Piktura e shpellës së Shën Marenës në malin Milet (shek. XII-XIII)
Mitologjia Helene
~Jim Tierney
Qyteti antik
~Fustel De Coulanges
Origjina e Mendimit
~Jean Pierre Vernant
Struktura e simbolizmit ilir
~Aleksandër Stipçevic
Pirateria ilire
~Pierre Cabanes
Mbretërimi i Gentit
~Pierre Cabanes
Mesapët dhe gjuha e tyre
~Myzafer Korkuti
Arkitektura Sepulkrale
~Apollon Baçe
Vlora në mesjetë
~Konstantin Jereçek
Klementi i Ohrit dhe Shqipëria
~Dimitri Obolenski
Ajkuna kján Omerin
~Curraj – Epér (Mirash Gjoni)
Orët e Mujit
~Visaret e Kombit
Shqipëria e Lashtë
~Luigi M. Ugolini
Ballkani Qëndror
~Guillaume Lejean
Udhëtimet e para 1897 - 1905
~Franc Baron Nopça
Fiset Shqiptare
~Robert Elsie
Gegët dhe toskët
~Robert Elsie
Fisi i Kelmendit
~Robert Elsie
Në anijen "Danubio"
~Marcin Czerminski
Shebeniku (Sibenik)
~Marcin Czerminski
Skardona dhe Ujvara e Kërkës
~Marcin Czerminski
Nga Shqipnia e jugut
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Mesme
~Johann Georg von Hahn
Shqipnia e Veriut
~Johann Georg von Hahn
Gryka e Kotorrit
~Marcin Czerminski

Piktura e shpellës së Shën Marenës në malin Milet (shek. XII-XIII)

Në jug të Butrintit, mbi grykën e Bogazit në faqen jugore të majës së malit Milet, ruhet një shpellë eremite e quajtur Shën Marenë me përmasa 8 m x 4 m dhe me lartësi rreth 6 m.

Brenda shpellës faqet e rrafshta të shkëmbit janë suvatuar me llaç gëlqeror dhe zbukuruar me piktura murore, të cilat ruhen shumë të dëmtuara nga fluoreshencat e kripërave gëlqerore. Skemat dhe figurat e veçuara janë vendosur pa ndonjë farë radhe dhe, nga sa mundëm të konstatojmë, ato janë pikturuar në kohëra të ndryshme.

Mbi faqen lindore të shkëmbit ruhet një skenë e quajtur ("I vjetri i ditëve") temë sotereologjike kjo, si ajo e Shpellës së Shën Gjergjit pranë Dhivrit, por me përmbajtje e me kompozim të ndryshëm nga ajo, dhe shumë e errësuar nga fluoreshencat gëlqerore, saqë nga ajo lexojmë vetëm siluetën dhe konturet e figurës.

Në këtë skenë përfytyrohet një temë sa e rrallë, aq dhe interesante, ndoshta krejt origjinale në përmbajtjen e në kompozimin e saj; një të dytë si kjo nuk kemi hasur në literaturën speciale.

Në skenë paraqitet një portret plaku të moçëm me mjekër e me flokë të thinjur, afërsisht në madhësi natyrore, i stolisur me veshje shumë të gjera, kompozuar me qëndrim ndjenjur në mënyrë frontale. Kjo figurë plaku ka të pikturuar në kraharor një foshnjë dhe në pëql një figurë burrl lakuriq, i shtrirë. Këto figura janë në proporcione më të vogla nga plaku. Si figurës së plakut, dhe dy figurave në mniaturë u dallohet vetëm silueta e veshjeve dhe e portreteve. Portretet e të trija figurave rrethohen prej breroresh të kryqëzuara, gjë që na jep të kuptojmë se të trija figurat përfytyrojnë të njëjtin person, atë të Krishtit, sepse në të gjithë ikonografinë kishtare, vetëm te figura e Krishtit vizatohet brerorja e kryqëzuar.

Nga breroret e kryqëzuara kuptohet se çdo person përfytyron Krishtin sipas mënyrës që janë kompozuar, pra japin interpretimin e vet të veçantë. Plaku i moçëm, i thinjur, që interpretohet me fjalët e piktorit "i vjetri i ditëve", sipas dogmës së krishterë përfytyron personin e dytë të Shën Triadhës në përjetësi. Prandaj dhe piktori e ka pikturuar atë shumë të moçëm e të thinjur. Foshnjën në kraharor të plakut, të quajtur Emanuel, e gjejmë, zakonisht, në kraharor të Shën Mërisë të tipit Platitera, që përfytyron inkarnacionin si njeri të personit të dytë të Triadhës. Kurse figura e tretë, përfytyron Krishtin e vdekur, sakrifica e personit të dytë të Triadhës, i cili në pikturën e kishës perëndimore përfytyrohet i vdekur në pëqi të Shën Mërisë, kompozim ky që quhet "pieta" (mëshirë).

Meqenëse të dhënat artistike nga kjo pikturë nuk mund të nxirren, përveç siluetës elegante të figurave, për arsye se skena është nxirë e mbuluar nga fluoreshencat gëlqerore, mund të themi se tema të këtilla dogmatike janë trajtuar, sidomos, gjatë shekujve XI e XII dhe, si pasojë, mendojmë që kjo temë interesante duhet t'i atribuohet kohës së kësaj periudhe.

Nëse tema në fjalë me kompozimin e saj në tri figura mbi shkëmbin e malit Milet mbetet e vetme në tërë tematikën e pikturës bizantine në të gjitha periudhat e zhvlllimit të saj, atëherë për origjinalitetin e saj ajo mbetet te ne me interes të veçantë, si e vetme në zhvillimin e tematikës së pikturës bizantine, në përgjithësi.

Kjo do të thotë se shqipëtarët në periudhat e thella të historisë së tij mesjetare jo vetëm që merrte pjesë në rrymat ideologjike aktuale të kohës, por ka treguar dhe aftësi të veçanta, si në rastin konkret në kompozimin e pikturës, duke krijuar tema ideologjlke krejt origjinale, si ajo mbo shkëmbon në majë të malit Milet.

Mbi faqen lindore të shkëmbit të kësaj shpelle ruhet i pikturuar dhe një jerark me tërësinë e figurës në këmbë, me qëndrim frontal, i inkuadruar në një katërkëndësh kënddrejtë. Jerarku paraqitet duke bekuar me dorën e djathtë dhe duke mbajtur engjëllon në të majtën. Ai është i stolisur me veshje të tipit të vjetër me fellon vishnje të errët dhe stihar e amfor, me kryqe të mëdha të zeza. Figura evidencohet mbi një sfond të zi.

Figura është zbuluar nga rënia e shtresës së suvasë së sipërme, prandaj dhe duket e dëmtuar. Megjithatë, nga kjo figurë mund të lexohen disa tipare. Piktura i ka ruajtur ngjyrat, relativisht, të freskëta. Ky jerark, flokët i ka si të lidhura mbi kupën e kokës, me dy rrathë, sikurse dhe figura e apostul Jakovit në altarin e vogël të Shpellës së Shën Gjergjit të Dhivrit (shekujt X e XI) ose te figura e Shën Silvesterit të Romës, që ruhet në brezin e jerarkëve të apsidës së Shën Mërisë së Lubonjës (shek.XI) etj. Nga pjesët e vetullave na duket se sytë e jerarkut kanë qenë të mëdhenj me vetulla të trasha, hunda e drejtë, mustaqe të varura, mjekra e gjatë. Fytyra përkufizohet nga flokët prej një linje të errët dhe ndriçohet në mënyrë të njënjëshme.

Nga këto tipare mendojmë se figura e jerarkut duhet t'i atribuohet kohës prej dekadave të fundit të shek.XII, deri në dekadat e para të shek.XIII.

Në këto shpella ndodhen edhe piktura të tjera, por janë aq të nxira, saqë nuk mund të konstatohet gjë, pa u pastruar.

info@balkancultureheritage.com