Piktura e shpellës eremite në Trestenik të fshatit Pustec (Prespë)
Mitologjia Helene
~Jim Tierney
Qyteti antik
~Fustel De Coulanges
Origjina e Mendimit
~Jean Pierre Vernant
Struktura e simbolizmit ilir
~Aleksandër Stipçevic
Pirateria ilire
~Pierre Cabanes
Mbretërimi i Gentit
~Pierre Cabanes
Mesapët dhe gjuha e tyre
~Myzafer Korkuti
Arkitektura Sepulkrale
~Apollon Baçe
Vlora në mesjetë
~Konstantin Jereçek
Klementi i Ohrit dhe Shqipëria
~Dimitri Obolenski
Ajkuna kján Omerin
~Curraj – Epér (Mirash Gjoni)
Orët e Mujit
~Visaret e Kombit
Shqipëria e Lashtë
~Luigi M. Ugolini
Ballkani Qëndror
~Guillaume Lejean
Udhëtimet e para 1897 - 1905
~Franc Baron Nopça
Fiset Shqiptare
~Robert Elsie
Gegët dhe toskët
~Robert Elsie
Fisi i Kelmendit
~Robert Elsie
Në anijen "Danubio"
~Marcin Czerminski
Shebeniku (Sibenik)
~Marcin Czerminski
Skardona dhe Ujvara e Kërkës
~Marcin Czerminski
Nga Shqipnia e jugut
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Mesme
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Veriut
~Johann Georg von Hahn
Gryka e Kotorrit
~Marcin Czerminski

Piktura e shpellës eremite në Trestenik të fshatit Pustec (Prespë)

Në vendin e quajtur Trestenik, rreth 7-8 km në lindje të fshatit Pustec, mbi një faqe shkëmbi të thepisur të bregut jugor të liqenit të Prespës, ruhet një shpellë eremite e quajtur "Shpella e Arkangjelit". Nga dy zgavrat e saj, në atë të sipërmen, me lartësi rreth 20 m mbi sipërfaqen e liqenit, gjendet paraklisi i vogël i Kryeengjëllit. Faqja lindore e paraklisit ka të gdhendur në shkëmb apsidën (1,55 x 0,61 x 0,50 m) dhe nikën e prothesit (1,20 x 0,50 m) të veshura me suva gëlqerore dhe të stolisura me piktura.

Nga një mbishkrim në formë lutjeje në gjuhën greke, që ruhet në figurën e Simeon Stilitit, rezulton se Ktitori, ndoshta dhe piktori i saj, është njëfarë Jeromonak Visarioni, i cili, ka të ngjarë të ketë qenë eremiti i kësaj shpelle.

Paraklisi në fjalë e ruan pikturën vetëm në faqen lindore të shkëmbit të suvatuar kështu: Platitera në apsidë me Emanuelin në kraharor, përfshirë brenda një brezi të bardhë në formë patkoi (0,43 x 0,39 m). Nën të vjen brezi me skenën liturgjike që përfytyron tryezën e altarit të pikturuar me "melizmosin" (të pjesëtuarin) në mes, që është Krishti i përfytyruar si foshnja në miniaturë (0,63 x 0,54 m). Ai qëndron i shtrirë pranë potirit të kungatës, i mbuluar me një pëlhurë të kuqe të çelët. Potiri është trajtuar prej linjash gri e të zeza, të vendosura mbi një pjatancë të madhe me siluetë në formë vezake, kurse shtresa e tryezës është prej pëlhure të kuqërremtë të çelët, vizatuar me panela të gjerë të zinj në mënyrë horizontale. Në anë të tryezës janë pikturuar dy engjëj, stolisur me stiharë shumë të gjerë, të realizuar prej shumë linjash që krijojnë përshtypjen se janë pala e rrudha që duken si prej pëlhure shumë të hollë, të bardhë në krem, kurse fletët e engjëjve janë në ngjyrë të kuqe të çelët, me theksime të verdha. Anash tyre qëndrojnë dy jerarkët liturgjikë, Shën Vasili dhe Gjon Gojarti, me felionë të bardhë me kryqe të zeza, të derdhura pas trupit, s stiharët e engjëjve dhe apitrahilët janë prej linjash të trasha të kuqe të errët, kurse amoforët janë në ngjyrë të bardhë, me kryqe të mëdha të zeza.

Platitera është dhënë deri në gju me madhësi mbinatyrore të tipit Oranta, me duar të hapura e në qëndrim lutjeje. Portreti i saj është në formë vezake, me fytyrë të përkufizuar në ngjyrë të errët, me konture të theksuara në ngjyrë të kuqërremtë me sy të mëdhenj në formë bajame, me vetulla të larta pak të harkuara, me një vështrim të gjallë, serioz, por të ëmbël. Ngjyra e portretit, në përgjithësi karnacioni, është i një okri të verdhë të lehtë, me pak të kuqe në mes të faqeve. Këtë zonjë me fytyrë të bukur e stolis mafori në vishnje të çelët që shkon pakëz në të kuqe, kombinuar hirshëm me hitonin e kaltër nën të e me theksime prej penelash krem. Brerorja e saj vjen në të verdhë, duke imituar mirë arin dhe evidencon bukur portretin e saj me maforin vishnje dhe napën e kaltër që i duket pak anash fytyrës.

Figura e Emanuelit në kraharor të s'ëmës përkufizohet nga një brez në formë patkoi e stolisur me veshje dhe e realizuar prej linjash të trasha të zeza e gri. Kurse portreti i Emanuelit është dhënë me një ballë të lartë, me sy në formë bajame e me vetulla të trasha, me hundë të drejtë të mbushur e me buzë me forma dhe proporcione të rregullta, paraqitet shumë I bukur dhe me vështrim të gjallë, por serioz. Ky ansambël I vogël pikturor në pjesën e sipërme evidencohet sfondl blu I errët dhe poshtë, e gjelbër e errët.

Skena llturgjlke nën Platiterën, në mes të apsidës ka të pikturuar tryezën e altarit me "melizmosln" një foshnje e shtrirë mbi një diskos të madh që e mbush tryezën, si dhe me potirin pranë. Kjo skenë, që interpreton "të shenjtat", është një temë që zhvillohet nga fundi I periudhës që vjen pas ikonoklastisë, derl në shek. XII.

Anash tryezës janë dhënë dy engjëj me nga një eksaptergë në dorë, stolisur me stiharë të bardhë që nga gjerësia e tyre formojnë pala e rrudha të shumta e të imta prej linjash të errëta. Me të njëjtin trajtim të stiharëve të engjëjve është realizuar dhe figura e Kryediakon Stefanit, e cila ka dhe një jakë të gjerë që i mbulon supet, e stolisur me motive lineare prej linjash të kuqërremta. Këto veshje shumë të gjera të kujtojnë veshjet klerikale të figurave të shekujve XI e XII dhe japin përshtypjen se janë prej një stofi të bardhë e shumë të hollë.

Të bardha janë dhe veshjet e jerarkëve me fellonë e amaforë, të stolisura me kryqe të mëdha të zeza.

Gama e kësaj pikture është unike dhe për shkak të ngjyrave të çelta të figurave me tone të lehta e të ftohta, gjë që njihet si karakteristikë e përgjlthshme e monumenteve të vjetra sidomos të pikturës së shpellave eremite.

Përreth apsidës së paraklisit në fjalë është vizatuar një brez I gjerë me dekore realizuar këto prej një linje zigzage, duke formuar trikëndësha me madhësi të njënjëshme, fusha e të cilave është vizatuar me motive zemrash dhe lilanë tripetalësh mbi sfond të zi. Motivi në formë zemrash duket gati i njëjtë me ata të Kodikut Beratinus Purpureus që i atribuohet shek.VI.

Në nikën e prothesit është përfytuar Kryediakon Stefani, gati deri në gju, veshur me stihar të bardhë, ka një jakë të kuqërremtë deri në supet e stollsur me ornamente lineare dhe një si hllamidhë të kuqe mbi supin e majtë. Ai është pikturuar duke mbajtur në të djathtë thimiatonin dhe në të majtë artoforin, si dhe një kuti katërkëndëshe të gjatë.

Ky djalosh trajtohet me fytyrë vezake si të zgjatur me sy të mëdhenj e vetulla të trasha, me flokë të zinj të ndarë në mes dhe i qethur anash. Mënyra e ndërtimit të fytyrës së protomartirit duket shumë e ngjashme me ato të diakonëve në nikat e kungës së Kishës së Shën Mitrit të Bezmlshtit të Prespës. Kjo dëshmon se këto plktura janë realizuar në një kohë të afërt me njëra-tjetrën, ndonëse jo nga e njëjta dorë piktori. (Veprat e Shpellës së Arkangjelit janë në një nivel më të lartë artistik nga ato të kishës së Shën Mitrit).

Ndërmjet nikës së protezis dhe asaj të altarit është pikturuar në miniaturë Simeon Stiliti, ndënjur mbi një pirg, me një këmbë të nxjerrë nga një vrimë e kazanit të pirgut. I veshur me një skimë kalogjerike, në të djathtën mban një kryq, që vërehet të mbahet më tepër nga figurat e martirëve.

Stolitë që janë ruajtur në fragmente rreth nikës në fasadën e hyrjes së kësaj shpelle janë gati të njëjta me ato të nikës së Platiterës në kungë. Kjo na bën të mendojmë që dhe ndrtimi i murit me suva gëlqereje përzier me baltë dhe lidhur me binarë duhsku, duhet të jetë i kësaj pikture të cilën e datojmë në shek. XII.

Mbi portën e zgavres se poshtme të shpellës, që ka shumë « ngjarë të ketë shërbyer si banesë, brenda një nike të rafshët, të harkuar nga sipër e të suvatuar, duket e pikturuar deri në brez Shën Mëria  tipit: Odi.gitr,a (udhëheqëse) me të hlrln foshnje në krahun e majtë. Qëndrimi I kësaj zonje është nati frontal, e veshur me mafor vishnje të errët, si dhe djali s saj, hitoni I të cilit është i çelët.

Të dyja figurat pikturohen me sy në formë bajame vetulla të trasha, të gjata, pak të përkulura nga fundi. Linja rrethuese e fytyrës është e trashë dhe vjen si sfumaturë duke u holluar drejt aendrës së fytyrës. Hlje të theksuara vërehen anash hundës së drejtë dhe nën buzën e poshtme; ndriçohet në mënyrë të njënjëshme. Kjo Shën Mëri Odigitria duket e një kohe më të vonë si e fundit të shek.XIII. Ky datim është relativ pasi këtë pikturë e vështrojmë vetëm nga poshtë, në distancë mjaft të madhe.

Nga përshkrimi analitik që i bëmë kësaj pikture të paraklisit të Arkangjelit, rezulton se kjo pikturë është një nga më të vjetrat që ruhet në vendin tonë, në të cilën për trajtimin e figurave dhe të objekteve të tjera përdoret kryesisht linja, madje me shumicë. Gjithashtu, një nga karakteristikat e saj është mënyra e thjeshtë e kompozimit të figurave, me qëndrime frontale dhe simetri. Koloriti këtu është i thjeshtë, bie në sy e bardha, e kuqërremta dhe më pak vishnja, ngjyra që përdoren në mënyrë harmonike. Trajtimi i veshjeve krijon përshtypjen se ato janë shumë të holla dhe shumë të gjera, aq sa duken sikur u varen figurave nga trupi; këto tipare njihen si të shek.XI, sidomos të shek.XII. Si tipare të kësaj kohe konsiderohen dhe ornamentet e brezit të apsidës dhe ato të brezit të nikës së prothesit që janë të stilizuara. Të gjitha i përkasin periudhës së shekujve XI e XII, gjë që e daton këtë pikturë të shek.XII.

info@balkancultureheritage.com