Mbretërimi i Augustit
Mitologjia Helene
~Jim Tierney
Qyteti antik
~Fustel De Coulanges
Origjina e Mendimit
~Jean Pierre Vernant
Struktura e simbolizmit ilir
~Aleksandër Stipçevic
Pirateria ilire
~Pierre Cabanes
Mbretërimi i Gentit
~Pierre Cabanes
Mesapët dhe gjuha e tyre
~Myzafer Korkuti
Arkitektura Sepulkrale
~Apollon Baçe
Vlora në mesjetë
~Konstantin Jereçek
Klementi i Ohrit dhe Shqipëria
~Dimitri Obolenski
Ajkuna kján Omerin
~Curraj – Epér (Mirash Gjoni)
Orët e Mujit
~Visaret e Kombit
Shqipëria e Lashtë
~Luigi M. Ugolini
Ballkani Qëndror
~Guillaume Lejean
Udhëtimet e para 1897 - 1905
~Franc Baron Nopça
Fiset Shqiptare
~Robert Elsie
Gegët dhe toskët
~Robert Elsie
Fisi i Kelmendit
~Robert Elsie
Në anijen "Danubio"
~Marcin Czerminski
Shebeniku (Sibenik)
~Marcin Czerminski
Skardona dhe Ujvara e Kërkës
~Marcin Czerminski
Nga Shqipnia e jugut
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Mesme
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Veriut
~Johann Georg von Hahn
Gryka e Kotorrit
~Marcin Czerminski

Mbretërimi i Augustit

Beteja e Akciumit, në vitin 31, e cila shënoi ngadhënjimin e Oktavianit mbi rivalin e tij, Mark Antonin, u zhvillua në ujërat e detit Jon, në detin e hapur përballë gjirit të Ambrakisë (Artës), në afersi të qytetit të madh të Nikopolit, që u themelua pak më vonë nga fitimtari në përkujtim të kësaj fitoreje. Kështu, uniteti i botës romake u ripërtëri, meridiani i Skodrës nuk e pati më kuptimin e një kufiri mes Lindjes e Perëndimit, dhe dy brigjet e Adriatikut iu kthyen sërish shkëmbimeve dhe rolit të tyre si urë lidhëse. Qyteti i Nikopolit u popullua me anë të shpëmguljes së detyruar të popullatave nga Akarnania, Etolia, Kasopia e Ambrakia. Ai nuk ishte koloni romake, por qytet (polis) me institucione greke, aty rrëzë kodrës së Mihalicit, majë së cilës Oktaviani ngriti një monument në përkujtim të fitores, të zbukuruar me bashet e anijeve që i ishin zënë armikut. Oktaviani shpëmguli aty garat aktiase, festimet e të cilave organizoheshin nga qyteti i Anaktorit dhe federata akamane për nder të Apolonit, në limanin e Aktit, në jug të ngushticës së hyijes së gjirit të Ambrakisë. Pas kësaj, lojërat aktiase u zhvilluan në Nikopoli dhe vazhduan të organizohen edhe në shekullin III, siç e tregon një mbishkrim4 i lexuar nga Qiriaku i Ankonës dhe i rigjetur pjesërisht në kastro-n e Janinës, i cili u përket viteve 241-242. Qyteti i Nikopolit ishte një vendqëndrim ku ndaleshin shpesh perandorët që vinin nga Italia për të shkuar në Greqi, siç dëshmohet nga altarët e shumtë të ngritur për nder të perandorit Hadrian dhe të gruas së tij, perandoreshës Sabina5, me rastin e kalimit të tyre në qytetin e themeluar nga Oktaviani për të përkujtuar fitoren e tij mbi Mark Antonin. Edhe gruaja e Augustit, Livia, është objekt mbishkrimesh nderimi në Dodonë6 dhe, pas vdekjes së Augustit, në Apoloni nën emrin lulia Sebasta7. Qe Herod Atiku ai që më vonë, pas vitit 160, datë kur u bë kryeprift i pëijetshëm i perandorit, u tregua zemërgjerë me portin e Orikut, njëlloj si me Athinën, Delfin, Olimpinë apo Korintin.

Gjatë njëzet viteve që pasuan betejën e Akciumit, rajoni në lindje të Adriatikut nuk përmendet më. Në vitin 16 para J. K., P. Silvius Nerva dhe përfaqësuesit e tij luftuan kundër një kryengritjeje të popullsive të Alpeve lindore, të nxitura nga pushtues që vinin nga Noriku e nga Panonia. Po atë vit, një prokonsull i Ilirikut shtypi një kryengritje të dalmatëve. Lufta e Panonisë, e udhëhequr nga Tiberi nga viti 12 deri në vitin 8 para J. K., bëri të mundur lehtësimin e marrëdhënieve ndërmjet Italisë dhe Maqedonisë: u spastruan luginat e Savës e të Dravës dhe u vu nën kontroll rijedha e mesme e Danubit, duke e zgjeruar mjaft njëkohësisht edhe Ilirikun. Në të njëjtën periudhë, Batoja, një princ dalmat, dërgoi trupa, sipas Dion Kasit (55, 29, 4), për ta shkretuar pak a shumë të tërë bregdetin e Adriatikut deri në Apoloni, qytet para mureve të të cilit u zhvillua një betejë kundër aleatëve të romakëve. Edhe në Danubin e poshtëm shkoi një flotë romake, e cila qarkullonte deri në Kalati, në Detin e Zi; kërcënimi i dakëve vazhdonte dhe Augusti ndërhyri kundër tyre në vitin 6 pas J. K.

Në të njëjtën kohë, Augusti riorganizoi edhe flotën luftarake që e ndau mes Misenit dhe Ravenës, porti i së cilës ishte baza kryesore detare e romakëve në Adriatik dhe kishte një rol jashtëzakonisht të rëndësishëm në mbikqyrjen e brigjeve, në mënyrë që të ndalej çfarëdo gjallërimi i kusarisë nga portet e bregdetit lindor. Përreth dokut ushtarak artificial u ndërtua një lagje e tërë që jetonte në sajë të flotës dhe që e mori emrin prej saj, Classis, sidoqoftë pa ua zbehur, as qytetit, as portit tregtar të Ravenës, rolin e tyre ekonomik si një dalje në det e ultësirës së lumit Po.

Pas fushatave të mëdha ushtarake, pas Filipit (viti 42 para J. K.) dhe Akciumit (viti 31 para J. K.), shumë veteranë me prejardhje nga Italia qendrore, mbase 100 000, u vendosën kryesisht në ultësirën e lumit Po; onomastika dhe epigrafia japin dëshmi për këto lëvizje masive popullsie. Në kohën e Augustit, qytetet u pasuruan me zbukurime monumentale mjaft të ngjashme nga njëri tek tjetri: në Istrie, Pola (Colonia Pollentia Herculanea) ngriti në forumin e saj tempullin e Romës e të Augustit dhe, përveç kësaj, amfiteatrin dhe Porta Aurea-n, të cilët dëshmojnë me ruatjne e tyre të mirë për veprimtarinë urbanistike të asaj periudhe.

Revolta e Panonisë, nga viti 6 në 8 pas J. K., ishte një paralajmërim tjetër serioz që u kanosej drejtpërsëdrejti kolonive në bregdetin adriatik e mbi Savë, si Siskias (Segestës) dhe Sirmit: desidiatët dhe breukët i zhvillonin veprimet e tyre luftarake kryesisht në territorin e Bosnjës, në thellësi të bregut dalmat. Ata u detyruan te dorëzohen në gusht të vitit 8, por Romës iu desh të dërgonte dhjetë legjione e po aq trupa ndihmëse. Iliriku u bë provinca e Dalmacisë në vitin 9 pas J. K. Tiberi e kremtoa ngadhënjimin mbi ilirët më 23 tetor 12. Ai u përkujdes që legatët e tij të qëndronim gjatë në detyrë: P. Korneli Dolabela mbeti guvernator i provincës së Dalmacisë nga pranvera e vitit 14 deri më 20 dhe u zëvendësua nga L. Volusi Saturni deri në vitin 40. Guvernatori P. Korneli Dolabela njihet, pas gërmimeve të E. Marinit8 në Naronë„ falë një mbishkrimi që ai porositi të gdhendej për nder të Augustit, në qendër te Augusteum-it të këtij qyteti, që u ndërtua qysh në gjallje të perandorit, pak kohë pas themelimit të kolonisë së Naronës. Në Isë dhe Enonë, kulti perandorak duket të ketë hyrë pas vdekjes së Augustit. Nëse, në njërën anë, Narona ishte pra qendra e parë e kultit të Augustit, që në të gjallë të tij, kjo koloni u dallua edhe në kohën e Dolabelës me ndërtimin e një rrjeti të madh rrugor që lidhte bregdetin me brendësinë e tokës në drejtim të luginës së Savës.

info@balkancultureheritage.com