Gjendja është paradoksale: në qendër dhe në jug të Italisë, vërshimi lombard përfshin më 727 Osimon, ndërsa një sulm tjetër i befasishëm i jep mundësi më 732 Liutprandit që të pushtojë përkohësisht vetë Ravenën: në krah të papës dhe të patriarkut të Gradës është “dogji” Orso, që e kish strehuar ekzarkun në arrati, i cili pas kësaj, më 735, e detyroi Liutprandin ta rikthejë Ravenën “nën urdhrat e zotërinjve e djemve tanë, Leon dhe Konstandin, perandorëve të mëdhenj”, sipas shprehjes së Liber Pontficalis; kjo është një nga shfaqjet e para të shënuara të Venedikut përtej lagunave të tij81. Mbas Ankonës, kryeqendër e Pentapolit, e cila kishte rënë ndoshta përpara 741-shit, do të jetë rënia përfundimtare e vetë Ravenës, më 751, ajo çka i lë perandorisë tashmë vetëm disa pak cungje territoresh, Sicilinë, Kalabrinë, Gaetën, Napolin dhe tokën e Otrantos, mes të cilave vetëm toka e Otrantos, Salentoja e sotme, ndodhet në lindje të gadishullit, që sidoqoftë është më tepër joniane sesa adriatikase, ndërkohë që zona lagunore, ku dalëngadalë po merr formë Venediku, do të mbetet e lidhur me të edhe për disa shekuj. Nga ana tjetër, është nënvizuar shpesh se deri në ç’pikë ishin dobësuar gjurmët e pushtetit perandorak në Ekzarkat dhe veçanërisht në Ravenë mbas rënies së kësaj, që ndoshta ishte pasojë e marrëveshjes midis mbretit lombard Aistulf dhe një pale ravenase, që tanimë ishte e bindur se s’kishte se ç’të priste më prej Bizantit, si u sigurua prej qëndrimit të gatshëm për kompromis të sovranit lombard.
Në të vërtetë, me përjashtim të Kalabrisë e cila e kishte të lidhur ngushtë fatin e saj me Sicilinë, Italia e jugut për pak sa nuk ra e tëra në duart e lombardëve. Kjo për arsye se në zonat adriatike dhe joniane ku shpedita e Konstantit II nuk pati rezultat, Remualdi, duka lombardas i Beneventit, kishte shtënë në dorë Taranton dhe Brindizin pak para vitit 677-s, ndërkohë që Otranto ra rreth vitit 720, për t’iu kthyer grekëve më 758: nga kjo thyeije shpëtoi vetëm Gallipoli, që nuk do të bëhej asnjëherë lombard83. Sido tëjetë, mes 677 dhe 751, Perandoria humbi jo vetëm territoret e veta po deri dhe rrugëhyijet për në Italinë lindore, ndër to të gjitha portet, Ravenën, Brindizin dhe Taranton, që i ikën nga duart për një kohë të gjatë: në shekullin VIII, nëse u besohet disa mbëtjeve arkeologjike të dyshimta, bizantinët mund të përfytyrohen të kantonizuar në juglindjen e tokës së Otrantos, prapa një kompleksi të fortifikuar rudimentar84.
Ndërkaq, bregdeti ballkanik përshkon një nga periudhat e veta më të errta: në brendësi dhe rreth qyteteve romake që vazhdojnë të rezistojnë, sundojnë tanimë fiset sllave, të cilët bizantinët i quajnë sklavinicr, për to është e pamundur të përcaktohet zanafilla e ngulitjes, për arsye se kufijtë i patën tepër të luhatur; megjithatë ka të ngjarë që serbët, të cilët vinin prej kufijve danubianë, ishin të parët që zbritën përgjatë bregdetit dalmat, të ndjekur nga fiset e vogla të dioklecianëve, terbunienëve, zahlumianëve, kanalitëve dhe narentanëve, të quajtur gjithashtu Pagani, të gjithë këta të shtyrë fuqishëm në një kahje veriperëndim-juglindje nga fisi i kroatëve, një popull pas gjasash me origjinë iraniane që sapo ishte shpërngulur drejt veriut të Karpateve, ku na shfaqet një “Kroaci e bardhë” me qendër në afërsi të Krakovisë së sotshme; disa nga këta elementë, ndoshta të angazhuar si të federuar prej Bizantit, zbritën drejt Kroacisë së sotshme dhe bregdetit dalmat në fillimet e shekullit VII, ku luajtën një rol të rëndësishëm në eleminimin e fuqisë avare85; një nga rezultatet e kësaj është që në jug ndodh një përzënie e sllavëve që ndodheshin këtu, mes të cilëve serbët, të bllokuar nga mbrojtja bizantine e Dyrrahionit, drejt tokave të brendshme të Malit të sotshëm të Zi e të Moravës. Këto tribu sllave i njohim para së gjithash nga Konstantin Porfirogeneti, i cili në shekullin X përmend, nga jugu në veri, Dioklenë, prej Dyrrahionit në Malin e Zi të sotshëm, ku fqinjëson, nga ana e tokës me Serbinë, pastaj me Terbuninë, gjithashtu në kufi me Serbinë, ndërsa nga ana e bregut shtrihet deri në Raguzë, e ndjekur nga Zahlumia, deri në grykëderdhjen e Narentës, që kufizohet për nga brendësia e tokës me Serbinë dhe Kroacinë, pastaj me vendin e Paganëve, që kufizohet së fundi, për nga veriu dhe veriperëndimi i Cetinës, me vendin e “kroatëve të kuq”. Do të ishte thjesht një spekulim të kërkosh të përcaktosh karakterin “etnik” të këtyre formacioneve të ndryshme, që duhen përfytyruar mjaft të përziera, duke përfshirë këtu Dioklenë (Zeta), në Zahlumi (Hercegovinë), Hum, si dhe në Shqipërinë e sotme të veriut, e cila tanimë është, deri në krijimin e temës së Dyrrahionit, në fillim të shekullit IX, objekt i sulmeve të vazhdueshme të sllavëve fqinj.
Kështu do të vendoset në Adriatik një kontrast jetëgjatë midis popujve që kanë një bregdet, nga Shqipëria e deri në Kroaci përfshirë,dhe një tribuje kontinentale, serbëve, që do të kenë si synim të përhershëm të hapin një dalje drejt detit. Nuk është pa interes të shënojmë që Porfirogeneti i lidh ngushtë kroatët me serbët, duke iu dhënë një origjinë të përbashkët gjeografike “përtej Hungarisë”, pastaj thotë se u vendosën në perëndim të Ballkanit, pas kërkesës së tyre, nga perandori Herakliu, sundimin e të cilit ata duket se e kanë pranuar gjithnjë, që mesa duket edhe i ka pagëzuar këta me anë klerikësh të ardhur nga Roma; këta dy popuj, të vendosur kësisoj, gjeografikisht dhe kulturalisht, në shpatin latin të Adriatikut, janë gjithashtu të vetmit për të që mund të shihen si mbretëri të vërteta, që do të kenë pasur në krye, nga fillimet, dinasti të vërteta, prej të cilave Porfirogeneti përmend përfaqësuesit kryesorë.
E rëndësishme mbi të gjitha është që tani Kroacia dhe Serbia përbëjnë hinterlandin e një bregu i cili, me përjashtim të trevave të Shqipërisë së sotshme, nuk ka më vijimësi me territorin perandorak dhe ku qytetet “romake” me gjuhë latine, të cilat mbajnë me fqinjët e tyre sllavë raporte jo gjithmonë konflikti, janë lënë përherë e më shumë në fatin e tyre. Nga ana tjetër, lundrimi nëpër gjatësinë e Adriatikut, që s’mund të praktikohet veç nga qyteti në qytet, është trazuar: jo vetëm që qytetet në pjesën e tyre dërrmuese s’i kanë më territoret e mëparshme prodhuese, por ka edhe disa sllavë bregdetarë që i bëjnë viset e tyre të pasigurta: Porfirogeneti na thotë edhe se Paganët, që do na pëlqente t’i quajmë narentanë, të përqendruar në luginën e ulët të Narentas- Neretvas, strehë e lundrueshme, e pra e shkëlqyer, janë të pajisur me mjete lundërimi që do t’ua bëjnë të mundur një karrierë të gjatë piratësh të frikshëm. Dhe aq më shumë nga që po këta sllavë zotërojnë duar ishujt e Melitës (Mljet), Kurkurës (Korëula), Bratzas (Brat) dhe Faros (Hvar), që janë njëkohësisht shqyte mbrojtëse dhe bazë ideale për t’u lëshuar mbi çdo lloj anijeje që do të kuturiste në ato anë: Konstantini na i përshkruan këto si gërmadha, me qytetet e tyre të shkatërruara dhe territore përreth që përdoreshin si kullota për dhentë e narentanëve.
Ky izolim gjithmonë në rritje i brigjeve adriatike ka një pasojë të rëndësishme: via Egnatia, shtyllë kurrizore transballkanike dhe krahu lindor përgjegjës i via Apias, nis të perëndojë, çka do ta përshpejtojnë edhe më shumë disfatat bizantine në bregun perëndimor: pas humbjes të Italisë, e gjithë fasada adriatike e Ballkanit e bjerr interesin e saj për Konstantinopojën, meqë mungon ajo rrymë tregtare dhe njerëzore që e lidhte deri atëherë Selanikun me Dyrrahionin e pastaj nëpërmjet detit me Brindizin. Veçimit të motshëm, ndërkohë të shtuar të qyteteve dalmate i shtohet në Iliri humbja e funksioneve të tranzitit mes Lindjes dhe Perëndimit, ndërkohë që lundrimi bregdetar bëhet përherë e më i rrezikshëm dhe pa dobi.
Shtojmë edhe se, po t’u besojmë rrëfimeve që s’vërtetohen askund, diku nga vitet 750, sido të jetë mbas shpërthimit të konfliktit ikonoklast, perandori Konstantin V merr vendimin që t’ia bashkangjisë Ilirikun e dikurshëm fronit patriarkanas të Konstantinopojës, duke bërë që më së fundi të përputhej gjeografia kishtare me atë perandorake89, por duke vendosur gjithashtu kufij të rinj në pellgun Adriatik: përveç Ilirikut, kjo masë prekte Kalabrinë dhe Sicilinë, por jo më kishat e Ravenës dhe të pa dyshim as ato të Istries dhe të Dalmacisë, që zyrtarisht vazhdonin të vareshin nga Roma, por që në të vërtetë ishin bërë gati autonome. Ky vendim që i mvishet, duke u nisur nga një akt i falsifikuar, papës Gregori III më 731 i cili paskësh ndarë kishën e Istries me patriarkanën e saj të Aquileas, nga ajo e lagunave, përreth patriarkanës së Grados, është gjykuar si me gjasë, pasi ai i përgjigjet një farë dallimi gjithmonë e më të theksuar midis një Istrie përherë besnike ndaj Konstantinopojës dhe një Venetie bizantine, por të kthyer vendosmërisht kah Ravena90.
Gjesti i Konstantinit V, sido që të jetë, ka për synim që të harmonizojë shtrirjen politike me atë fetare të bindjes ndaj Konstantinopojës, në përputhje me politikën e restaurimit perandorak të sovranëve ikonoklastë, por aspak që të vendosë një kufij mes të krishterëve të vërtetë dhe atyre të rremë9*. Megjithatë, në se të krishterët perëndimorë janë ortodoksë në doktrinë, nuk janë të tillë në mënyrë të padiskutueshme, duke qenë se nuk i njohin kësaj karakterin e pandashmërisë mes fesë dhe bindjes ndaj perandorit: rëndësia e kësaj të çare do të bëhet gjithmonë e më e qartë dhe pellgu Adriatik, prej lagunave në Dalmaci, në Epir e deri në tokat bizantine të Jugut italian, është një nga trojet ku kjo do të jetë më e dukshme.