashtu dhe me ligjet e shtetit. Martinën e urrenin në Kostandinopojë, por me gjithë urrejtjen e shtetasve të vet perandori shfaqi një dashuri të madhe ndaj gruas së dytë, e cila ndau me të gëzime e hidhërime dhe e shoqëroi në ekspeditat më të vështira ushtarake. Pavarësisht nga kjo, fakti që nga nëntë fëmijët që i lindi Martina, katër vdiqën në moshë të njomë dhe dy më të mëdhenjtë lindën të deformuar, qe një sprovë e rëndë për perandorin dhe populli pa këtu një shenjë të zemërimit hyjnor. armiqësia e popullit ndaj Martinës u shtua më shumë kur ajo nga ambicia u përpoq t'u siguronte bijve të saj trashëgimin e fronit në dëm të djalit të Fabia-Eudokias. Grindja familjare që lindi ia hidhëroi akoma më shumë pleqërinë perandorit, dhe pas vdekjes së tij (pas një vuajtje të gjatë më 11 shkurt 641) perandoria u përfshi nga trazira të mëdha.
Në përpjekjet për ti siguruar bijve të Martinës një pjesëmarrje në pushtet, pa ia hequr djalit të tij madh të drejtat perandorake, Herakli ua la perandorinë të dy djemve të tij më të mëdhenj. Me gjithë ndryshimin e madh në moshë (Konstandini ishte 28 vjeç, ndërsa Herakleoni, i biri i Martinës, ishte 15), me vullnetin e shprehur të Heraklit të dy vëllezërit prej babe do të qeverisnin së bashku si sundimtarë me të drejta të barabarta. Ky është një nga shembujt më tipikë të çifteve të bashkëperandorëve që njeh historia e perandorive romake e bizantine.62 63 Për t'i siguruar edhe vetë Martinës një ndikim të drejtpërdrejtë në punët e shtetit, Herakli vendosi në testament që ajo të përfillej nga të dy perandorë si "nënë e perandoreshë"
Por kur Martina bëri të njohur testamentin e bashkëshortit të saj, u shfaq një kundërshtim i hapur ndaj këtij vendimi: me ç'rast urrejtjes së vjetër ndaj personit të perandoreshës i shtoheshin edhe konsiderata të mirëfillta juridike. Pa asnjë kundërshtim populli përshëndeti të dy djemtë e bashkëperandorët e deriatëhershëm të Heraklit si perandorët e vet, por nuk deshi të pranonte pjesëmarrjen e Martinës në pushtet dhe e hodhi poshtë me arsyetimin që ajo si grua nuk mund të përfaqësonte perandorinë romake dhe nuk mund të priste ambasadorë të huaj.
Martina u tërhoq por nuk e quajti veten të humbur. Grindja midis dy vijave të shtëpisë perandorake erdhi duke u ashpërsuar: dy parti qëndronin si armike përballë njëra-tjetrës, njëra ishte me Konstandinin dhe tjetra me Herakleonin e Martinën. Pa dyshim Konstandini III kishte një përkrahje më të fuqishme, por vuante nga një sëmundje e rëndë me sa duket nga tuberkulozi - dhe vdiq më 25 maj të po atij viti, vetëm pas tre muaj mbretërimi.
Herakleoni i ri mbeti tani i vetmi perandor. Por në fakt i mori Martina frenat e qeverisjes, ndërsa përkrahësit më të shquar të Konstandinit u detyruan të mërgonin. Me Martinën edhe patriku Pirro fitoi përsëri një ndikim më të madh në jetën politike që do të thoshte një ringjallje e politikës kishtare monotelite, nga e cila Konstandini III kishte dashur të hiqte dorë. Tani edhe përkrahësi i zjarrtë i monotelizmit, Kiri, u kthye në stolin patriarkal të Aleksandrisë, dhe ashtu siç kishin bërë dhe disa paraardhës të tij, mori në duar jo vetëm drejtimin fetar por edhe atë politik të Egjiptit. I ngarkuar nga qeveria e re, që e quante të pashpresë vazhdimin e luftës me arabët, filloi traktativat me pushtuesit fitimtarë dhe nënshkroi me ta një traktat paqeje, që u jepte atyre faktikisht krejt Egjiptin. Veçse ky traktat, për të cilin u deshën bisedime të gjata, u realizua vetëm pas përmbysjes së Martinës dhe të Herakleonasit (fillimi i nëntorit 641)
Qysh në fillim u grumbulluan re kërcënuese mbi kokat e Martinës e Herakleonasit. Shtresat më të larta të perandorisë, aristokracia senatoriale, krerët ushtarakë dhe kleri ortodoks iu kundërvunë qeverisjes së tyre dhe populli nuk hiqte dorë nga urrejtja kundër perandoreshës dhe patriku monotelit Pirro. Vdekjen e parakohshme të Konstandinit III ia veshën një helmimi nga dora e Martinës dhe e Pirros dhe kërkonin ngritjen në fron të djalit të tij që ishte ende i vogël. Një ithtar i Konstandinit III, armeni Valentin Arsakidi (Arshakuni) nxiti kundër Martinës dhe Herakleonasit trupat e Azisë së Vogël dhe u duk në krye të tyre perpara Kalcedonisë. Nga ky kërcënim Heraklonasi u ngut të kurorëzojë si bashkëperandor të birin e Konstandinit III, por megjithatë nuk mundi të ndalojë përmbysjen e vet të fundit të shtatit të vitit 641. Me urdhër të senatit Martina dhe Herakleoni u shkarkuan dhe ky akt u vulos me gjym-timin e tyre: Martinës i prenë gjuhën, ndërsa Herakleonasit hundën. Për herë të parë kështu ndeshim në truallin bizantin zakonin oriental të gjymtimit me prerjen e hundës. Kjo ishte shenjtë e paaftësisë së të gjymtuarit për të kryer funksione publike. Nënë e bir u internuan në ishullin e Rodit; edhe patriku Pirro u internua, ndërsa Pali ekonomi i deriatëhershëm i Shën Sofisë, u ngjit në fronin e patrikut.
Senati ia dha fronin djalit të Konstandinit III, që atëherë ishte 11 vjeç. Ashtu si i ati, edhe ai kishte marrë në pagëzim emrin Herakël, por u kororëzua iu vu emri Konstandin. Populli e quajti Konstant (Kovorao), që është një zvogëlues i Konstandinit, ashtu si Heraklonas është zvogëlues i Heraklit. Më vonë i vunë nofkën "Pogonati" (mjekroshi), për shkak të mjekrës së gjatë e të dendur që la kur u rrit.
Fuqia e senatit, që kishte dalë qartë në shkarkimin e Martinës dhe Her- akleonit, tani u shfaq sërish në faktin që tutela e perandorit të ri Konstanti II iu besua senatorëve. Në një fjalim që lexoi përpara asamblesë së senatorëve kur do të ngjitej në fron, Konstanti tha që Martina dhe Herakleoni ishin lar- guar "me vendim të senatit të marrë me ndihmën e Zotit", pasi senatorët "për shkak të devotshmërisë së tyre të jashtëzakonshme e të mirënjohur nuk mund të duronin paligjshmërinë në perandorinë e romejve." Ai i ftoi senatorët që edhe në të ardhmen të ishin "këshilltarë dhe kujdestarë të mirëqenies së shtetasve." Natyrisht këto fjalë iu diktuan perandorit të ri nga vetë sena- torët, por megjithatë janë mjaft domethënëse për të gjykuar sa e lartë dhe e rëndësishme ishte pozita e senatit bizantin në atë kohë.
Senati i Kostandinopojës ishte mënjanuar nga qeverisja prej gjithpushtetit të Justinianit, por shpejt rifitoi një rëndësi të madhe dhe duke filluar nga shek. VII përjetoi një periudhë lulëzimi të veçantë. Nën dinastinë e Heraklit senatorët patën një funksion të rëndësishëm si këshilltarë të kurorës dhe edhe si gjykatës të lartë. Roli i saj ishte veçanërisht i dukshëm në ndërrimin e fronit dhe s'është për t'u çuditur që Konstanti i ri iu besua në fillim tutelës dhe udhëheqjes së senatorëve. Por nuk e duroi shumë gjatë tutelën: ashtu si shumica e përfaqësuesve të dinastisë së Heraklit kishte një natyrë të theksuar sundimtari dhe në moshë të pjekur shfaqi madje një pavarësi dhe vendosmëri të tepruar.
Problemi kryesor në politikën e jashtme ishte, si më parë, përparimi i vazhdueshëm i arabëve. Në përputhje me klauzolat e traktatit që patriarku i Aleksandrisë, Kiri, kishte nënshkruar me arabët me urdhër të Martinës, dhe që parashikonte një afat të caktuar për zbrazjen e vendit nga ana e bizantinëve, trupat bizantine u larguan nga Aleksandria më 12 shtator 642 dhe u drejtuan për në ishullin e Rodit. Ndërkaq gjenerali fitimtar arab Amr hyri më 29 shtator në qytetin e Aleksandrit të Madh, prej nga arabët vazhduan të shtriheshin gjatë bregdetit afrikano-verior, pushtuan Pentapolin dhe më 643 morën qytetin e Tripolit mbi Sirte. Pas vdekjes së Omarit, në nëntor 644, Amri u thirr nga kalifi i ri Othman dhe kjo u dha zemër bizantinëve për të ndërmarrë një kundërofensivë të re. Gjenerali bizantin Manueli u nis drejt Egjiptit në krye të një flote të madhe. Arriti të kapë në befasi garnizonin arab dhe të ripushtojë Aleksandrinë. Por ky sukses nuk pati jetë të gjatë. Amri u ridërgua me urgjencë në Egjipt, shpartalloi pranë Nikut armatën e Manuelit dhe në verën e vitit 646 hyri përsëri triumfues në Aleksandri. Manueli u detyrua të tërhiqet në Kostandinopojë, ndërsa popullsia kopte e Aleksandrisë, me në krye patrikun monofizist Beniamin, iu nënshtrua vullnetarisht arabëve dhe e rafitikoi formalisht nënshtrimin e saj duke deklaruar se preferonte zgjedhën arabe më mirë se atë bizantine. Pas këtij pushtimi të ri të Aleksandrisë, Egjipti mbeti përgjithmonë nën sundimin mysliman. Perandoria Bizantine kishte humbur përfundimisht provincën e saj më të pasur dhe ekonomikisht më të rëndësishme.
Muavija, atë kohë qeveritar i Sirisë, ishte një gjeneral akoma më i zoti se vetë Amri. Pasi konsoliduan sundimin e tyre në Siri e Mesopotami, arabët i kthyen sytë nga Armenia dhe Azia e Vogël. Qysh më 642-643 ata bënë një inkursion të ri në territorin armen. Më 647 Muavija ia beu në Kapadokli dhe pushtoi Cezarenë. Paskëtaj iu drejtua Frigjisë, por përpjekja e tij për të marrë qytetin e fortifikuar të Amorit dështoi. Atëherë përshkoi gjithë këtë provincë të pasur dhe u kthye në Damask me një plaçkë të madhe dhe me një numër të madh robërish.
Sukseset në Mesdhe i vunë arabët përballë nevojës për t'u bërë një fuqi detare. Kjo qe diçka krejt e re për një popull që deri atëherë kishte jetuar në shkretëtirë. Vetë Omari, pushtuesi i madh, nuk e kishte idenë për rëndësinë e flotës. Muavija qe qeveritari i parë arab që e kuptoi se lufta kundër Bizantit nuk mund të bëhej pa një flotë të fuqishme. Pak kohë pas vdekjes së Omarit, Muavija filloi të ndërtojë flotën dhe më 649 filloi ekspedita e parë detare arabe. Nën komandën personale të Muavijas, flota arabe lundroi drejt Qipros dhe pushtoi kryeqytetin e ishullit, Kostancën. Qeveria bizantine arriti një armëpushim prej tre vjetësh me kusht të paguante një tribut tepër të rëndë. Por as kjo nuk e zgjidhi problemin. Muavija e shfrytëzoi armëpushimin për të fuqizuar flotën e tij dhe me të kaluar tre vjetët e tij, rifilloi operacionet detare me forca të reja. Më 654 rrethoi Rodin. Kolosi i famshëm i Rodit, që ishte rrëzuar nga një tërmet në vitin 225 para Krishtit por që vazhdonte të konsiderohej një nga shtatë mrekullitë e botës, iu shit një tregtari çifut nga Odesa, që e transportoi statujën e rëndë prej metali me nëntëqind deve. Pak më vonë edhe ishulli Koos ra në dorë të arabëve, ndërsa Kreta iu nënshtrua plaçkitjeve të tyre. Sukej qartë se objektivi i vërtetë i Muavijas ishte Kostandinopoja. Këtë e tregon vetë itinerari Qipro-Rodi-Koos që ai ndoqi. Bizanti nuk mund të rrinte duarlidhur përballë këtij marshimi që e kërcënonte drejtpërsëdrejti. Konstanti II u vu personalisht në krye të flotës bizantine e më 655 i sulmoi arabët pranë bregdetit të Lidisë. Kjo betejë e parë midis arabëve e Bizantit përfundoi me një disfatë të plotë të bizantinëve. Vetë perandori u rrezikua me jetë dhe u shpëtua vetëm nga heroizmi dhe nga shpirti i sakrificës i një ushtari të ri bizantin.
Hegjemonia bizantine në det u trondit rëndë. Por fitorja e madhe arabe nuk pati pasoja të menjëhershme për shkak të rrethanave të komplikuara që u krijuan brenda për brenda kalifatit. Qysh në vitet e fundit të Othmanit në perandorinë arabe shpërthyen çrregullime të mëdha, që arritën kulmin pas vrasjes së tij (17 qershor 656). Në Siri u shpall kalif Muavija, ndërsa në Medinë u zgjodh ortodoksi Ali, dhëndër i profetit. Kështu plasi një luftë e rreptë civile që përfundoi më 661 me vrasjen e Aliut. Në këto kushte, Muavija ishte i shtrënguar të përpiqej për marrëveshje me bizantinët. Më 659 nënshkroi me ta një paqe, duke premtuar edhe pagimin e tributeve për perandorinë. Ndryshime të rëndësishme ndodhën edhe në Armeni dhe familjet më të shquara armeve rivendosën lidhjet me Bizantin.
Pasi shmangu rrezikun që vinte nga Lindja, perandori Konstant mundi t'i kushtohej provincave perëndimore të perandorisë. Më 658 ndërmori një fushatë në rajonin e Ballkanit të pushtuar nga sllavët. Kështu sulmoi "Slla- vonitë" ku "shumë vetë u nënshtruan e u zunë rob." Mungesa e njoftimeve historike nuk na lejon të përcaktojmë me saktësi se cilat qenë pasojat e kësaj fushate të Konstantit II. Ajo çka mund të thuhet me siguri është se Konstanti II e detyroi një pjesë të sllavëve, ka të ngjarë në Maqedoni, të njihnin push- tetin bizantin. Kjo qe e para kundërofensivë e madhe bizantine kundër sllavëve nga koha e Mauricit. Ka të ngjarë që ekspedita e Konstantit II të jetë shoqëruar me shpërngulje në masë të sllavëve në Azinë e Vogël. Në fakt, nga ai çast burimet bëjnë fjallë për sllavë në Azi të Vogël dhe për ushtarë sllavë në shërbim të perandorit. Më 665 një trupë prej pesëmijë ushtarësh sllavë kaloi në anën e arabëve dhe u vendos prej këtyre në Siri.
Pas fushatës fitimtare në Ballkan, Konstanti II e drejtoi vëmendjen e tij drejt skajit më perëndimor të perandorisë së tij, ku gjendja qe ndërlikuar së tepërmi edhe për shkak të grindjeve kishtare të shkaktuara nga monotelizmi. Pasojat e këtyre grindjeve qenë veçanërisht të rënda në Afrikën latine, që kër- cënohej seriozisht pas pushtimit arab të Egjiptit. Acarimi i luftës së mono- fizitëve sirianë dhe egjiptianë kundër Bizantit kishte lehtësuar pushtimin e provincave lindore nga ana e arabëve. I njëjti fat i kërcënohej tani edhe Af- rikës latine, popullsia ortodokse e së cilës ishte po aq e armiqësuar me per- andorinë. Afrika veriore ishte atë kohë djepi i ortodoksisë në luftën kundër monotelizmit. Këtu, prej shumë vitesh udhëheqës i opozitës ortodokse ishte Maksim Konfesori (Rrëfyesi), teologu më i madh i kohës. Me iniciativë të tij, në fillim të vitit 646 në shumë qytete të Afrikës veriore u mbajtën sinode, që dënuan unanimisht si heretikë doktrinën monotelite të mbrojtur ng qeveria bizantine. Ky kundërshtim ndaj pushtetit qendror bizantin mori shumë shpejt ngjyra politike shumë të rrezikshme. Ekzarku i Kartagjenës, Grigori, ngriti krye kundër perandorit dhe gjeti mbështetje jo vetëm tek shtetasit af- rikanoveriorë të perandorisë, por edhe tek fiset fqinje mauritane. Qeveria bi- zantine u çlirua prej kësaj situate të rrezikshme pikërisht nga arabët. Këta, pasi konsoliduan sundimin e tyre në Egjipt, më 647 sulmuan ekzarkatin afrikanoverior. Antiperandori Grigor gjeti vdekjen në luftën kundër invazorëve të cilët, pasi plaçkitën Sufetulën rezidencën e antiperandorit dhe pasi morën një tribut të majmë, u tërhoqën përsëri në Egjipt.
Ekzarkati i Kartagjenës qëndroi akoma për pak kohë në duar bizantine. Por ngjarjet e fundit përbënin një paralajmërim serioz dhe patën efekte të fuqishme në Romë. Perandori Konstant e kuptoi atëherë domosdoshmërinë e një pajtimi fetar dhe u përpoq të realizojë një zgjidhje kompromisi. Më 648 ai promovoi botimin e të famshmit Typos, në të cilin vendosej heqja e Ekthesis nga holli i Shën Sofisë. Por në të njëjtën kohë i bëhej bisht problemit të vërtetë, siç kishte bërë edhe vetë Herakli me ediktin e tij. U ndalua rreptësisht çdo lloj diskutimi jo vetëm mbi problemin e energjisë, por edhe mbi atë të vullnetit. Problemi i energjisë dhe i vullnetit mbërriti në po atë pikë ku kishte mbërritur një shekull e gjysmë më parë problemi i natyrës së Krishtit, kur u botua Henotikoni i Zenonit. Por ashtu si atëherë Henotikoni, as Typosi nuk mund të shërbente si bazë për të rikthyer unitetin, pasi nuk mund të kënaqte as përfaqësuesit e bindur të doktrinës ortodokse, as monotelitët e bindur. Shumë shpejt u konstatua dështimi i kësaj përpjekjeje, që synonte të zhdukte mosmarrëveshjet doktrinale duke injoruar problemin e vërtetë dhe duke ndaluar në mënyrë despotike çdo diskutim mbi të.
Papa Martini, që kishte hipur në fronin papal më 5 korrik 649 pa miratimin e ekzarkut perandorak, në tetor të po atij viti mbajti një koncil të madh në kishën e Shpëtimtarit në pallatin Laterano në Romë. Pjesa më e madhe e njëqindepesë peshkopëve që morën pjesë i përkisnin dioqezës së fronit patriarkal të Romës, por nga pikëpamja teologjike sinodi lateran ndodhej plotësisht nën ndikimin grek madje edhe procedura ndoqi shembullin e koncileve ekumenike bizantine. Sinodi lateran dënoi si Ekthesis ashtu dhe Typos, por për motive politike nuk ia hodhi fajin qeverisë bizantine, por patrikëve Sergj e Pal, të cilët u çkishëruan, ashtu si dhe Pirroja. Papa i dërgoi një enciklikë të gjithë peshkopëve dhe gjithë klerit të Kishës së krishterë dhe i kaloi perandorit një përkthim grek të akteve të koncilit së bashku me një letër, të hartuar me tone mjaft të matura.
Por mjaftoi mënyra se si Martini qe zgjedhur papë për ta shtyrë Konstantin II të ndërhyjë shpejt e me vendosmëri. Ekzarku i Ravenës, Olimpi, u dërgua në Romë për të arrestuar papën që nuk qe njohur nga perandori dhe për të detyruar peshkopët italianë që të nënshkruanin Typos-in. Olimpi mbërriti në Romë ende pa u mbyllur punimet e sinodit lateran dhe konstatoi menjëherë se gjendja ishte krejt e pafavorshme për të plotësuar detyrën e besuar. Ndaj vendosi të përfitojë nga tensioni midis Romës e Kostandinopojës për ta shkëputur Italinë nga perandoria e për të marrë vetë në dorë qeverisjen e saj. Politika kishtare e qeverisë bizantine solli, pra, edhe në Itali të njëjtat pasoja që kishte sjellë në Afrikën veriore: përfaqësuesit më të mëdhenj të pushtetit lokal ngrinin krye kundër qeverisë qendrore të Kostandinopojës. Uzurpatori shkoi në Sicili bashkë me ushtrinë e tij dhe qeveria bizantine me sa duket nuk bëri asgjë për ta luftuar, e zënë siç ishte në Lindje me arabët e Muavijas, që atë kohë kishte organizuar fushatën e parë detare kundër Bizantit. Me vdekjen e Olimpit më 652 kryengritja u shuajt vetë.
Llogaritë me papën Martin mundën të shlyen vetëm pas një viti. Ekzarku i ri, në krye të ushtrisë së tij mbërriti në Romë më 15 qershor 653; ai zuri rob papën, që ndërkohë lëngonte nga një sëmundje e rëndë, dhe duke përfituar nga errësira e natës e nxori atë nga qyteti i përfshirë nga revolta. Martini u përcoll në Kostandinopojë e në fund të dhjetorit u nxor përpara senatit. Procesi pati një karakter të hapur politik. Martini u akuzua për tradhti të lartë dhe u fajësua, ndoshta jo pa bazë, për përkrahje ndaj Olimpit. Për sa i përket problemit fetar, ky i zhvendos krejtësisht në plan të dytë dhe përpjekja e papës për të folur për Typos-in u hodh poshtë vendosmërisht nga gjykatësit. Martini u dënua me vdekje, por pas leximit të vendimit, me urdhër të vetë perandorit, u poshtërua publikisht e më në fund ashtu i sëmurë rëndë siç ishte u internua në Kersonin e largët, ku mes urisë dhe privacioneve të shumta vdiq në prill të vitit 656. Pak kohë pasi u dënua Martini, edhe Maksimi u zu rob, u çua në Kostandinopojë dhe po ashtu u nxor përpara senatit. Ashtu si Martini ishte akuzuar për bashkëpunim me Olimpin, po ashtu edhe Maksimit iu mvesh akuza s£ kishte mbështetur ekzarkun rebel afrikan, Grigorin, e sidomos se nuk kishte pranuar Typos-in perandorak. Por, ndërsa procesi i Martinit kishte qenë fare i shkurtër dhe gjykatësit nuk u morën me argumentet e tij fetare, për sa i përket Maksimit që ishte kreu shpirtëror i grekëve ortodoksë, qeveria perandorake bëri ç'qe e mundur për ta detyruar të hiqte dorë nga pozitat e tij. Por të gjitha përpjekjet qenë të kota, sado që Maksimi kaloi vite të tëra i syrgjynosur nga njëri vend tek tjetri dhe u keqtrajtua në mënyrë çnjerëzore. Intemimin e tij të fundit duhej ta kalonte në kështjellën Skemarium në Lazikë (afër Murit të sotëm). Këtu vdiq në moshën tetëdhjetëvjeçare, më 13 gusht 662.
Lufta doktrinale u shpreh në fushën e politikës kishtare dhe në kundër- shtimin e klerit ndaj nënshkrimit të Kishës nga ana e pushtetit perandorak. 'Maksimi kishte mbrojtur parimin sipas të cilit perandori, si person laik, nuk kishte asnjë të drejtë të shprehej mbi çështje të fesë, që qenë një kompetencë ekskluzive e Kishës.82 Ky parim nuk qe aspak i ri, atë e ndeshim qysh tek etërit e Kishës së periudhës së parë bizantine. Por deri tani askush veç Maksimit nuk kishte luftuar aq vendosmërisht për pavarësinë e Kishës. Maksimi është ati i parë i Kishës mesjetare bizantine. Ai përligji mistikën e një pseudo-Dionizi në Kishën e krishterë e, gjithashtu, në fushën e politikës kishtare ai futi ide të reja me karakter të qartë mesjetar, që rinovuan klimën kulturore të kohës, të mbushur akoma me mbeturina të botës antike. Në luftën midis personit të perandorit Konstant dhe atij të murgut Maksim mund të shihet simboli i një lufte midis dy botëve që qëndronin njëra përballë tjetrës. Maksimi u mposht nga pushteti i perandorit, por idetë që ai mbrojti do të gjallojnë vazhdimisht në konfliktet fetare të shekujve që do të vijnë.
Pasi sundoi për njëzet vjet në Kostandinopojë, perandori Konstant vendosi në mënyrë kuptimplote të braktisë qytetin e Bosforit e të zhvendosë rezidencën e vet në Perëndim. Këtë e bëri jo se e konsideronte të humbur Lindjen. Në fakt, ai qëndroi në vendin e tij atëherë kur lufta ishte në kulmin e vet dhe vetëm kur rreziku më i madh ishte kapërcyer, vetëm atëherë u largua nga qyteti i vjetër bizantin. Kalimi i tij në Perëndim provon sesa shumë rëndësi i jepte akoma Perandoria Bizantine ruajtjes së zotërimeve të saj në Perëndim. Nëse krahasohet vendimi i Konstantit II me planet e dikurshme të perandorëve Mauric e Herakël, do të konstatohet një vazhdimësi mjaft e madhe e politikës bizantine, gjë që provon se bizantinët nuk kishin aspak ndër mend të hiqnin dorë nga Perëndimi e të kufizoheshin vetëm me Lindjen.
Në fakt, arsyet me të cilat burimet historike mundohen të justifikojnë këtë zhvendosje të perandorit në Perëndim, përbëjnë vetëm shtysën e fundit. Për shkak të politikës së tij kishtare dhe të trajtimit mizor që i rezervoi Martinit e Maksimit, Konstanti i humbi simpatitë e popullsisë bizantine ortodokse. I pakënaqur nga kjo, më 660 ai detyroi vëllanë e vet Teodosin të bëhej prift e pastaj urdhëroi të ekzekutohej nën akuzën e tradhtisë së lartë. Në fakt, arsyeja e vërtetë e këtij krimi qe se sipas zakonit të kohës vëllai i perandorit kishte të drejtën e bashkësundimit, porse Konstanti nuk donte në asnjë mënyrë të lejonte të kufizohej pushteti i vet absolut. Shkas për përplasjen me Teodosin u bë fakti se Konstanti pasi ia kishte akorduar bashkësundimin djalit të tij të madh Konstandinit IV më 654, disa vjet më vonë, më 659 ia akordoi edhe djemve të tij më të vegjël, Heraklit e Tiberit, duke lënë përsëri mënjanë të vëllanë. Fundi i përgjakshëm i konfliktit shkaktoi maraz të madh në popullsinë bizantine. Perandorin e ndiqte ngado urrejtja e njerëzve, që e quanin Kain.83 Ky konflikt jo i zakonshëm me popullsinë e kryeqytetit të tij e përforcoi vendimin e Konstantit për të braktisur Kostandinopojën. Nisja e sovranit për në Perëndim mori kështu ngjyrate një armiqësimi me rezidencën e tij të vjetër.
Duket se Konstanti kishte ndër mend të vizitonte qendrat më të rëndësishme europiane të perandorisë. Fillimisht u ndal në Selanik, pastaj bujti më gjatë në Athinë dhe vetëm më 663 mbërriti në Tarent. Prej këndej organizoi një fushatë kundër Longobardëve. Në fillim arriti ndonjë sukses, qytete të ndryshme ia hapën portat pa bërë kurrfarë qëndrese dhe perandori vuri në rrethim edhe qytetin e Beneventit. Por, me gjithë plaçkitjen brutale të shtetasve italianë, burimet ushtarake e financiare të perandorit qenë të pamjaftueshme për të përballuar një fushatë të gjatë dhe shumë shpejt Konstanti u shtrëngua të ndërpresë rrethimin dhe të tërhiqet në Napoli. Në këtë mënyrë, me gjithë sukseset e fillimit, përpjekja për të çliruar Italinë nga Longobardët dështoi.
Nga Napoli Konstanti iu drejtua Romës. Papa Vitaliani doli gjashtë milje jashtë murit të qytetit dhe e priti personalisht perandorin, mbi të cilin rëndonte vrasja e papë Martinit. E priti i shoqëruar nga kleri i Romës dhe e shoqëroi solemnisht në kryeqytetin e lashtë, që tashmë ruante vetëm kujtimin e madhështisë së dikurshme. Konstanti ishte i pari perandor që vizitonte Romën pas rënies së Perandorisë Romake të Perëndimit. Natyrisht, qëndrimi i tij në Romë nuk qe më tepër se një vizitë e thjeshtë. Qëndroi vetëm dymbëdhjetë ditë gjatë të cilave u mjaftua të merrte pjesë në procesione e në ceremoni fetare. Më 17 korrik 663 Konstanti u largua nga qyteti i amshuar, kaloi nëpër Napoli dhe mori rrugën e Sicilisë për ta mbrojtur këtë nga sulmet arabe. Rezidencën e tij të re e vendosi në Sirakuzë dhe po aty kishte ndër mend të sillte familjen, gruan e fëmijët. Por Kostandinopoja iu kundërvu këtij projekti. Ai s'mund ta pranonte idenë e transferimit të rezidencës perandorake në Perëndim.
Vendi i rezidencës së re sidoqoftë qe zgjedhur mirë. Në Sicili, ku dikur kishte vendosur shtabin e vet edhe uzurpatori Olimp, perandori kontrollonte pikën kyç midis territoreve italiane të kërcënuar nga lombardët dhe Afrikës veriore të kërcënuar nga sulmet arabe. Mbi veprimet e Konstantit II në Sirakuzë dimë vetëm fare pak gjëra. E sigurt është se mbajtja e oborrit dhe e ushtrisë perandorake i ngarkoi me detyrime të rënda të gjithë viset perëndimore të perandorisë dhe se despotizmi autokratik i perandorit e armiqësoi atë me të gjithë. Kjo shpjegon katastrofën me të cilën u mbyll qëndrimi i Kontantit në Sirakuzë. Bashkëpunëtorët e tij më të ngushtë organizuan një komplot dhe më 15 shtator 668 perandori u vra në banjë nga një shërbëtor i tij. Në komplot morën pjesë edhe shumë përfaqësues të familjeve aristokrate bizantine e armene. Armen ishte edhe njëfarë Mezezi, që pas vrasjes së Konstantit u shpall perandor nga ushtria. Por në fillim të vitit 669 rebelimi u shtyp nga forcat e ekzarkut të Ravenës.86 Uzurpatori dhe shumë ndër komplotistët kryesorë u vranë. Kufoma e perandorit u përcoll në Kostandinopojë dhe u varros në kishën e Apostujve.