Eerrëtkishte qenërrugaqësolli Bazilin I (867-886), themeluesinedinastisë maqedone, në fronin perandorak të Kostandinopojës. Në krah të tij ishte e shoqja, Eudokia Ingerina, ish dashnore e perandorit të vrarë, Mihalit III. Për të siguruar trashëgiminë e fronit, më 16 janar 868 ai kurorëzoi djalin e tij të madh, Konstandinin, si bashkëperandor. Plot një vit më vonë u kurorëzua djali i dytë, Leoni dhe më 879, pas vdekjes së parakohshme të Konstandinit, edhe djali i tretë Aleksandri, ndërkohë që djali i fundit, Stefani, i hyri karrierës kishtare dhe nën sundimit e vëllait Leonit VI, arriti të ngjitet deri në fronin e patrikut. Më i madhi dhe më i preferuari i djemve, Konstandini, kishte lindur nga martesa e tij me maqedonasen Maria. Leoni, Aleksandri dhe Stefani ishin fëmijë të Eudokia Ingerinës. Dy më të vegjlit lindën pas ardhjes në fuqi të Bazilit.
Si çdo perandor bizantin, Bazili u angazhua intensivisht me çështjet kishtare dhe inauguroi një vijë të kundërt me politikën kishtare të Bardës e të Mihalit III. Menjëherë pas hipjes së tij në fron ai urdhëroi mbylljen e Fotit në një manastir, duke i dhënë një goditje pas krahëve patrikut të madh pikërisht nëçastin vendimtar të luftës së tij historike. Paskëtaj solli në fronin e patrikut Injacin (23 nëntor 867) dhe rivendosi marrëdhëniet me Romën. Në vitin 869-870, në prani të të dërguarve të Adrianit II, u mbajt në Kostandinopojë një koncil, që sipas kishës romane është koncili VIII ekumenik, në të cilin u vendos çkishënmi i Fotit. Gjithsesi midis Bazilit I dhe të dërguarve papalë nuk u ra dakord mbi një çështje me rëndësi të madhe parimore: të dy palët kishin mendim të ndryshëm mbi të drejtat juridiksionale të selisë romane dhe ndërsa për të dërguarit e Romës çështja e Fotit ishte zgjidhur që më parë me dënimin e papës, për perandorin ishte e rëndësishme ta shtronte edhe njëherë çështjen e sinodin e drejtuar prej tij dhe të merrte ai vetë vendimin lidhur me të. Nga ana tjetër, sinodi u mbyll në një mënyrë krejt të papritur për Romën. Tri ditë pas përfundimit të seancave, mbërritën në Kostandinopojë të dërguar bullgarë. Koncili rifilloi punimet me shqyrtimin e çështjes nëse kisha bullgare duhej fi përkiste dioqezës romane apo asaj të Kostandinopojës. Shpresat e Borisit për t'u lidhur me Romën në fakt nuk ishin realizuar. Lidhja e tij me Romën nuk i kishte sjellë asnjë dobi Borisit në funksion të qëllimit të tij të vërtetë: krijimit të një kishe të pavarur bullgare. Të dy kandidatët e zgjedhur prej tij për të drejtuar dioqezën e sapoformuar bullgare nuk ishin pranuar nga Roma. Kështu që ai vendosi t'i drejtohej përsëri Kostandinopojës. Kjo qe prapaskena e dërgatës bullgare dhe e shtrimit të çështjes në koncil, që pavarësisht nga protestat e të dërguarve të Romës, u vendos në favor të Bizantit, falë votës përcaktuese të tre patrikëve lindorë. Bizanti kishte nxjerrë mësim nga përvoja e viteve të fundit dhe preferoi të tregohej më i gatshëm për lëshime: perandori i dha lejë patrikut Injac të shuguronte për Bullgarinë një kryepeshkop e shumë peshkopë të tjerë. Kisha bullgare pranonte sovranitetin e patriarkatit të Kostandinopojës, por fitonte njëfarë autonomie.
Pra duke shfrytëzuar me zgjuarsi rivalitetin romano-bizantin, princi bullgariaarriti qëllimit të vet, por edhe Bizanti arriti, kështu, të përfshijë përsëri në suazën e vet Bullgarinë. Me gjithë protestat e vazhdueshme të Romës, mbretëria bullgare mbeti e lidhur pas kishës bizantine dhe nën ndikimin e kulturës bizantine. Por me këtë i hiqej themeli miqësisë me Romën, së cilës Bazili i jepte rëndësi të madhe dhe për të cilën kishte sakrifikuar Fotin. Në fakt, për sa i përket detyrave të Perandorisë Bizantine në botën sllave, Bazili ishte i një mendjeje me Fotin, të cilin ai e shkarkoi, apo me Bardën, të cilin e vrau. Ai e vazhdoi luftën për Bullgarinë me të njëjtën mënyrë si ata dhe ashtu e mbylli atë me fitore. Po ashtu vazhdoi veprën misionare në Rusi dhe i bëri të krishterë sllavët e pjesës perëndimore të Gadishullit Ballkanik, duke i futur ata në këtë mënyrë, nën ndikimin bizantin.
Gjatë periudhës së krizës ikonoklaste, pjesa perëndimore e Gadishullit Ballkanik ishte shkëputur pak nga pak nga pushteti bizantin. Në gjysmën e parë të shek. IX qytetet dalmate dhe fiset sllave të bregdetit dhe të viseve të brendshme kishin ardhur të shkëputeshin nga lidhjet me Bizantin. Atë kohë lindi një mbretëri serbe e pavarur nën princin Vlastimir. Ndërkohë bregu i Adriatikut u ndodh nën kërcënimin e arabëve të Italisë jugore dhe vetëm flota e fuqishme bizantine mund t'u bënte ballë atyre. Pas një sulmi të parë kundër Budvës e Kotorrit, më 867 flota arabe u shfaq në ujërat e Raguzës (Dubrovnikut) dhe i vuri rrethimin qytetit. Të rrethuarit i kërkuan ndihmë Kostandinopojës. Ardhja e një skuadre të fortë bizantine, i detyroi arabët të hiqnin dorë nga rrethimi, që kishte hyrë në muajin e dymbëdhjetë, dhe të ktheheshin në Italinë e jugut. Autoriteti i Perandorisë Bizantine u forcua përsëri dhe sovraniteti bizantin u rivendos në bregun lindor të Adriatikut. Atë kohë u krijua edhe thema dalmate, që përfshinte ishujt dhe qytetet bizantine të Dalmacisë. Natyrisht, ishujt dhe qytetet dalmate vareshin më tepër nga prapatoka e tyre sllave sesa nga Kostandinopoja: ato ia paguanin detyrimet e tyre fiseve sllave, ndërsa strategëve bizantinë u jepnin taksa të vogla, që kishin thjesht një karakter simbolik. Nga ana tjetër, vetë fiset sllave e njihnin sovranitetin bizantin dhe ishin të detyruara t'i jepnin perandorisë ndihmë ushtarake. Ndikimi bizantin në gadishullin ballkanik ishte forcuar dukshëm, dhe kjo i dha dorë përhapjes së krishterimit. Atë kohë serbët dhe fiset serbe të bregdetit u kristianizuan nga Bizanti, madje edhe në Kroaci ndikimi bizantin u bë përkohësisht mbizotërues kundrejt ndikimit të mbretërisë së Frankëve dhe të kishës së Romës. Për më tepër, veprimtaria misionare bizantine në gadishullin Ballkanik mori një shtysë të fuqishme, veçanërisht në Maqedoni e Bullgari, kur këtu erdhën nxënësit e Metodit (vdekur më 885) pas dëbimit të tyre nga Moravia, për të përhapur tek popujt e tyre sllavë e në gjuhën sllave fenë e krishterë dhe kulturën bizantine me veprimtarinë e tyre predikuese dhe ungjillore. Për rrjedhojë u rivendos gjendja historike e natyrshme: Moravia ra nën ndikimin roman, kurse Bullgaria, Maqedonia dhe Serbia u futën në orbitën bizantine.
Pasi flota perandorake zmbrapsi sulmet arabe në brigjet dalmate dhe shpartalloi rrethimin e Raguzës, Bizanti iu drejtua Italisë së jugut. Kundrejt përparimit të arabëve sicilianëve, Bazili I organizoi një mësymje të kombinuar me perandorin Ludvig II dhe me Romën: në fund të fundit ky ishte qëllimi i politikës filoromane që ai kishte inauguruar. Por në Sicili nuk u arrit ndonjë rezultat. Përkundrazi, më 870 arabët pushtuan Maltën, duke përforcuar më tej opozitën e tyre në Mesdhe. Nga ana tjetër më 871 Ludvigu II pushtoi Barin, por një gjë e tillë s'mund të ishte veç një zhgënjim i ri për Bizantin, që doli me duar bosh. Marrëdhëniet midis dy sundimtarëve pësuan një keqësim të mëtejshëm. Edhe pse pak kohë më parë kishte pranuar martesën e djalit të tij të madh me vajzën e Ludvigut, Bazili u lëshua kundër këtij të fundit me një lumë kritikash dhe vuri në diskutim të drejtën e tij për titullin e perandorit romak.
Në vitet që pasuan Bizanti iu përkushtua luftës në Lindje, ku pavlikanët po fitonin gjithnjë e më shumë terren dhe po përhapeshin në të gjithë Azinë e Vogël. Më 872 kunati i perandorit, Kristofori, që si domestikos i scholae ishte kryekomandant i ushtrisë, korri një fitore vendimtare mbi pavlikanët, shkatërroi fortesën e tyre të Tefrikës bashkë me shumë kështjella të tjera, dhe shpartalloi ushtrinë e tyre në një betejë të përgjakshme, ku kreu i pavlikanëve, chrysocherios (duararti), humbi jetën. Kjo fitore bëri të mundur një përparim të mëtejshëm të bizantinëve në Lindje. Në vitin 873 Bazili depërtoi në zonën e Eufratit dhe pushtoi Zapetran dhe Samosatën. Por perandori nuk arriti të realizojë qëllimin e tij kryesor dhe gjatë luftimeve për pushtimin e kështjellës së rëndësishme të Melitenës, pësoi një humbje të rëndë. Por edhe pse gjatë kësaj fushate si dhe gjatë fushatave të tjera që vijuan në zonën e Eufratit dhe në kufijtë e Taurit, Bazilit iu desh të kënaqej me fitore gjysmake, e rëndësishme ishte që kishte filluar tashmë periudha e zgjerimit sistematik të kufijve lindorë të Perandorisë Bizantine. Dobësimi i Perandorisë arabe veç të tjerash bëri të mundur zhvillimin e Armenisë. Ashoti I u njoh mbret si nga kalifi ashtu dhe nga perandori bizantin, përkatësisht më 885 dhe më 887. Kështu filloi për Armeninë një periudhë ekspansioni nën dinastinë e mbretërve vendas të bagratunëve.
Edhe në Itali pozitat e perandorisë u konsoliduan. Princi i Beneventit që kishte ngritur krye kundër Ludvigut II, u vu nën protektoratin bizantin (873) dhe pas vdekjes së Ludvigut II, më 875, edhe Bari ia hapi portat strategut bizantin (fundi i vitit 876). Bizanti mundi të zmbrapsë sulme të reja të arabëve në zonat bregdetare të Dalmacisë, të Greqisë qendrore dhe të Peloponezit dhe për shtatë vjet mundi të mbajë të pushtuar Qipron. Por kjo nuk i ndali arabët të vazhdonin edhe paskëtaj të sundonin në Mesdhe dhe shumë shpejt Bizanti pësoi një goditje të rëndë në hallkën më të dobët të tij, në Sicili. Më 878 ra në duar të arabëve Sirakuza, që për shumë vjet i kishte bërë ballë armikut. Sidoqoftë, fakti që Bizanti ia doli të vërë këmbë së paku në Italinë e jugut, përfaqësonte një fitore të madhe. Në vitet e fundit të sundimit të Bazilit I, nën komandën e gjeneralit të shquar Niqifor Foka, filloi këtu një mësymje energjike dhe e suksesshme bizantine. Italia e jugut u përfshi përsëri nën sundimin bizantin. Në kaosin e luftërave midis shteteve të vogla italiane, Bizanti përfaqësonte të vetmin faktor të qëndrueshëm. Deri dhe Roma, e trembur nga sulmet e vazhdueshme arabe kundër bregdetit italian, u shtrëngua t'i kërkojë ndihmë perandorit bizantin. Kjo gjendje shpjegon qëndrimin pajtues tëpapatit ndaj Bizantit në çështjet kishtare.
Perandori Bazil e kuptoi se kthesa e kryer prej tij në politikën kishtare menjëherë pas marrjes së pushtetit, kishte qenë një vrimë në ujë. Dështoi përpjekja e tij për të eliminuar opozitën kishtare në Bizant nëpërmjet shkarkimit të Fotit. Përkrahësit e patrikut të larguar nuk ulën kokë dhe lufta midis grupimeve të ndryshme vazhdonte. Me Fotin apo pa Fotin, kishte ndodhur përplasja me Romën për shkak të problemit bullgar dhe pas rezultateve zhgënjyese të aleancës me fuqitë perëndimore në Italinë e jugut, perandorit iu desh të përjetojë një zhgënjim tjetër lidhur me përfitimet që shpresonte të nxirrte nga ndryshimi i qëndrimit në çështje të politikës kishtare. Ndaj, më 875 e thirri Fotin përsëri në Kostandinopojë dhe i besoi edukimin e bijve të tij. Më 23 tetor 877 vdiq në moshë të thyer patriku Injac dhe tri ditë më vonë Foti hipi për herë të dytë në fronin patriarkal dhe kësaj radhe u njoh edhe nga Roma. Kushtet e vëna nga papa Johan VIII për këtë njohje nuk kishin asnjë efekt praktik. Në nëntor të vitit 879, në prani të të dërguarve të papës, Foti mblodhi një sinod prej treqind e gjashtëdhjetë e tre peshkopësh, që i dha atij një kënaqësi të veçantë: dënimi i tij i vitit 869-870 u tërhoq në mënyrë solemne.
Edhe pse ishte një parvenu i ardhur nga shtresat e ulëta, Bazili I ishte i apasionuar pas kulturës greke dhe pas së drejtës romake. Në vitet e sundimit tëtij u çua përpara zhvillimi kulturor që kishte filluar nën teoktistin e Bardës. Dëshira e tij si legjislator ishte të ripërtërinte të drejtën romake. Për këtë përgatiti një përmbledhje të gjerë ligjesh, që ishte një variant i rishikuar i librave juridike të Justinianit, i plotësuar me ligjet më të reja. Kjo vepër e madhe, që perandori e quajti në mënyrë kuptimplotë "Purifikim i ligjeve të vjetra" me sa duket nuk u përfundua dhe nuk u bë e njohur, por mbi të u bazua më vonë Leoni VI për hartimin e Basilika-ve të tij. Janë ruajtur dy libra juridikë më të vegjël, që i shërbenin si hyrje veprës madhore. Së pari u botua Procheiron (manuali i ligjeve) që mban emrat e perandorëve Bazil, Konstandin e Leon dhe që doli në qarkullim midis viteve 870 e 879. Siç e tregon edhe titulli, Procheiron është një manual përpërdorim praktik që, në morinë e pafundme të ligjeve, përzgjedh normat më të rëndësishme e më të përdorshme si në të drejtën civile ashtu dhe në atë publike dhe i rendit ato në mënyrë sistematike nën dyzet tituj. Meqenëse qëllimi i Procherion-it ishte të jepte një hbër juridik të kapshëm për të gjithë, ai mbështetet kryesisht në materialin e përmbledhjes Institutiones, duke mos i marrë shumë në konsideratë pjesët e tjera të korpusit të Justinianit. Në fakt vetëm në raste të rralla citohet burimi i parë dhe zakonisht janë përdorur përkthime të vona dhe komente greke e tij. Në fund të fundit, Procherion-i i shërbente po atij qëllimi si Ekloge-ja e Leonit III, e cila gjithashtu ishte menduar si një libër ligjesh për përdorim praktik të përditshëm të gjykatësit. Nga ana tjetër, Bazili I, që shpresonte të risillte në jetë të drejtën romake, përpiqej tepër trashë të distancohej nga vepra e perandorit ikonoklast, që sipas tij ishte një "abrogim i ligjeve të mira". Por në të vërtetë, Procherion-i i detyrohet mjaft librit të vlefshëm e tepër popullor të Leonit III. Pavarësisht se e denigron atë sidomos në pjesën e dytë që trajton të drejtën e trashëgimisë dhe normat e së drejtës publike, ai merr me të dyja duart nga Ekloge-ja. Procheiron-i njohu një përhapje të gjerë në Bizant dhe e ruajti vlerën e tij deri në rënien e perandorisë. Nga ana tjetër, si një lloj si Eklige-ja, ai u përkthye shumë shpejt në sllavisht dhe fitoi autoritet të madh tek bullgarët, serbët e rusët.
Periudhës pas vitit 879 i përket Epanagoge, përmbledhje e botuar në emër të perandorëve Bazil, Leon e Aleksandër, që ishte konceptuar si një hyrje për një përmbledhje të madhe ligjesh. Në një pjesë të mirë Epanagoge përsërit Pro- cherion-in, por duke e riorganizuar materialin herë-herë edhe me ndryshime të rëndësishme. Ajo huazon nga Ekloge akoma më shumë se Procheron-i, pasi ba- zohet tek libri i shkishëruar i ikonoklastit edhe për sa i përket së drejtës famil- jare, ndërkohë që për këtë pjesë Procheron-i vazhdon t'i përmbahet së drejtës së Justinianit dhe vetëm në pjesët që ndjekim fillon të marrë nga Ekloge-ja. Por Epanagoge përmban edhe pjesë krejt të reja që meritojnë vëmendje, që trajtojnë të drejtat dhe detyrat e perandorit, të patrikut dhe të autoriteteve të tjera të larta profane e kishtare. Struktura shtet-kishë paraqitet aty si një njësi e formuar nga shumë pjesë e gjymtyrë, mbi të cilat perandori e patriku ngrihen si dy krerët e ekumenes (botës së krishterë), që në një bashkëpunim të ngushtë e paqësor kujdesen për të mirën e njerëzimit. Detyrat e dy pushteteve paraqiten aty si plotësisht të barasvlefshme: kreu profan mendon për mirëqenien e trupit, ai shpirtëror për mirëqenien e shpirtit të shtetasve. Nuk ka dyshim që autori i kësaj doktrine mbi dy pushtetet ishte Foti, që atë kohë kryente përsën detyrën e patrikut Ndikimit të tij i detyrohet edhe fakti që Epanagoge predikon marrëd- hënie ideale midis dy pushteteve, profanit dhe shpirtërorit, në frymën e ideve që mbisundonin në rrethet e kishës ortodokse.
Foti e dinte mjaft mirë se realiteti ishte krejt ndryshe nga teoria dhe në fakt shumë shpejt pati përvojën e dytë të hidhur. Sepse ndryshimi i parë qeveritar solli përsëri rrëzimin e tij. Pas vdekjes së parakohshme të Konstandinit (879), e drejta e trashëgimit të fronit i kaloi Leonit, me gjithë antipatinë dhe mosbesimin e të atit ndaj tij. Bazili nuk gjeti asnjëherë ngushëllim për vdekjen e djalit të madh dhe i kaloi vitet e fundit të jetës në një gjendje të theksuar depresive. Më 29 gusht 886 gjeti vdekjen ndërsa shkonte për gjah. Pasi u ngjit në fron, Leoni VI e largoi patrikun e madh dhe ia besoi fronin e patrikut vëllait të tij të vogël, Stefanit.83 Tashmë Foti humbet përfundimisht nga skena ehistorisë. Vdiq në mërgim në Armeni.
Formalisht Leoni VI (886-912) e ndau fronin me të vëllanë, Aleksandrin; por ky e kishte mendjen tek qejfet dhe nuk i interesonin punët e shtetit. Gjatë periudhës së parë të qeverisjes së tij, që ishte edhe më e frytshmja, këshilltari më i rëndësishëm i perandorit qe armeni Stilian Zanci (vdiq më 896). Ai qe i ati i Zoes, në fillim dashnore e pastaj grua e perandorit, dhe mori titullin e lartë basileopator, të krijuar enkas për të.
Si nxënës i Fotit, ndaj të cilit u tregua aq mosmirënjohës, Leoni i Ditur zotëronte një edukatë të shkëlqyer dhe një kulturë tepër të larmishme. Ishte shkrimtar mjaft prodhimtar dhe një orator plot frymëzim. Më shumë se tek i ati, të cilin e kalonte shumë në kulturë, tek ai shfaqeshin prirje arkaizante, që shpreheshin sidomos në letërsi nëpërmjet qëndrimeve të tij të theksuara teologjike. Leoni ishte një sovran i përshpirtshëm, me interesa të mëdha kishtare e teologjike. Prej tij janë ruajtur poezi liturgjike dhe predikime e fjalime të shumta, të cilat ai i mbante me dëshirë në festat fetare. Ato janë trajtesa të gjera dogmatike plot me reminishenca klasike; shkroi edhe një fjalim të gjatë të përmortshëm për të atin, si dhe një numër poezish profane mjaft të stërholluara. Me sa duket, për hir të kësaj veprimtarie letrare meritoi ende sa qe gjallë emrin e nderuar "Sofos" (i dituri). Më vonë mbi personin e Leonit të Ditur u thurën legjenda, që e paraqisnin perandorin si profet, magjistar apo astrolog. Atij iu atribuua një përmbledhje, në fakt e krijuar më vonë, që përfshinte përgjigje orakujsh mbi fatin e perandorisë, që u pëlqyen së tepërmi dhe u lexuan qoftë në Bizant e qoftë në botën latine e sllave, si në periudhën bizantine, ashtu dhe më vonë.
Por Leoni i Ditur qe padyshim edhe legjislatori më prodhimtar që nga kohët e Justinianit. Vepra legjislative e realizuar në qeverisjen e tij, është tepër e rëndësishme dhe tej mase e shtrirë. Por nuk duhet mbivlerësuar pjesëmarqa personale e Leonit në këtë vepër, edhe pse s'ka dyshim që doktrina e tij dhe angazhimi në punën e shkrimtarit përbëjnë një premisë të përshtatshme për këtë sipërmarqe. Vepra të bollshme përgatitore ekzistonin qysh në kohën e të atit dhe në fakt puna e madhe legjislative u realizua në dhjetëvjeçarin e parë të studimit të tij, d.m.th. në kohën kur kishte në krah Stilian Zaucen. Në krahasim me këtë periudhë të parë, periudha pasardhëse e sundimit të tij, periudha e pjekurisë më të madhe të tij, është më pak pjellore.
Me gjithë antipatinë e thellë që ushqenin për njëri-tjetrin at e bir, e me gjithë natyrat krejt të ndryshme të tyre, dëshira e Bazilit I ishte, për shumë aspekte, e ngjashme me atë të Leonit VI. Ripërpunimi i së drejtës së Justinianit që u ndërmor nën Bazilin I, u përfundua me Basilikn-t e Leonit VI. Ligjet perandorake të Leonit të Ditur, të grumbulluara në gjashtëdhjetë libra e gjashtë vëllime përfaqësojnë përmbledhjen më të madhe të ligjeve të Perandorisë Bizantine mesjetare. Ato u përpunuan nga një komision juristësh nën kryesinë e protospatharit Simbaz dhe u botuan që në vitet e para të mbretërimit të Leonit VI. Kjo është një provë tjetër se punimet përgatitore për "purifikimin" e Bazilit kishin ecur mjaft përpara dhe u shfrytëzuan në veprën e Leonit VI. Basilika- t janë një përmbledhje sa e së drejtës kanonike aq edhe e së drejtës civile e publike. E marrin lëndën sidomos nga Codex Justinianeus dhe nga Digesta, më pak nga Institutiones. Bazohen gjithashtu tek Novellae-t e Justinianit dhe tek ato të Justinit II e të Tiberit, që së bashku me Novellae-t e Justinianit formuan një përmbledhje të re, të ashtuquajturën 168 Novelat. Në fund ato marrin diçka edhe nga Procheiron. Nën shembullin e juristëve të Bazilit I, juristët e Leonit VI nuk iu drejtuan burimeve latine, por shfrytëzuan variante e komente greke të shek. VI e VII. Në krahasim me Corpus iuris të Justinianit, Basilika-t paraqisnin avantazhin e madh që ishin slikruar në gjuhën greke dhe që ishin mjaft të përdorshme. Në fakt, një çështje e caktuar, e rregulluar në mënyrë sistematike, ishte grumbulluar në një pikë të vetme, ndërsa Corpus iuris të njëjtin objekt e trajton në vende të ndryshme dhe kjo konsiderohet si defekti i saj më i madh në hyrjen e BflsiZ/faj-ve. Ndaj nukhabit fakti, që Bfls/hAzz-tshumëshpejtzëvendësuan në përdorim thuajse krejtësisht veprën juridike të Justinianit dhe u bënë baza e shkencës juridike për Bizantin mesjetar. Teksti i tyre u pajis me shënime të shumta komenti, më të rëndësishmet prej të cilave, të ashtuquajturat "komente të vjetra", e kanë origjinën nga koha e Konstandinit VII, ndërsa "komentet e reja" janë të shekujve XI, XII e XIII. Në shek. XII u hartua një tregues lënde i Basilika-ve, që njihet me titullin Tipukeitos (ngaxuiou KEITCXL, d.m.th. "çfarë dhe ku gjendet"). Vlera e tij qëndron në faktin se na jep të dhëna mbi përmbajtjen e librave që nuk kanë mbërritur deri tek ne.
Por ndërsa kanë një vlerë të madhe për zhvillimin e së drejtës bizantine, Basilika-t kanë një vlerë të kufizuar si burime historike. Ky katalogim i madh i së drejtës e pasqyron shumë pak ose aspak realitetin historik të kohës së tij, por kufizohet të përsërisë sidomos normat e vjetra juridike, të hartuara shekuj më parë dhe tani në pjesën më të madhe të kapërcyera.
Marrëdhëniet me epokën gjejnë shprehjen e tyre tek Novellae-te Leonit. Në fakt, Leoni VI botoi një përmbledhje prej njëqind e trembëdhjetë shkrimesh të vjetra, që u quajt përmbledhje novellae, nën shembullin e Novellae të Justinianit. Por fillimisht titulli i përmbledhjes ishte "Retifikim e purifikim i ligjeve", titull që nxjerr përsëri në pah lidhjen e ngushtë midis veprës legjislative të Leonit VI dhe asaj të të atit të tij. Novellae-t e Leonit VI prekin çështje nga më të ndryshmet, që rreshtohen pa një rend të caktuar dhe përmbajnë revokime e ndryshime të ligjeve të vjetra si dhe vendime që u japin vlerën e ligjit nor- mave të së drejtës zakonore. Dispozitat me përmbajtje thjesht kishtare i drej- tohen patrikut Stefan, gjithë të tjerat i drejtohen Stilian Zauces, me përjashtim të disa pjesëve që nuk i adresohen ndonjë personi të caktuar.90 Ashtu si në rastin e Justinianit e të prefektit të pretorit Johan i Kapadoksisë, edhe këtu personi të cilit i drejtohet novella ishte vetë autori, kjo shpjegon përse vepra legjislative e Leonit qe aq e fuqishme gjatë kohës që jetoi Zance dhe humbi rëndësi pas vdekjes së tij.
Vëmendje të veçantë meritojnë ato novellae të Leonit VI ku revokohen të drejtat e hershme të kurive qytetare dhe të senatit. Në fund të fundit, rendi kurial kishte degraduar prej kohësh dhe po ashtu, autoriteti administrativ e legjislativ i senatit ekzistonte vetëm në letër. Por kjo nuk e ul rëndësinë e shuarjes së tij përfundimtare me dekret ligjor, pasi në secilën nga tre novellae-t ajo justifikohet me faktin se tashmë gjithë administrata e perandorisë ndodhej në duart e sovranit. Legjislacioni i Leonit VI përfaqëson përfundimin e një procesi të rëndësishëm historik, që e grumbullon të gjithë pushtetin shtetëror në duart e perandorit dhe që ia beson të gjitha çështjet shtetërore aparatit të funksionarëve perandorakë. Gjithëpushteti i perandorit dhe burokratizimi i jetës së shtetit arrijnë pjekurinë e tyre nën dinastinë maqedone. Senati, i përbërë nga funksionarët më të lartë, ekziston vetëm formalisht duke pas humbur jo vetëm funksionet e tij të vjetra, por edhe rëndësinë që kishte pasur në shëkujt VII e VIII. Shteti identifikohet me perandorin dhe me aparatin e tij ushtarak e burokratik. Perandori zgjidhet nga Zoti dhe është nën mbrojtjen e pushtetit hyjnor. Ai është kreu suprem i gjithë administratës perandorake, komandant suprem i ushtrisë, gjykatës suprem dhe legjislator i vetëm, mbrojtës i Kishës dhe garant i besimit ortodoks. Ai vendos mbi luftën e mbi paqen, vendimi i tij është përfundimtar dhe i parevokueshëm, ligjet e tij konsiderohen të frymëzuara nga Zoti. Nga ana tjetër, ai duhet t'i përmbahet ligjeve në fuqi, por mund të nxjerrë ligje të reja dhe të revokojë ato të vjetra. Si kryetar suprem i shtetit, perandori zotëron pushtet të pakufishëm dhe ndjehet i lidhur vetëm ndaj normave të moralit dhe të traditës.
Pushteti i sovranit ka vërtet një limit real vetëm në çështjet fetare. Sado i fortë të jetë ndikimi i perandorit në organizimin e kishës, si person laik që është perandori mund të jetë vetëm mbrojtës, por jo kre i kishës. Kisha ka kreun e vet, patrikun e Kostandinopojës, pushteti e prestigji i të cilit rriten vazhdimisht. Por në realitetin praktik të gjërave perandori vendos edhe se kush do ta zërë fronin e patrikut dhe me veprimtarinë e tij legjislative ndërhyn edhe në administrimin e kishës. Por ndryshe nga emërimet dhe shkarkimet e funksionarëve profanë, që janë kompetencë e perandorit, emëri m i dhe sidomos shkarkimi i krerëve të kishës kërkon miratimin e klerit. Gjithashtu, në dallim nga sa përcaktonin ligjet e paraardhësve të tij, perandori nuk mundet as të revokojë e as të modifikojë vendimet e koncileve të kishës. Instanca më e lartë e jetës së kishës është koncili i kishës, të cilit i takon e drejta ekskluzive mbi çështjet e besimit. Perandorit nuk i mbetej veçse të përkujdesej për besimin. Ndërsa elementet profanë, që dikur e kufizonin pushtetin e sovranit, tani e humbin rëndësinë e tyre, rritet njëherësh me pushtetin e perandorit edhe pushteti i kishës.
Nën dinastinë maqedone arrijnë njëfarë niveli pjekurie edhe sistemi administrativ dhe aparati burokratik i Perandorisë Bizantine. Zhvillimi ndoqi drejtimin që kishte marrë duke filluar nga shek. VII dhe rezultati përfundimtar i tij ndryshon së tepërmi nga pikënisja, d.m.th. nga sistemi shtetëror romak.
Organizimi i themave iu afrua fundit të tij aty nga shek. IX. Si pasojë e ndarjes së mëtejshme të themave të mëdha fillestare në njësi më të vogla dhe e zbatimit të regjimit të themave në vise të tjera, numri i themave u rrit së tepërmi dhe njëherësh u thjeshtëzua mjaft administrata civile e provincave. Meqenëse themat e shek. IX ishin diçka më të mëdha se provincat e tjera, prokonsullati i themave u shkri me qeverinë e provincave. Në gjysmën e dytë të shek. IX u fshi edhe detyra e prokonsullit të themës dhe me këtë u zhduk edhe mbeturina e fundit e organizimit diokleciano-konstandinian. Tani ata, që dikur drejtonin kancelarinë prokonsullore, zëvendësojnë antipatët në krye të administratës civile të themës. Rezultati i këtij ndryshimi qe fuqizimi i pushtetit ushtarak të strategut. Po ashtu, në organizimin e themave larmisë së dikurshme ia zë vendin një sistem kompakt e plotësisht i njësuar, pasi ngrihen në rangun e themave edhe nënndarjet më të vogla ushtarake, si krisnrat, arkonditë, dukatet, katapanatet, drungariatet, që ishin krijuar krahas themave të mirëfillta.
Në fillim të shek. X perandoria kishte themat e mëposhtme: në Azi the- mat e Opsikianëve, Bukellarëve, Optimatëve, Paflagonisë, Armenisë, Kald- isë, Kolonesë, Karsianos, Anatolisë, Trakisë, Kapadoksisë, Mesopotamisë, Sebastesë, Likandos, Leontokomios, Seleukisë; gjithashtu thema detare e Kibereotëve; në ishujt themat e Samosit e të Detit Egje; në Europë Trakia, Maqedonia, Strimoni, Selaniku, Hellada, Peloponezi, Qefalonia, Nikopoja, Durrësi, Dalmacia, Sicilia, Longobardia e Kersoni. Organizimi i themave pëson ndryshime të tjera sidomos si rrjedhojë e krijimit të themave të reja në territoret e pushtuara rishtazi nga perandoria, ndërkohë që themelimi i themave të reja në territoret e vjetra ndodh tepër rrallë. Ishte dobësimi i strukturës shtetërore bizantine që solli, duke filluar nga fundi i shek. IX, një ndarje të re d.m.th. një copëtim të themave.
Për sa i përket aparatit burokratik bizantin, mbi të cilin na informojnë shënimet e Filoteut dhe listat e funksionarëve të shekullit IX e X, duhet të dallojmë qartë midis ofiqeve reale dhe titujve honorifikë. Në aspektin e jashtëm, ndryshimi shprehet në faktin se ofiqet jepen nëpërmjet shpalljes së emërimit, kurse titujt nëpërmjet dorëzimit të shenjave. Një pjesë e mirë e titujve janë funksione që me kalimin e kohës e kanë humbur rëndësinë e dikurshme dhe kanë marrë karakterin e një titulli. Duhet pasur gjithmonë parasysh se listat e përmendura të funksionarëve paraqesin aparatin burokratik bizantin të një epoke të caktuar, kohësisht të kufizuar, pra që kanë vlerë të plotë vetëm për epokën në fjalë, e cila përkon me apogjeun e organizimit shtetëror bizantin. Sepse, ndryshe nga ç'thuhej deri para pak kohe mbi gjoja ngurtësinë e shtetit bizantin, organizimi shtetëror bizantin dhe me të edhe aparati administrativ bizantin ishin në një proces të vazhdueshëm rindërtimi.
Sipas Kletorologion të Filateut, titujt bizantinë ndahen në 18 gradë: tri gradat më të larta të caesar, nobilissiimis e kuropalates jepeshin mjaft rrallë dhe si rregull rezervoheshin vetëm për anëtarët e familjes perandorake. Pastaj vinin Zoste patrikia, grada më e lartë femërore e oborrit, pastaj grada e magistroi, anthypatoi, patrikioi, protospatharioi, ciishypatoi, spatharokandidatoi, spatharioi, bypattoi etj. Plot tetë tituj nderi, që fillon me patrikios, por që në pjesën më të madhe të rasteve kishin emërtimet e veta, i përkisnin eunukëve dhe në fakt eunukët patricë zinin një pozicion më të lartë se ai i patricëve dhe i antipatikëve të tjerë. Eunukët kishin një funksion të rëndësishëm në oborrin bizantin. Me përjashtim vetëm të detyrës së perandorit, asnjë detyrë tjetër sado e lartë, kishtare apo profane, nuk i përjashtonte ata. Shumë burra shteti e gjeneralë që u shquan në historinë bizantine, ashtu si dhe shumë patrikë, ishin eunukë. Por kishte edhe një numër ofiqesh oborri që si rregull ziheshin nga eunukët. Më të rëndësishmet ndër to qenë ato të parakoimomentos, që flinte përpara dhomës së gjumit të perandorit dhe që si rregull ishte një ndër njerëzit më të besuar të perandorit (megjithatë nën sundimin e Mihalit III kjo detyrë u mbulua përkohësisht nga Bazili Maqedonasi) dhe detyra e protovestiarios, shefi i gardërobës perandorake. Detyra të rëndësishme kishin edhe rector-i, një ndër personalitetet më të larta të oborrit perandorak, që shfaqet për herë të parë vetëm nën dinastinë maqedone, protopraipositos, si dhe mjeshtri i ceremonive,kryestallieri, e shumë të tjerë.
Midis funksionarëve të administratës qendrore të shtetit shquhet sidomos eparku i Kostandinopojës, që drejton gjithë jetën e kryeqytetit, "ati i qytetit", siç e quan Libri i ceremonive të Konstandinit VII. Me rëndësi të madhe e vazhdimisht në rritje është detyra e logotetit të dromit, që në kohën e Teodorës u mbulua nga Teoktisti dhe nga Stilian Zauce nën Leonin VI.
Duke pasur parasysh rëndësinë e veçantë që fituan financat në shtetin bizantin, nuk ka arsye për t'u çuditur përse drejtimi i financave zinte një vend të dorës së parë në aparatin burokratik bizantin. Me detyrat e kontrollorit të të gjithë funksionarëve të administratës financiare paraqitet në periudhën e mesme bizantine sakellariosi-i, që më vonë u zëvendësua nga megas logoriastes (shek. XII). Thesari i artë shtetit administrohet nga (sekretari i thesarit), kurse rezervat e detyrimeve në natyrë nga chartularios. Duke filluar nga shek. VII, përgjegjësit e departamenteve të veçantë financiarë janë logotetët.
Për shkak të vendit të tyre afër perandorit kishin rëndësi të madhe shefi i kancelarisë perandorake, ai që priste peticionet dhe sekretari perandorak; kjo detyrë e fundit shkrihej shpesh me atë të logotetit të dromit, siç ndodhi edhe në rastin e Teoktistit.
Në administratën ushtarake është thelbësor dallimi midis themave të provincave dhe regjimenteve (tagmat) të dislokuara në Kostandinopojë. Ushtarët e lidhur me tokën e themave përfaqësonin një trupë ushtarake mirëfilli fshatare. Tagmata-t e kryeqytetit përbëheshin nga ushtarë profesionistë. Strategët ishin në krye të themave në cilësinë e komandantëve të trupave vendase dhe njëherësh në cilësinë e krerëve të administratës vendase (megjithatë kreu i opsikionit mbante titullin Kopea (kont), madje dhe Filoteu e klasifikon atë bashkë me domestikët e tagmat-ve. Në krye të Tagmata-ve qenë domestikët. Më të rëndësishmet në këtë kohë janë tagmata-t e scholai-ve, të excubitores të arithmos (komandanti i të cilëve nuk quhej domestikos, por drungarios) dhe të bicanatai (që u krijuan më së pari në kohën e Niqiforit I). Domestiku i scholae shfaqet më së shumti si komandant i përgjithshëm i ushtrisë. Me rritjen e gamës së detyrave ushtarake kjo detyrë ndahet dhe duke filluar nga gjysma e dytë e shek. X kemi si rregull një domestikos të Lindjes dhe një domestikos të Perëndimit. Për sa i përket flotës, ka dallim midis flotës perandorake, dhe detashmenteve të themave detare, që janë nën urdhrat e strategëve vendas. Befason fakti që drungari i flotës perandorake, në shek. IX e deri në dhjetëvjeçarin e tretë të shek. X zinte një rang më të ulët se ai i strategëve të themave. Por në mesin e shek. X, krahas domestikut të scholai, ai është funksionari më i rëndësishëm ushtarak i perandorisë, shenjë e qartë, kjo, e forcimit të rolit të flotës.
Në radhët e funksionarëve perandorakë, ndonëse të një rangu më të ulët, janë edhe demarkët (krerët) e dy partive, të së gjelbrës dhe të së kaltrës. Dikur aq të fuqishëm, demet e kanë humbur rëndësinë e tyre politike dhe luajnë më tepër një rol dekorativ në oborrin perandorak, duke marrë pjesë në ceremonitë e oborrit dhe duke pritur me ovacione sovranët.
Listat e Filoteut numërojnë gjithsej gjashtëdhjetë funksionarë drejtues të administratës ushtarake, civile dhe të oborrit, që përgjigjen drejtpërsëdrejti përpara perandorit dhe që nuk kanë autoritet tjetër mbi vete përveç perandorit (këtu përfshihen edhe tetë "ofiqe për eunukë", që Filoteu i klasifikon më vete). Nga pjesa më e madhe e këtyre titullarëve varen zyra të shumta, për të cilat kujdeset një shtatmadhori funksionarësh, herë më e madhe dhe herë më e vogël. I gjithë ky aparat i centralizuar në mënyrën më të rreptë, drejtohet nga perandori, i cili emëron personalisht të gjithë funksionarët drejtues si dhe vartësit e tyre më të rëndësishëm, dhe mund të shkarkojë çdo funksionar me pëlqimin e vet.
Më vonë, aparati burokratik bizantin u bë akoma më i ndërlikuar: u krijuan institucione të reja dhe detyra të reja, ndërkohë që të tjera degradonin ose ndryshonin rëndësi. Një karakteristikë e veçantë e sistemit administrativ të periudhës së mesme bizantine është mbizotërimi i ndjeshëm i funksioneve ushtarake dhe pozita parësore e strategëve të themave. Detyra tepër e rëndësishme e parkut të qytetit zë vendin e tetëmbëdhjetë tek Filoteu dhe paraprihet nga dymbëdhjetë strategë të themave, si dhe nga domestikët e scholai dhe nga excubitores. Por që të njëzetepesë strategët e themave të kësaj periudhe gëzojnë një rang më të lartë se ai i sakellarios dhe i logotetëve (vetëm domestiku i Optimatëve ndodhet në një rang më të ulët). Interesante është se midis strategëve i përkasin rangut më të lartë komandantët e themave të Azisë së Vogël, që përfaqësojnë bazën e pushtetit ushtarak të Perandorisë Bizantine: pothuaj të gjithë strategët e themave të Azisë së Vogël zotërojnë një rang më të lartë se ai i strategëve të Maqedonisë e të Trakës, dy komandantët europianë më të rëndësishëm. Kjo pasqyrohet deri diku edhe në pagat që ata marnn. Kështu, nën Leonin VI, strategët e Anatolisë, Armenisë dhe Trakesionit merrnin secili dyzet libra ar në vit (që sipas vlerës së metalit do t'i përgjigjeshin 444,40 frangave ar); ata të Opsikionit, Bukelarëve e Maqedonisë tridhjetë libra secili; të Kapadokisë, Karsianonit, Paflagonisë, Trakisë e Koloneas njëzet libra, të tjerët dhjetë e pesë libra. Kategoritë e veçanta të funksionarëve dhe funksionet e ndryshme të tyre gjithsesi nuk ndaheshin prerazi njëra nga tjetra, kështu që ishte dukuri e zakonshme jo vetëm kalimi nga shërbimi civil në atë ushtarak, por edhe kalimi i komandës së ushtrisë në duart e funksionarëve civilë e deri të funksionarëve të oborrit. Ajo çka gjithmonë vendoste ishte besimi dhe vullneti i perandorit.
Centralizimi autokratik i shtetit bizantin i jepte në njëfarë mënyre vulën e vet edhe jetës e ekonomisë qytetare. Gjithë jeta ekonomike e kryeqytetit bizantin i nënshtrohej kontrollit të eparkut të Kostandinopojës dhe, siç tregon i ashtuquajturi hb'ër i eparkëve, një kontroll i tillë ishte tejet kapilar në shek. X, d.m.th. në periudhën e plotfuqishmërisë së autoritetit shtetëror bizantin.
Tregtarët dhe zejtarët e Kostandinopojës me siguri dhe të qyteteve të tjera, ishin organizuar në korporata. Veçanërisht të rëndësishme ishin korporatat që kishin të bënin me furnizimin me ushqime të kryeqytetit: tregtarët e bagëtive, kasapët, shitësit e peshkut, bukëpjekësit e hanxhinjtë. Korporatat e tregtarëve të balsamëve, të sapunëve, të prodhuesve të qirinjve dhe të tregtarëve të beharnave merreshin me tregtinë fitimprurëse të dyllit, të balsameve e të beharnave. Duke pasur parasysh rëndësinë e madhe të tregtisë së mëndafshit, ishin të shumta në Bizant korporatat që lidheshin me prodhimin dhe shitjen e produkteve të mëndafshit. Në këtë sektor u krye specializimi më i ngushtë dhe një ndarje e qartë midis prodhuesve dhe tregtarëve. Tjerrësit e mëndafshit, endësit e mëndafshit, ngjyrosësit me purpur, tregtarët e mëndafshit të papërpunuar, tregtarët e stofrave të mëndafshta siriane dhe më në fund tregtarët e veshjeve të mëndafshta, të gjithë këta kishin korporatat e tyre. Korporata të tyre kishin edhe tregtarët e cohërave dhe të lëkurëve. Por është jashtë çdo dyshimi se Libri i eparkëve - të cilit nuk i është bërë një redaktim përfundimtar sistematik, - merr në shqyrtim vetëm një pjesë të korporatave që ekzistonin faktikisht në Kostandinopojë. Sesa të shtrira ishin institucionet korporative bizante, e tregon fakti që edhe noterët, agjentët e këmbimit dhe argjendarët ishin organizuar në korporata të veçanta.
Korporatat bizantine, nga pikëpamja e origjinës, lidhen me collegia-t romake, por dallohen prej tyre në shumë pika dhe kanë karakteristikat tipike të organizatave korporative mesjetare. Kështu, në periudhën bizantine lidhja e personit me zanatin nuk është më aq e ngushtë si në periudhën e vonë romake. Anëtarësia në korporatë nuk është më e trashëgueshme, nuk ekziston më organizimi i detyruar i qytetarëve në korporata, hyrja në to i nënshtrohet disa kushteve dhe kontrollit të aftësive të nevojshme. Por kjo do të thotë një forcim i kontrollit nga ana e shtetit. Në fakt, nëse në periudhën bizantine lidhja e personit me zanatin ka pësuar njëfarë zbutjeje, lidhja me shtetin është bërë po aq më e fortë. Shteti jo vetëm që i detyron korporatat të marnn pjesë në rite të ndryshme, gjë që e bënte edhe në periudhën romake, por, nëpërmjet organeve të eparkut të qytetit, kontrollon e rregullon me përpikëri të gjithë aktivitetin e korporatave. Në mënyrë të veçantë kontrollohet veprimtaria e korporatave që merreshin me furnizimin e kryeqytetit me nozullime. Për të siguruar furnizimin e qytetit me ushqimet e nevojshme, qeveria parashikon sasinë e malirave që do të blihen, kontrollon cilësinë e tyre dhe cakton çmimin e blerjes e të shitjes. Importet në Kostandinopojë, qoftë nga provincat e qoftë nga bota e jashtme, inkurajoheshin në mënyrë sistematike, kurse eksportet në të kundërtën, sidomos eksportet drejt vendeve të huaja, kufizoheshin së tepërmi. Organizimi korporativ bizantin favorizonte më pak interesat e prodhuesit apo të tregtarit nga çfavorizonte vendosjen e një kontrolli sa më efektiv mbi veprimtarinë ekonomike nga ana e qeverisë në interes të shtetit e të konsumatorëve. Qeveria emëron krerët e korporatave dhe i vë ata nën kontrollin e funksionarëve të caktuar. Në këtë mënyrë shteti kontrollon gjithë jetën ekonomike të qytetit dhe tregtinë që zhvillohet aty.
Veç afirmimit të gjithëpushtetit perandorak, në legjislacionin e Leonit VI del në pah edhe forcimi i aristokracisë bizantine dhe ky është një proces që në etapat e mëvonshme do të minojë të gjithë strukturën shtetërore bizantine dhe do të tronditë absolutizmin perandorak. Fillimet e këtij procesi shquhen që në shek. VIII, kur në Bizant nxjerrin krye dinasti të veçanta manjatësh. Por në kohën e Lerorut VI aristokracia ka arritur një të tillë pushtet, ka përparuar aq shumë drejt krijimit të një kaste të veçantë dhe drejt përligjës së privilegjeve të veta, sa që Tnktoka-t e Leonit rekomandojnë hapur që detyra e strategut dhe ofiqet më të larta t'u jepen personave të rangjeve të larta e të pasur. Hyn kështu në fuqi një diferencim shoqëror gjithnjë e më i theksuar, të cilin duhet ta ketë parasysh edhe vetë administrata perandorake. Qeverisja e Leonit VI nuk qe e vetëdijshme për rrezikun që fshihej në këtë fenomen, dhe mbështeti ambiciet e fisnikërisë edhe në fushën ekonomike. Dispozitat e vjetra, që u ndalonin të mëdhenjve të blinin prona dhe të merrnin trashëgimi dhe dhurime gjatë periudhës së ushtrimit të mandatit të tyre pa autorizimin e perandorit, u revokuan nga Leoni VI për funksionarët e Kostandinopojës; ndërsa për funksionarët e provincave u kufizuan së tepërmi, kështu që mbeten në fuqi vetëm për strategët e themave. Me një novella më të vonë të Leonit VI, u revokua edhe e drejta e parablerjes së fqinjëve, që pengonte tjetërsimin e pronave të fshatarëve latifondistë. Vetëm me gjashtë muajt e parë fqinjët mund të kishin të drejtën e kthimit kundrejt pagesës së çmimit të blerjes. Me të tilla dispozita fisnikëria lehtësohej mjaft për të blerë tokat e fshatarëve. Kjo silite forcimin e aristokracisë latifondiste dhe përshpejtimin e procesit të feudalizimit, kundër të cilit pasaardhësit e Leonit VI do të duhet të bëjnë një luftë të dëshpëruar.
Ndryshe nga Bazili I, Leoni VI nuk pati asnjë program të qartë të politikës së jashtme. Sundimi i tij ndryshoi nga ai i të atit edhe sepse tashmë nuk qe më e mundur të luftohej vetëm kundër arabëve. Pas një periudhe të gjatë paqeje, në marrëdhëniet bizantino-bullgare ndodhi një kthesë e papritur. Pasi qe i pari sundimtar i krishterë, Boris-Mihali hoqi dorë nga kurora, më 889, dhe pasi djali i tij i madh Vladimiri ra viktimë e një përpjekjeje për revansh të partisë pagane, më 893, pushteti ra në duart e djalit të vogël të Borisit, Simeonit (893- 927), sovranit më të madh të mbretërisë mesjetare bullgare. Pak kohë pas hipjes së tij në fron shpërthen një konflikt midis mbretërisë së Bullgarisë dhe Bizantit, që në mënyrë domethënëse kishte ngjyrat e një politike tregtare. E drejta e monopolit për tregtinë bullgare iu dha dy tregtarëve bizantinë. Në marrëveshje me Stilian Zaucen, këta e shpërngulën tregun bullgar nga Kostandinopoja në Selanik dhe rritën së tepërmi taksat doganore. Me këtë dëmtoheshin interesat tregtare të Bullgarisë dhe meqenëse protestat e bullgarëve ranë në vesh të shurdhët, Simeoni sulmoi territorin bizantin dhe theu ushtrinë bizantine (894). Bizanti që kishte të dislokuara në Ballkan forca të pamjaftueshme, u përpoq t'i bënte ballë rrezikut me një lëvizje diplomatike: u kërkoi ndihmë hungarezëve, që atë kohë kishin zënë vendet midis Dnieprit e Danubit.
Thirrja bizantine i futi për herë të parë hungarezët në koncertin e politikës europiane. Në përgjigje të thirrjes bizantine, ata u lëshuan në shpinë të Simeonit, i shkaktuan atij humbje të ndryshme dhe shkretuan pjesën veriore të territorit bullgar. Ndërkohë, gjenerali bizantin Niqifor Foka pushtonte brezin jugor të Bullgarisë dhe drungarii flotës perandorake Eustathi, bllokonte grykën e Danubit. Simeoni nënshkroi një armëpushim me Bizantin. Në këtë mënyrë mundi të fitojë kohë dhe, ashtu siç i qe drejtuar hungarezëve perandori bizantin, ashtu dhe ai iu drejtua për ndihmë popullit luftarak nomad të peçenegëve të ultësirës së Rusisë jugore. Me ndihmë të peçenegëve mundi të thyejë hungarezët, pastaj iu kthye përsëri bizantinëve dhe korri një fitore vendimtare mbi ta pranë Bullgarofigon (896). U nënshkrua paqja dhe Bizanti u detyrua të pranojë dhënien e një haraçi vjetor për mbretërinë bullgare. Por hungarezët nën presionin e peçenegëve u shpërngulën drejt perëndimit dhe u vendosën në trevat ku janë sot, në ultësirën e Danubit, ku depërtuan si një pykë në mes territoresh të banuara nga sllavët, duke i ndarë sllavët e jugut nga vëllezërit e tyre veriorë e lindorë.
Lufta kundër Simeonit e paralizoi fuqinë bizantine edhe në lindje, ndaj arabëve, edhe në Perëndim. Niqifor Foka u detyrua t'i ndërpresë betejat e tij fitimtare në Italinë e jugut dhe të marrë komandën në Ballkan.’30 Në Lindje Armenia kishte mbetur zbuluar ndaj inkursioneve shkatërrimtare të arabëve, të cilët filluan të përparonin edhe në drejtim të Kilikisë, ndërkohë që flota e tyre vepronte në brigjet jugore të Azisë së Vogël. Nga ana tjetër gjendja e bizantinëve në fronin e Azisë së Vogël u përmirësua rreth vitit 900, kur Niqifor Foka, i emëruar strateg i themës Trakesion, mori komandën në grykat e Kilikisë dhe korri një fitore mbi arabët afër Adanës. Por në Perëndim dhe në det perandoria pësonte njërën katastrofë pas tjetrës. Më 1 gusht 902 ra Taormina, kështjella e fundit bizantine në Sicili, që u humb pas shtatëdhjetë e pesë vjet luftërash e sakrificash të mëdha. Në Lindje, arabët kontrollonin jo vetëm Mesdheun por edhe Detin Egje, që rrethohej nga zotërime bizantine. Si arqipelagu ashtu edhe bregdeti i Peloponezit dhe i Thesalisë i nënshtroheshin sulmeve e shkatërrimeve të herëpashershme e më 902 u shkatërrua qyteti i pasur bregdetar i Thesalisë, Demetriada. Por me pasoja veçanërisht fatale ishte sulmi arab i pas dy vjetëve, që u drejtua nga renegati grek Leoni nga Tripoli. Ky u vu në marshim drejt Kostandinopojës. Por pas pushtimit të Abidos, që hapte rrugën drejt kryeqytetit bizantin, ndryshoi papritur planin dhe iu drejtua Selanikut. Selaniku qendra e madhe kulturore e tregtare, qyteti mëi rëndësishëm e më i pasur bizantin pas Kostandinopojës, pas një rrethimi prej tre ditësh, ra në duart e Arabëve më 31 korrik 904. Fitimtarët shkaktuan në qytetin e pushtuar një lumë gjaku dhe u larguan me robër të shumtë e me plaçkë të madhe. Nga kjo disfatë bizantine përfitoi Simeoni. Bizanti u detyrua të pranojë një zhvendosje të kufirit, që e solli kufirin bullgar shumë afër Selanikut.
Duke marrë mësim nga goditjet e rënda që i dha fati, qeveria bizantine ndërtoi fortifikime më të qëndrueshme në Selanik e në Atali dhe mori masa për fuqizimin e flotës. Suksesi nuk vonoi të vinte. Në tetor 908 logoteti i dromit, Imerios, korri një fitore të shkëlqyer në Egje mbi flotën arabe. Dy vjet më vonë ai realizoi një zbarkim në Qipro dhe prej andej pushtoi bregdetin sirian dhe shkatërroi Laodikenë. Por ngjarja më e madhe ndodhi më 911. Një flotë e fuqishme, nën drejtimin e vetë Imerios iu drejtua Kretës. Por këtu e priste një dështim i rëndë. Pas një beteje të gjatë e të kotë, flota bizantine u detyrua të tërhiqej. Por gjatë tërheqjes në pranverë të vitit 912 u sulmua e u shkatërrua nga një skuadër arabe e komanduar nga Leoni i Tripolit dhe nga Damiani, po ashtu një renegat grek. Ekspedita e madhe përfundoi me dështim. Mobizilimi i jashtëzakonshëm ushtarak e financiar i perandorisë kishte dhënë një rezultat krejtësisht negativ.
Në përshkrimin e hollësishëm të kësaj ekspedite, bërë nga Konstandini VII në Librin e ceremonive, midis forcave bizantine përmenden edhe shtatëqind marinarë rusë, që u shpërblyen me një kentenarion të artë. Pjesëmarrja e rusëve në një fushatë ushtarake bizantine ishte rezultati i marrëdhënieve të reja ruso-bizantine. Princi rus Oleg, që ishte vendosur në Kiev dhe kishte siguruar "rrugën nga variagët tek grekët", ishte shfaqur më 907 me një flotë të fuqishme përpara Kostandinopojës dhe arriti t'i shkëpusë qeverisë bizantine një traktat që garantonte pozitën juridike të tregtarëve rusë që shkonin në Bizant. Ky traktat, që u ratifikua zyrtarisht në shtator të vitit 911, shënon fillimin e marrëdhënieve të rregullta tregtare midis Bizantit e mbretërisë së re ruse. Ndër të tjera ai i siguroi edhe rusëve të drejtën për të marrë pjesë në fushatat ushtarake të perandorisë.
Mossukseseve në politikën e jashtme iu shtuan ndërlikime të brendshme të shkaktuara nga katër martesat e Leonit VI. Martesa e tij e hershme me Teofanon, që u bë me këshillën e Bazilit I, nuk qe e lumtur. Pas vdekjes së perandoreshës së përshpirtshme (10 nëntor 897), që kisha greke e shenjtëroi, Leoni u martua në shkurt 898 me të dashurën e tij Zoi, vajzë e Stilian Zauces.
Por Zoe Zaucina vdiq në fund të vitit 899, pa lënë trashëgimtarë meshkuj, dhe në verën e vitit 900 perandori mori një grua të tretë, Eudokia Baianan nga Frigia. Kjo përbënte një shkelje të hapur të normave të kishës bizantine, si dhe të vetë shtetit bizantin dhe gjendja keqësohej akoma më shumë pasi vetëm disa vjet më parë vetë Leoni VI kishte pohuar me forcë ndalimin e martesës së tretë me anë të një ligji të posaçëm dhe nuk kishte miratuar edhe lidhjen e një martese të dytë.139 Por perandorit nuk i ndaheshin fatkeqësitë Eudokia Baiana vdiq më 12 prill 901, Leoni mbeti përsëri i ve dhe pa u vonuar u bë gati për një martesë të katërt, duke i vënë syrin së bukurës Zoe Karbonopsina, meqenëse martesa e tij e tretë kishte shkaktuar një konflikt me kishën dhe planet e tij të reja martesore ndeshnin në një kundërshtim të përgjithshëm. Perandori ende nuk kishte vendosur të kryente një shkelje akoma. Por më 905 Zoe Karbonopsina i lindi një djalë dhe tani fjala ishte të legalizohej lindja e trashëgimtarit të fronit, më 6 janar 906 foshnja u pagëzua në Shën Sofi nga patriku Nikolla Mistiku me emrin Konstandin, me kusht që perandori të ndahej nga Zoi. Por tre ditë më vonë perandori u martua me nënën e djalit të tij të vetëm dhe e emëroi atë Augusta. Ky akt shkaktoi kudo indinjatë të madhe. Tensioni midis Leonit VI dhe udhëheqjes kishtare erdhi duke u ngritur. Patriku e ndaloi perandorin të shkelte në kishë. Natën e Krishtlindjeve të vitit 906 dhe ditën e Ujit të Bekuar më 907, basileus-i bizantin u detyrua të ndalet përpara portës së Shën Sofisë dhe të kthehet mbrapsht. Por mbetej hapur rruga që perandorët bizantinë përdorën sa herë që kishin nevojë për mbështetje kundër kishës së tyre: Leoni VI iu drejtua Romës dhe mon një letër solidarizimi nga papa Sergj III. Në fakt, nga njëra anë dispozitat për çështjet martesore ishin në Romë më të buta se në Bizant; nga ana tjetër, dhe kjo qe arsyeja më e rëndësishme, kisha romane nuk mund tia prishte perandorit, i cili në këtë rasti parapëlqente atë kundrejt patrikut të tij, duke treguar se njihte epërsinë e Romës. Me ndihmën e votës romane, Leoni arriti të imponojë dorëheqjen e Nikolla Mistikut dhe vendosi në vend të tij një personazh sa të përshpirtshëm aq edhe të trashë, Eutimin (shkurt 907). Por me këtë veprim, në kishën bizantine shkaktohej një çarje e re që ashpërsoi më shumë grindjet e vjetra midis grupimeve fetare. Leoni VI ia kishte arritur qëllimit të vet: djali i tij mori më 9 qershor 911 kurorën perandorake dhe në këtë mënyrë, pas vështirësish të pafundme, vazhdimësia e dinastisë u sigurua. Por largimi i patrikut nuk e kishte zgjidhur konfliktin; përkundrazi ai vazhdoi edhe pas vdekjes së Leonit VI, për të përfunduar me fitoren e patrikut.