Roman Lekapeni kishte siguruar një pozitë të fortë brenda perandorisë dhe kjo shpjegon sigurinë e madhe me të cilën ai trajtonte problemet e politikës së jashtme. Pozita e tij si bashkëperandor i dhëndrit nuk e kënaqi për shumë kohë. Shumë shpejt raporti midis të dyve ndryshoi edhe zyrtarisht. Romani I u bë perandor titullar kurse i riu Konstandini VII bashkëperandor i vjehrrit të tij. Edhe bijtë e Roman Lekapenit u emëruan bashkëperandorë: Kristofori më 20 maj 921, Stefani e Konstandini më 25 dhjetor 924. Kristofori fitoi një pozitë hierarkike më të lartë se perandori i ligjshëm Konstandini VII: pranë të atit, Kristofori u bë perandor i dytë dhe trashëgimtar i pritshëm, ndërkohë që përfaqësuesi i dinastisë maqedone u detyrua të kënaqej me pozicionin dekorativ të perandorit të tretë.159 Në këtë mënyrë, Romani I themeloi krahas shtëpisë së ligjshme perandorake maqedone, një dinasti të vetën duke i siguruar kësaj të fundit përparësi. Tre nga djemtë e tij mbajtën kurorën perandorake, ndërsa i katërti, Teofilakti, iu përkushtua karrierës kishtare. Ende fëmijë ai kryente detyrën e synkellos-it të Nikolla Mistikut dhe më vonë do të ngjitej edhe në fronin e patrikut. Sistemi i qeverisjes i krijuar nga Romani I kujton së tepërmi sistemin e zbatuar dikur nga Bazili I. Por ndryshe nga ky, Romani nuk e eliminoi me dhunë përfaqësuesin e dinastisë së ligjshme, por e lidhi me shtëpinë e tij nëpërmjet krushqish për ta spostuar pastaj, dalëngadalë e thuajse pa u ndjerë në një plan të dytë.
Si politikan e diplomat i mprehtë, Romani I ishte mishërim i maturisë. Ndo-nëse energjik dhe i pajisur me një karakter të fortë, ishte kundër çdo radikalizmi dhe planin e tij e realizoi duke qenë sistematik e gjakftohtë, pa u ngutur, por edhe pa hequr dorë nga qëllimi. Veç kësaj zotëronte edhe një ndër dhuntitë më të rëndësishme për një sovran: aftësinë për të zgjedhur mirë bashkëperandorët e vet. Te Teofani, fillimisht protovestiarios e mandej parakoimomenos, ai gjeti një ministër të shkëlqyer, kurse tek bashkëvendësi i tij Johan Kurtkua, të cilin më 923 e emëroi domestikos i scholai, një gjeneral të shquar. Duke qenë një paruenu me origjinë të varfër, Romani nuk mund të pranohej në gjirin e aristokracisë bizan- tine. Por me anë të martesës së vajzave të tij më të vogla, motra të gruas së peran- dorit Konstandini VII Porfyrogjeneti, me pinjollë të shtëpive më të shquara, arriti të krijojë lidhje familjare me shtëpi fisnike, si Argjirët e Muselët.
Kisha i qëndroi besnike: me patrikun Nikolla Mistiku e lidhnin miqësia dhe bashkësia e interesave. Përkrahësit e Eutimit, vdekur më 917, po shkoqeshin dhe po humbitnin çdo lloj rëndësie. Kisha romane, që po kalonte njërën nga periudhat më të errëta të historisë së saj, ishte gati t'i nënshtrohej çdo dëshire të perandorit pushtetplotë. Akoma më përpara se Romani të ngjitej edhe formalisht në fron, në një koncil të mbajtur në korrik 920 në prani të të dërguarve të papës, çështja e katër martesave të Leonit VI u zgjidh në favor të patrikut Nikolla Mistiku me ndalimin e martesës së katërt dhe me lejimin e së tretës por vetëm me kushte të caktuara. Ky vendim i dha një pakënaqësi të madhe morale patrikut dhe i solli një dobi të dyfishtë Romanit, pasi dëmtonte prestigjin e dinastisë maqedone dhe e rrethonte atë me aureolën e bashkuesit të Kishës. Pas një lufte të gjatë e të kotë, kisha bizantine më së fundi u bashkua dhe Nikolla Mistiku mundi të shpallte triumfin e tij në një Topoa EVOOEOO (libri i bashkimit). Vitet që rrodhën qenë vitet të bashkëpunimit paqësor midis pushtetit laik dhe atij shpirtëror, që kujtojnë kuadrin ideal që përshkruhet tek Epanagoge. Ashtu si sovrani kishte mbështetur patrikun në luftën për të drejtat e tij, po kështu ky i fundit e mbështeti perandorin si bashkëpunëtorin dhe këshilltarin më besnik në luftën e madhe kundër Simeonit.
Por gjendja e kishës së Bizantit nuk ishte e qëndrueshme duke qenë se pozita e kishës varej së tepërmi nga personaliteti i kreut të saj, ndërsa ishte perandor ai që vendoste se kush duhet të zinte fronin e patrikut. Pas vdekjes së Nikolla Mistikut (925), marrëdhëniet midis shtetit e kishës ndryshuan rrënjësisht dhe prej prestigjit të madh të kishës bizantine nuk mbeti më asgjë. Pas dy patrikëve të padomethënshëm, Romani I bëri që froni i patrikut të qëndronte për një kohë të gjatë vakant, përpara se të vendoste aty djalin e tij gjashtëmbëdhjetëvjeçar, Teofilaktin. Më 2 shkurt 933, ai u shugurua nga të dërguarit e papës, që perandori i kishte thirrur posaçërisht në Kostandinopojë. Patriku i ri nuk ishte veçse një zbatues i verbër i vullnetit atëror. Përndryshe, ai e kalonte më me ëndje kohën në stalla sesa në kishë, dhe këto qëndrime të padenja, vazhduan deri në vdekjen e tij në vitin 956, ndërkohë që kalimi i viteve nuk solli në shijet e në prirjet e tij as më të voglin ndryshim.
Madhështia politike e Roman Lekapenit shfaqet në mënyrën më të qartë në legjislacionin e hartuar prej tij për mbrojtjen e pronarëve të vegjël të tokës. Shteti bizantin ballafaqohej me një problem jashtëzakonisht serioz: me një shpejtësi në rritje, "të fuqishmit" (ëipvaTOi) blinin parcelat e "të vobektëve" dhe i kthenin këta në vatër të tyre. Ky proces, që është një dukuri që shoqëron procesin e konsolidimit të aristokracisë bizantine, përbënte një rrezik të madh për shtetin bizantin, forca ekonomiko- financiare e të cilit mbështetej tek prona e vogël e fshatarëve dhe e stratiotëve. Roman Lekapeni qe i pari që e nuhati këtë rrezik, ndaj të cilit pararendësit e tij kishin qenë plotësisht të verbër. "Prona e vogël sjell të mira të mëdha me anë të pagimit të detyrimeve shtetërore dhe të kryerjes së shërbimit ushtarak; këto avantazhe do të zhduken plotësisht nëse numri i pronarëve të vegjël bie". Këto fjalë të perandorit Roman tregojnë se me sa qartësi ai e shihte thelbin dhe seriozitetin e problemit. Për të mbajtur në këmbë sistemin tashmë të sprovuar në shekuj lufte, forcën financiare dhe ushtarake të perandorisë, shteti bizantin duhej të luftonte kundër gllabërimit të pronës së vogël nga ana e "të fuqishmëve". Në këtë mënyrë, midis pushtetit qendror dhe aristokracisë së pronarëve të mëdhenj të tokave filloi një luftë e ashpër, që përcaktoi gjithë zhvillimin e mëtejshëm të shtetit bizantin.
Si masë të parë, nëpërmjet një novella të shpallur qysh në prill të vitit 922, Roman Lekapeni rivendosi të drejtën e shitjes së fqinjëve, që kishte qenë kufizuar nga Leoni VI, dhe i bëri një formulim të ri e më të efektshëm organizimit. Gjatë tjetërsimit të tokës nëpërmjet blerjes apo marrjes me qira, caktoheshin pesë kategori që kishin të drejtë blerjeje sipas një radhe të caktuar përparësie: 1) të afërmit bashkëpronarë; 2) bashkëpronarë të tjerë; 3) pronarë të parcelave që përfshiheshin në tokën që do tjetërsohej; 4) pronarë tokash fqinje, që i paguajnë taksat së bashku; 5) pronarë të tjerë tokash fqinje. Vetëm pasi të pesta këto kategori të kishin refuzuar të blinin tokën në fjalë, ajo mund t'i tjetërsohej të huajve. Ky sistem i përpunuar rigorozisht dhe i saktësuar në çdo hollësi, kishte për qëllim të mbronte pronën e vogël nga blerja prej të fuqishmëve dhe nga një copëzim i tepruar. Të fuqishmit, madje, nuk do të mund të blinin apo të merrnin me qira asnjë parcelë toke, me përjashtim të rasteve kur ata zotëronin prona në fshatrat në fjalë, d.m.th. kur bënin pjesë në njërën nga pesë kategoritë; gjithashtu nuk mund të merrnin dhuratat dhe trashëgimi nga të vobektët, përveç rastit kur kishin lidhje familjare me ta.lw Cilido që do të shkelte këto dispozita, detyrohej të kthente parcelën e blerë pa kurrfarë shpërblimi dhe të paguante një gjobë në arkën e shtetit. Bënin përjashtim ata që zotëronin një kontratë përdorimi dhjetëvjeçare. Në rastin e pronarëve të stratiotëve, detyrimi i kthimit pa shpërblim kishte fuqi prapavepruese edhe për toka që ishin tjetërsuar tridhjetë vjetët e fundit, në atë masë e në ato raste kur për shkak të tjetërsimit prona e ushtarit kishte rënë nën nivelin e nevojshëm për t'i siguruar atij pajisjet ushtarake.
Por kjo dispozitë nuk pati efektin e shpresuar. Në vijim të dimrit jashtëzakonisht të gjatë e të ashpër të vitit 927-928, pati korrje shumë të këqija, që shkaktuan një zi të rëndë buke dhe një epidemi vdekjeprurëse. Prej gjendjes së vështirë përfituan të fuqishmit, që blenë nga popullsia e uritur parceia toke me çmime qesharake ose në shkëmbim të mjeteve të jetesës. Këto ngjarje paraprinë dhe nxitën shpalljen e një novella të re të Romanit I. Me një ashpërsi të pashembullt, perandori goditi egoizmin e të fuqishmëve, që ishin treguar "më të pamëshirshëm se uria dhe epidemia". Megjithatë ai nuk urdhëroi konfiskimin e përgjithshëm të pronave të përvetësuara nga të fuqishmit, gjë që duhej ta kishte bërë po t'i ishte përmbajtur rreptësisht dispozitës së mëparshme. Të gjitha dhuratat, trashëgimitë dhe kontratat e ngjashme u shpallën përsëri pa vlerë. Veç kësaj, pronat që ishin paguar me një çmim më të ulët se gjysma e çmimit të vërtetë, duhej të ktheheshin pa shpërblim. Por nëse blerja kishte qenë e rregullt, kthimi i tokës kushtëzohej me kthimin e çmimit të shitjes brenda tre vjetësh. Për të ardhmen ndalohej përsëri çdo përvetësim i parcelave të pronarëve të vegjël dhe rivihej detyrimi për të kthyer pa shpërblim parcelat e blera prej tyre si dhe për të derdhur një gjobë në të holla në arkën e shtetit. Në fund, perandori shpreh bindjen se me forcën e ligjit do të mund të thyejë armiqtë e brendshëm të perandorisë, siç kishte mundur të shpartallonte armiqtë e jashtëm.
Me gjithë tonin e ashpër të fjalimit të perandorit, pikërisht kjo novelë tregon se masat e marra nga qeveria nuk mund të zbatoheshin me ashpërsinë e parashikuar. Duhet besuar se një pjesë e maeihe e fondeve të blera gjatë zisë së bukës mbetën në duart e të fuqishmëve. Në fakt, vështirë të mendohet se fshatarët që e kishin tjetërsuar parcelën e tyre të shtyrë nga nevoja, do të ishin në gjendje të siguronin mjetet e nevojshme për të kthyer çmimin e blerjes. Edhe në raste e blerjes së parregullt, ku sipas ligjit toka duhej të kthehej pa shpërblim, në fakt fshatari jo gjithmonë rifitonte të drejtën e pronës, pasi blerësi i pandershëm në shumicën e rasteve ishte funksionari vendas që e kishte në dorë, apo miku ose i afërmi i tij. Latifondistët dhe funksionarët formonin një kastë. Ashtu siç ishte një dëshirë e funksionarit të lartë sigurimi i një prone në provincë, po ashtu pronari i pasur i tokave ushqente ambicien e përhershme për t'u futur në kastën e funksionarëve dhe për të siguruar pozitën e duhur shoqërore dhe marrëdhëniet e duhura shoqërore, qoftë duke gjetur një post zyrtar, qoftë duke siguruar ndonjë titull burokratik. Si rregull, "i fuqishmi" ishte njëherësh latifondist dhe funksionar. Dëshirës së pushtetit qendror i kundërvihej qëndresa e elementeve ekonomikisht më të fuqishëm dhe shoqërisht më me autoritet. Kështu pra, ata që duhej të punonin për zbatimin e dispozitave perandorake, ishin të interesuar t'i zbatonin ato me çdo mënyrë.
Megjithatë shpeshherë ishin edhe vetë pronarët e vegjël, që qeveria perandorake kërkonte t'i mbronte nga pangopësia e të fuqishmëve, që pengonin zbatimin e dispozitave të saj. Pesha e jashtëzakonshme e taksave i dha dorë zhvillimit të sistemit të patronazhit. Fshatarët e dërmuar ekonomikisht hiqnin dorë nga liria e tyre e dhimbshme dhe viheshin nën patronazhin e një zotërie të fuqishëm që u premtonte atyre një lehtësim të detyrimeve të rënda të tyre. Kështu shpjegohet fakti që jo pak fshatarë, përveç se ua shisnin parcelat e veta të fuqishmëve, herë-herë edhe ua dhuronin ato. Kjo donte të thoshte se ata bëheshin me dëshirë vartës të pronarit të tokës, për t'i shpëtuar varfërisë dhe pasigurisë dhe për të gjetur mbrojtje kundër barrës në rritje të taksave shtetërore e sidomos kundër arbitraritetit të vjelësve të taksave. Në të vërtetë, pushteti qendror nuk bëhej garant i të drejtave dhe i pavarësisë së pronarëve të vegjël, siç përpiqeshin të tregonin novelat perandorake. Ai mbronte të drejtën e vet për të nxjerrë taksa dhe shërbime të tjera nga prona e vogël, të cilat fisnikëria e pronarëve të mëdhenj kërkonte t'ia rrëmbente. Kriza bëhet vërtet serioze pasi aristokracia feudale e fuqizuar, nëpërmjet rritjes së pronave tokësore dhe numrit të patrikëve, përpiqej t'i shkëpuste shtetit bujqit e ushtarët e tij. Lufta midis pushtetit qendror dhe pushtetit feudal nuk përqendrohej vetëm tek pronat e bujqve dhe të stratiotëve, por gjithashtu, dhe më shumë, rreth atyre pronarëve të vegjël që u interesonin në mënyrë të veçantë të dy palëve.
Në politikën e jashtme, deri më 927 perandoria ishte angazhuar në luftë kundër Simeonit. Megjithatë, qysh në atë kohë vihet re njëfarë forcimi i bënin pjesë në njërën nga pesë kategoritë; gjithashtu nuk mund të merrnin dhuratat dhe trashëgimi nga të vobektët, përveç rastit kur kishin lidhje familjare me ta. Cilido që do të shkelte këto dispozita, detyrohej të kthente parcelën e blerë pa kurrfarë shpërblimi dhe të paguante një gjobë në arkën e shtetit. Bënin përjashtim ata që zotëronin një kontratë përdorimi dhjetëvjeçare. Në rastin e pronarëve të stratiotëve, detyrimi i kthimit pa shpërblim kishte fuqi prapavepruese edhe për toka që ishin tjetërsuar tridhjetë vjetët e fundit, në atë masë e në ato raste kur për shkak të tjetërsimit prona e ushtarit kishte rënë nën nivelin e nevojshëm për t'i siguruar atij pajisjet ushtarake.
Por kjo dispozitë nuk pati efektin e shpresuar. Në vijim të dimrit jashtëzakonisht të gjatë e të ashpër të vitit 927-928, pati korrje shumë të këqija, që shkaktuan një zi të rëndë buke dhe një epidemi vdekjeprurëse. Prej gjendjes së vështirë përfituan të fuqishmit, që blenë nga popullsia e uritur parcela toke me çmime qesharake ose në shkëmbim të mjeteve të jetesës. Këto ngjarje paraprinë dhe nxitën shpalljen e një novella të re të Romanit I., Me një ashpërsi të pashembullt, perandori goditi egoizmin e të fuqishmëve, që ishin treguar "më të pamëshirshëm se uria dhe epidemia". Megjithatë ai nuk urdhëroi konfiskimin e përgjithshëm të pronave të përvetësuara nga të fuqishmit, gjë që duhej ta kishte bërë po t'i ishte përmbajtur rreptësisht dispozitës së mëparshme. Të gjitha dhuratat, trashëgimitë dhe kontratat e ngjashme u shpallën përsëri pa vlerë. Veç kësaj, pronat që ishin paguar me një çmim më të ulët se gjysma e çmimit të vërtetë, duhej të ktheheshin pa shpërblim. Por nëse blerja kishte qenë e rregullt, kthimi i tokës kushtëzohej me kthimin e çmimit të shitjes brenda tre vjetësh. Për të ardhmen ndalohej përsëri çdo përvetësim i parcelave të pronarëve të vegjël dhe rivihej detyrimi për të kthyer pa shpërblim parcelat e blera prej tyre si dhe për të derdhur një gjobë në të holla në arkën e shtetit. Në fund, perandori shpreh bmdjen se me forcën e ligjit do të mund të thyejë armiqtë e brendshëm të perandorisë, siç kishte mundur të shpartallonte armiqtë e jashtëm.
Me gjithë tonin e ashpër të fjalimit të perandorit, pikërisht kjo novelë tregon se masat e marra nga qeveria nuk mund të zbatoheshin me ashpërsinë e parashikuar. Duhet besuar se një pjesë e madhe e fondeve të blera gjatë zisë së bukës mbetën në duart e të fuqishmëve. Në fakt, vështirë të mendohet se fshatarët që e kishin tjetërsuar parcelën e tyre të shtyrë nga nevoja, do të ishin në gjendje të siguronin mjetet e nevojshme për të kthyer çmimin e blerjes. Edhe në raste e blerjes së parregullt, ku sipas ligjit toka duhej të kthehej pa shpërblim, në fakt fshatari jo gjithmonë rifitonte të drejtën e pronës, pasi blerësi i pandershëm në shumicën e rasteve ishte funksionari vendas që e kishte në dorë, apo miku ose i afërmi i tij. Latifondistët dhe funksionarët formonin një kastë. Ashtu siç ishte një dëshirë e funksionarit të lartë sigurimi i një prone në provincë, po ashtu pronari i pasur i tokave ushqente ambicien e përhershme për t'u futur në kastën e funksionarëve dhe për të siguruar pozitën e duhur shoqërore dhe marrëdhëniet e duhura shoqërore, qoftë duke gjetur një post zyrtar, qoftë duke siguruar ndonjë titull burokratik. Si rregull, "i fuqishmi" ishte njëherësh latifondist dhe funksionar.’66 Dëshirës së pushtetit qendror i kundërvihej qëndresa e elementeve ekonomikisht më të fuqishëm dhe shoqërisht më me autoritet. Kështu pra, ata që duhej të punonin për zbatimin e dispozitave perandorake, ishin të interesuar t'i zbatonin ato me çdo mënyrë.
Megjithatë shpeshherë ishin edhe vetë pronarët e vegjël, që qeveria pe- randorake kërkonte t'i mbronte nga pangopësia e të fuqishmëve, që pengonin zbatimin e dispozitave të saj. Pesha e jashtëzakonshme e taksave i dha dorë zhvillimit të sistemit të patronazhit. Fshatarët e dërmuar ekonomikisht hiqnin dorë nga hria e tyre e dhimbshme dhe viheshin nën patronazhin e një zotërie të fuqishëm që u premtonte atyre një lehtësim të detyrimeve të rënda të tyre. Kështu shpjegohet fakti që jo pak fshatarë, përveç se ua shisnin parcelat e veta të fuqishmëve, herë-herë edhe ua dhuronin ato. Kjo donte të thoshte se ata bëheshin me dëshirë vartës të pronarit të tokës, për t'i shpëtuar varfërisë dhe pasigurisë dhe për të gjetur mbrojtje kundër barrës në rritje të taksave shtetërore e sidomos kundër arbitraritetit të vjelësve të taksave. Në të vërtetë, pushteti qendror nuk bëhej garant i të drejtave dhe i pavarësisë së pronarëve të vegjël, siç përpiqeshin të tregonin novelat perandorake. Ai mbronte të drejtën e vet për të nxjerrë taksa dhe shërbime të tjera nga prona e vogël, të cilat fisnikëria e pronarëve të mëdhenj kërkonte t'ia rrëmbente. Kri- za bëhet vërtet serioze pasi aristokracia feudale e fuqizuar, nëpërmjet rritjes së pronave tokësore dhe numrit të patrikëve, përpiqej t'i shkëpuste shtetit bujqit e ushtarët e tij. Lufta midis pushtetit qendror dhe pushtetit feudal nuk përqendrohej vetëm tek pronat e bujqve dhe të stratiotëve, por gjithashtu, dhe më shumë, rreth atyre pronarëve të vegjël që u interesonin në mënyrë të veçantë të dy paiëve.
Në politikën e jashtme, deri më 927 perandoria ishte angazhuar në luftë kundër Simeonit. Megjithatë, qysh në atë kohë vihet re njëfarë forcimi i fuqisë ushtarake bizantine. Fuqizimi i flotës i detyrohet sidomos drejtimit të komandantit të dikurshëm të saj, drungarios Roman Lekapenit. Më 924 flota perandorake shpartalloi pranë ishulli Lemnos skuadrën e Leonit të Tripolit, pushtuesit të Selanikut, dhe rivendosi hegjemoninë e vet në Detin Egje. Por pas largimit të rrezikut bullgar, nën komandën e gjeneralit të shquar Johan Kurkuas, filloi mësymja bizantine dhe në tokë. Kufiri i Taurit vazhdoi të ishte i qëndrueshëm, veprimet luftarake u zhvendosën në Armeni, veçanërisht në pjesën veriore të Mesopotamisë. Suksesi i parë i madh ishte pushtimi i Melitenës. Qyteti i rëndësishëm, që kishte qenë vazhdimisht objekt i sulmeve bizantine, u pushtua fillimisht nga Johan Kurkua më 931, ra përsëri në duar të arabëve, por më 19 maj 934 iu dorëzua përsëri gjeneralit bizantin dhe qëndroi për një kohë të gjatë nën sundimin bizantin. Por Johan Kurkua ndeshi në një kundërshtar të denjë, emirin e Mosulit e të Alepit, Saif ad-Davlën e dinastisë së Hamdanidëve. Ndërsa fuqia e kalifatit abasid të Bagdadit binte vazhdimisht, fuqia e Hamdanidëve ishte në ngjitje. Në këtë mënyrë, drejtimi i operacioneve luftarake kundër Bizantit i takoi Saif ad-Davlës dhe për t'u mbrojtur nga armiku i ri, Bizanti u detyrua të lidhë marrëdhënie miqësore me kalifatin e Bagdadit dhe me Ikshididët e Egjiptit. Në shtator 938 Saif ad-Davla korri një fitore të rëndësishme mbi Johan Kurkuan në pjesën veriore të luginës së Eufratit, shpërtheu në Armeni, detyroi princër të ndryshëm armenë e hiberë të njihnin sovranitetin e tij dhe, pasi përshkoi viset e nënshtruara u shfaq në territorin bizantin dhe shkretoi krahinën e Koloneas (940). Ndërkaq në kalifat kishin shpërthyer luftëra të brendshme dhe Saif ad-Davla që s'donte t'i shpëtonte rasti për t'u përzier në çështjet e Bagdadit, filloi tërheqjen.
Për Bizantin një gjë e tillë qe shpëtimtare, pasi në qershor 941 qyteti u kap në befasi nga një sulm i rusëve, që zbarkuan në bregun e Bitinisë dhe shkretuan gjithë pjesën aziatike të Bosforit. Armëpushimi në Lindje i jepte mundësi Johan Kurkuas të ndërhynte në sektorin e veprimeve luftarake të Bosforit dhe të ballafaqohej me armiqtë. Rusët pësuan një sërë disfatash dhe ndërsa përgatiteshin të tërhiqeshin, anijet e tyre u shkatërruan nga zjarri grek gjatë një beteje detare të drejtuar nga parakoimomcnos Teofan.171 Rezultati i ndryshëm i dy sulmeve ruse, më 907 e 941, tregon sesa shumë qe rritur forca ushtarake e shtetit bizantin ndërkohë. Megjithatë, kur në vitin 943 princi rus Igor u shfaq mbi Danub në krye të një ushtrie të madhe me rusë e peçenegë, qeveria bizantine e pa me vend të nënshkruante një marrëveshje dhe të ripërtërinte kontratën tregtare me Kievin. Ky traktat që u nënshkrua më 944, përsërit në thelb traktatin e vitit 911, të arritur pas sulmit të Olegut kundër Kostandinopojës, por në pika të veçanta duket më i favorshëm për Bizantin.
Pas fitores në Bosfor kundër rusëve, Johan Kurkua mund të kthehej në Lindje për të rifilluar veprimet në Mesopotami. Me një fushatë të shpejtë e fitimtare ai pushtoi Martiropojën, Amidën, Daran e Nisibin (943) e mandej iu kthye Edesës, ku ruhej një ndër relikat më të çmuara kishtare, portreti çudibërës i Krishtit, i njohur për legjendën e Abgarit. Një rrethim i rreptë e detyroi qytetin të dorëzonte ntandylion-in e shenjtë "të bërë jo nga dorë njeriu". Relika, e rrëmbyer me forcën e armëve bizantine nga të pafetë, u soll mesolemnitet në Kostandinopojë; më 15 gusht 944 ajo u prit në kryeqytetin bizantin me një festë fetare të pashembullt.
Fitoret e Johan Kurkuas i zgjeruan së tepërmi kufijtë bizantinë drejt Lindjes, e rritën prestigjin bizantin në Azi dhe krijuan kushtet për një ofensivë vendimtare nga perandorët Niqifor Foka e Johan Cimisha. Të impresionuara nga zhvillimi i potencialit bizantin, fise të tëra arabe kaluan në anën e perandorisë, pranuan krishterimin dhe u vendosën në provincat bizantine. Ky shpopullim i territoreve arabe kufitare lehtësoi së tepërmi përparimin e mëtejshëm të bizantinëve.
Shtënia në dorë e mandylion-it të shenjtë ishte triumfi i fundit i perandorit Roman I. Perandonn e madh e priste një fund jashtëzakonisht tragjik, i cili konfirmoi thënien e Biblës, sipas së cilës armiqtë më të rrezikshëm të një njeriu janë ata që i ndodhen më pranë. Romani, pozita e të cilit dukej e paprekshme, u bë viktimë e etjes për pushtet të bijve të tij. Më i madhi i tyre, Kristofori, që ai e kishte caktuar si trashëgimtar, kishte vdekur më 931. Duke i gjykuar drejt aftësitë e djemve të tjerë, Romani nuk u dha atyre përparësi në raport me perandorin e ligjshëm. Prandaj, të trembur se mos pas vdekjes sëbabait plak pushteti mund t'i kalonte Konstandin Porfyrogjenetit, Stefani e Konstandini vendosën të bëjnë një grusht shteti. Me urdhër të të bijve, më 16 dhjetor 944 perandori plak u rrëmbye dhe u deportua në ishullin e Protes. Në këtë vend të historisë i vetmuar në mërgim i kaloi vitet e fundit nën rasën emurgut Romani, njëri ndër perandorët më të mëdhenj të historisë bizantine, derisa e pllakosi vdekja, më 15 qershor 948.
Por shumë shpejt u pa qartë se Lekapenët e rinj i kishin bërë fort gabim llogaritë e tyre. Ka të ngjarë që në aktin e tyre ata të kenë qenë shtyrë nga intrigat e pasuesve të Konstandinit VII. Sidoqoftë, ai që përfitoi nga një akt i tillë ishte pikërisht Porfyrogjeneti, i cili gjeti mbështetje në ndjenjat legjitimiste të popullit bizantin, ndërsa dy autorët e grushtit të shtetit nuk kishin kujt t'i drejtoheshin: duke hequr qafe babën e tyre plak, i kishin hequr vetes të vetmen mbështetje. Pjesa e dytë e planit të tyre, që kishte të bënte me largimin e perandorit të ligjshëm, nuk u realizua. Më 27 janar 945, me urdhër të Konstandinit VII ata u arrestuan e u dërguan në mërgim, ku të dy pësuan më vonë një vdekje të dhunshme.
Konstandini VII vinte në pushtet për të ushtruar të drejtat e tij sovrane kur tashmë ishte afër të dyzetave dhe pasi kishte mbajtur që në moshë të njomë, prej tridhjetë e tre vjetësh, kurorën perandorake. Më 6 prill 945 ditën e Pashkëve iu dha titulli perandorak edhe djalit të tij, Romanit. Fakti që Konstandini VII kishte qenë përjashtuar për aq kohë nga punët e qeverisjes dhe që ishte pajtuar me padrejtësinë që i bëhej, ndonëse kjo e vriste në sedër, shpjegohet jo aq me rrethanat e jashtme, sa me natyrën e vetë perandorit Porfyrogjenet. Më tepër se tek i ati i tij, Leoni VI, tek Konstandini VII mbizotëronte letrari i kultivuar mbi njeriun e politikës. Bibliofil i etur për të më- suar, studiues i apasionuar me interesa të mëdha për historinë, ai iu kushtua tërësisht pasionit të tij të vetëm, studimit dhe të shkruarit. Ai jetonte më tepër me të shkuarën se me të tashmen. Nëse interesohej për çështje politike dhe për artin e luftës, këtë e bënte thjesht në planin teorik, njëlloj siç interesohej për çdo fushë të dijes. Për rrjedhojë, edhe gjatë periudhës që ishte sovran i vetëm ai iu nënshtrua vullnetit të të tjerëve, veçanërisht të gruas së tij Hele- nës, në rrembat e së cilës rridhte gjak Lekapenësh i etur për pushtet.
Roli historik i Konstandinit VII nuk qëndron aq shumë në vepnmtarinë e dobët politike, sesa në veprimtarinë e tij të madhe e të frytshme në fushën e kulturës e të shkencës. Qe autor i një enciklopedie me vlerë filologjike të pallogaritshme, të njohur me titullin Libri i Ceremonive, i një traktati historiko- gjeografik mbi provincat e perandorisë, i një traktati tepër të rëndësishëm mbi vendet dhe popujt e huaj si dhe i një biografie të gjyshit të tij, Bazilit I. Me urdhra po me rekomandim të tij u shkruan një varg veprash të rëndësishme historike dhe një numër i madh shkrimesh shkencore me subjekte të ndryshme si dhe u punua me zell për të redaktuar ekstrakte (excerpta) të shkrimtarëve të vjetër dhe sidomos të historianëve të lashtësisë. Perandori shkrimtar e mecenati i dha një shtysë të fuqishme forcave shpirtërore të perandorisë dhe u bë frymëzues i një veprimtarie shkencore të jashtëzakonshme. Periudha e qeverisjes së tij ishte një periudhë e shkëlqyer dhe e rëndësishme për zhvillimin tërësor të qytetërimit bizantin. Nga ana tjetër, vepnmtaria prej eruditi e perandorit dhe e atyre që e rrethonin kishte mbi të gjitha një karakter kompilativ. Asaj i mungonte forca krijuese që prodhon vlera të reja kulturore. Ajo konsistonte në grumbullimin e vlerave shkencore, që si material kulture apo mësimi, ishin të denja për t'u ruajtur e për t'iu përcjellë brezave. Veprimtaria letrare e Konstandinit VII kishte një qëllim praktik-didaktik. Veprat që ai vetë shkroi apo ato që porositi të shkruhen duhet të shërbenin si orientim e udhëzues praktik për bashkëkohësit e për brezat e ardhshëm, por mbi të gjitha për djalin e trashëgimtarin e tij, Romanin. Ato ishin vepra që shërbenin për t'u konsultuar. Enciklopedia, traktati, kronika historike - këto ishin format letrare që u lëvruan nga Konstandini VII dhe nga rrethi i tij.
Pas rënies së Lekapenëve, në oborrin bizantin ndodhi, siç pritej, një përmbysje e madhe e personelit. Konstandini VII u hodh në krahët e familjes së fuqishme Foka. Barda Foka, vëllai i rivalit të dikurshëm të Roman Lekapenit, mori komandën e përgjithshme të ushtrisë në cilësinë e domestikut tëskolave. Pas tij, postet më të rëndësishme të ushtrisë perandorake i zinin tredjemtë e tij. Por me gjithë këto ndryshime dhe megjithëse Konstandini VII kishte ushqyer gjatë gjithë jetës një mëri të pashuar ndaj vjehrrit të
tij, vija e perandorit të madh vazhdoi të ndiqej pa pësuar ndryshime të rëndësishme, si në politikën e brendshme ashtu dhe në atë të jashtme.
Edhe në politikën agrare qeveria e Konstandini i qëndroi besnike vijës së nisur nga Roman Lekapeni dhe mori ligje të tjera në mbrojtje të pronës së vogël, por pa iu referuar shprehimisht themeluesit të këtij legjislacioni.
Një ligj i hartuar në mars 947 nga patrikios e quaestor Teofili, urdhëronte kthimin e menjëhershëin e pa shpërblim të të gjitha pronave fshatare që të fuqishmit kishin blerë që nga fillimi i pushtetit autokrat të Konstandinit VII ose që do të blinin në të ardhmen. Edhe në rast shitjeje prone nga ana e të fuqishmëve, kur kushtet e tjera plotësoheshin njëlloj nga kandidatë blerës, fshatarët duhet të kishin përparësi në të drejtën e blerjes. Por për blerjet më të hershme mbeteshin në fuqi dispozitat e vjetra dhe kjo do të thoshte se detyrimi për të kthyer çmimin e blerjes në rastet e tjetërsimeve të pronës, shtrihej për gjithë periudhën deri më 945, gjë që përbënte padyshim një lëshim të rëndësishëm për të fuqishmit.
Nga ana tjetër ligji i Konstandinit VII përjashton nga një detyrim i tillë shitësit më të varfër, d.m.th. ata që kishin pronë me një vlerë nën pesëdhjetë monedha ari. Dimë gjithashtu nga një novelë e djalit të tij se, me këmbëngulje të manjatëve, Konstandini VII u detyrua të revokojë këtë kufizim me një ligj të mëvonshëm, që nuk ka mbërritur tek ne, dhe të mjaftohet me zgjatjen e afatit përfundimtar të kthimit të çmimit të blerjes nga tre në pesë vjet.
Një ligj i mëvonshëm i Konstandinit VII, i hartuar nga patriku e kuestori Teodor Dekapoliti,180 bën fjalë për pronat e ushtarëve dhe vendos që pronat nga të cilat ushtarët nxjerrm mjetet për mbajtjen e tyre dhe për pajimet ushtarake, nuk mund të tjetërsohen; sipas traditës, parcelat e ushtarëve me kuaj dhe ato të ushtarëve të flotës të themave (të Kibereotëve, të Detit Egje e të ishujve të Samosit) duhet të kishin të paktën vlerën e katër librave ar për copë; ato të marmarëve me pagë të flotës perandorake të paktën dy libra copa.’sl Ndarja e tokave të ushtarëve gjatë kalimit të trashëgimisë lejohej vetëm me kusht që trashëgimtarët të bashkonin forcat e tyre për të siguruar pajimet për shërbimin ushtarak. Nëse vlera e parcelës së një ushtari e kalonte minimumin ligjor, ai mund ta tjetërsonte tepricën vetëm në rast se ai nuk përfshihej në listën e stratiotëve. Nga ana tjetër duhej të kalonin dyzet vjet që një pronë që kishte qenë dikur e një ushtari të bëhej e parevokueshme. E drejta e vjetër, ku përcaktohej se pronat e ushtarëve të blera në mënyrë të paligjshme, duhej t'u hiqeshin blerësve pa asnjë shpërblim, tash e tutje duhej zbatuar më me rreptësi. E drejta për të kërkuar kthimin e pronës së ushtarit nuk i takon vetëm ish pronarit, por, sipas radhës së përparësive në të drejtën e blerjes, duhej të përfshinte edhe të afërmit deri në shkallën e gjashtë, pastaj dhe ata që së bashku me ish pronarin duhej të kujdeseshin për pajimet e nevojshme për shërbimin ushtarak bashkë me të, si dhe stratiotët më të varfër, që paguanin detyrimet bashkë me të, dhe, së fundi, edhe fshatarët që i përkisnin së njëjtës bashkësi.
Vetë Teodor Dekapoliti është autor i një novele të nxjerrë në kohën e djalit të Konstandinit VII, Romanit II, që shpjegon dispozitat e mëparshme dhe trajton çështjen ende të parregulluar të pronave të blera pas zisë së bukës të vitit 927, si dhe që rikonfirmon se tokat e bujqve dhe të ushtarëve të tjetërsuara pas fillimit të qeverisjes autokratike të Konstandinit VII, duhej të ktheheshin pa shpërblim. Një tjetër novelë e marsit 962 e të njëjtit perandor, përmban shpjegimin mbi dispozitat e mëparshme për pronat e tjetërsuara të stratiotëve dhe vendos parimin që blerësit e ndershëm detyrohen vetëm të kthejnë pronën pa shpërblim, kurse të pandershëm duhet të paguajnë edhe një gjobë.
Në qendër të politikës së jashtme ishte akoma lufta me arabët në Lindje. Në Italinë e jugut vazhdimi i luftës kishte hyrë në një rrjedhë monotone, pa luajtur ndonjë rol në zhvillimin e përgjithshëm të situatës. Në kufirin bullgar mbretëronte një paqe e patrazuar dhe inkursionet e hungarezëve u zmbrapsën me sukses si më 934 e 943 ashtu dhe më 959 e 961. Kështu që forcat bizantine u përqendruan në frontin e Azisë dhe në krahun lindor të Mesdheut. Më 949 qeveria e Konstandinit VII ndërmori një ofensivë kundër piratëve që e kishin bazën në Kretë; nga përmasat dhe nga mjetet e përdorura, kjo ndërmarqe të kujtonte ekspeditat madhështore të periudhës së Leonit VI. Por edhe kësaj radhe, të gjitha përpjekjet ushtarake dhe të gjitha sakrificat financiare shkuan dëm. Aksioni dështoi në mënyrë të vajtueshme për shkak të paaftësisë së komandantit Konstandin Gongila. Fund më të mirë, edhe pse jo gjithmonë të suksesshëm, patën luftërat në Sirinë veriore dhe në Mesopotami, ku kishte rrokur armët armiku i vjetër Saif ad-Davla. Më 949 bizantinët pushtuan Germanikean, i shkaktuan një numër disfatash ushtrisë armike e më 952 kaluan Eufratin. Por në këtë çast fati i luftës u përmbys. Saif ad-Davla e mori përsëri Germanikean, depërtoi në territorin e perandorisë dhe zuri rob djalin e domestikut, Konstandin Fokën (953). Edhe në vitet që ndoqën Saif ad-Davla vazhdoi të ruajë epërsinë dhe vetëm dalëngadalë bizantinët e stabilizuan situatën e kaluan në mësymje nën komandën e Niqifor Fokës të cilit i ati i kishte kaluar drejtimin e ushtrisë që në fund të vitit 954. Në qershor 957 u dorëzua qyteti Hadath, në Sirinë veriore, dhe më 958 Johan Cimisha pas një beteje të ashpër u bë zot i Samosatës, në Mesopotaminë veriore. Një veçori karakteristike e periudhës së Konstandinit VII ishin marrëdhëniet e dendura diplomatike me oborret e huaja. Përveç misioneve të shumta që u dërguan në shtetet arabe në luftë apo tek fqinjët e tyre, u shkëmbyen vazhdimisht dërgata edhe me kalifatin Abd ar-Rahmani III të Kordovës dhe me Otorun e Madh. Por me rëndësi të veçantë historike qe pritja solemne që iu rezervua princeshës ruse Ollga, që qëndroi gjatë në oborrin bizantin në vjeshtë të vitit 957. Vizita personale e sundimtares së shtetit të n të Kievit, që pak kohë më parë kishte pranuar fenë ekrishterë dhe që ishte pagëzuar me emrin e perandoreshës bizantine Helena, hapte një epokë të re në marrëdhëniet ruso-bizantine dhe i jepte shtysë të re veprës misionare premtuese që kishte bërë kisha bizantine në Rusi.