Një ndër rezultatet e forcimit të autoritetit perandorak ishte edhe theme- limi i dinastisë së re të Komnenëve. Me gjithë mosmarrëveshjet që ekzistonin brenda familjes perandorake, me gjithë luftërat e ashpra për të siguruar trashëgiminë e fronit, që i hidhëruan ditët dhe orët e fundit të perandorit Aleks, djali i tij i madh Johani arriti të imponohet dhe të ngjitet në fronin që i takonte. Në fakt, Aleksi I, i cili dikur erdhi në fuqi falë aleancës me familjen Duka, fillimisht emëroi si pasardhës të tij djaloshin Konstandin Duka, djalë i Mihalit VII, të cilin e kishte fejuar me vajzën e madhe, Anën. Por me lindjen e djalit të parë, Johanit, perandori Aleks ia kaloi këtij të fundit të drejtën e trashëgimisë (1092). Me këtë akt kryhej hapi vendimtar për themelimin e dinastisë së Komnenëve, dhe kur pak më vonë djaloshi Konstandin Duka vdiq, çdo pengesë për të siguruar vazhdimësinë e fronit u duk se u zhduk.
Por një zgjidhje e tillë plagosi sedrën tepër të ndjeshme të princeshës Ana. Pas vdekjes së parakohshme të të fejuarit të saj, ajo qe martuar me Niqifor Brienin (1097) dhe shpresonte që froni perandorak f i kalonte burrit të saj. Perandori Aleks, ky burrë shteti dhe gjeneral i madh, kishte qenë gjithmonë shumë i ndjeshëm ndaj femrave. Dikur ai ra nën ndikimin e nënës-peran- doreshë Maria, grua e dy paraardhësve të tij dhe nënë e trashëgimtarit të fronit, Konstandin Dukës. Ai ushqente një pasion të madh ndaj kësaj gru- aje të bukur e të zgjuar dhe ishte gati të sakrifikonte gruan e tij, Irenën. Por nga ky gabim i rëndë politik e shpëtoi ndërhyrja e menjëhershme e patrikut Kozma, i cili nguli këmbë për kurorëzimin e Irenës. Paskëtaj ishte radha e së ëmës së perandorit, Ana Dalasenës, të ushtronte ndikim të madh mbi të dhe gjatë mungesës së tij në Kostandinopojë për shkak të luftës kundër Robert Guiskardit, ajo arriti sa të marrë regjencën. Por edhe perandoresha Irenë, që në fillim nuk përfillej prej tij, fitoi me kohë ndikim të madh mbi Aleksin. Në çështjet e trashëgimisë së fronit ajo u shpreh kundër djalit të vet, Johanit, dhe në favor të vajzës së preferuar Anës e të burrit të saj, cezarit Brien. Nënë e bijë u bashkuan në përpjekjet për ta bindur Aleksin t'ia kalonte të drejtat sovrane Brienit. Ai u torturua gjer dhe në shtratin e vdekjes nga lutjet dhe presionet e dy grave. Pa guxuar të shprehej qartë, Aleksi gjithsesi veproi në mënyrë të til- lë që kurora t'i kalonte të birit dhe ky qe mjaft i vëmendshëm e i vendosur për të vënë në vend të drejtat e veta. Por për shkak të intrigave të së ëmës dhe të së motrës, hipja në fron e trashëgimtarit të ligjshëm mori trajtat e një grushti shteti. Ana nuk u pajtua me fatin e saj. Ajo kurdisi një komplot kundër të vëllait, dhe kur edhe kjo përpjekje e fundit dështoi, u dorëzua dhe u përpoq të gjejë ngushëllim në studimet e saj. Gjatë kësaj tërheqjeje të detyruar (ajo u mbyll në një manastir), ajo shkroi historinë e të atit, të famshmen Aleksiadë, që e bëri të pavdekshëm emrin e saj.
Sipas mendimit të bashkëkohësve dhe të pasardhësve, Johani (1118- 1143) qe më i madhi i Komnenëve. Tek personi i këtij sovrani maturia dhe zgjuarsia bashkoheshin me një energji jetësore të pashtershme. Ishte njeri i drejtë, me karakter të fortë dhe me një fisnikëri shpirtërore që e bënin të kapërcente mjaft kufijtë e kohës së tij. I matur sa s'bëhet, por dhe i vendosur e i papërkulur në ndjekjen e qëllimeve të tij, ai e vazhdoi me këmbëngulje të hekurt politikën e të atit, gjithmonë duke llogaritur mundësitë reale.
Detyra kryesore për të ishte lufta kundër principatës normane të Antiokesë. Por edhe në perëndim ekzistonin probleme të rëndësishme që kërkonin të ndiqeshin me vigjilencën më të madhe. Problemi i Antiokesë ishte i lidhur me atë të Sicilisë, por problemi i normanëve në Sicili, ashtu si dhe problemi serb në gadishullin Ballkanik e vinin perandorinë në kontakt me një varg të tërë fuqish të tjera perëndimore. Johani II u përpoq më kot të këpuste lidhjet që bashkonin perandorinë me Venedikun dhe që i kishin zënë frymën tregtisë bizantine. Republika detare s'kishte ndër mend të hiqte dorë nga pozitat që kishte fituar me traktatin e vitit 1082. Flota venedikase sulmoi ishujt bizantinë të Detit Egje dhe perandori e pa veten të detyruar të ratifikojë me një traktat të ri privilegjet venedikase, në tërësinë e tyre (H26).
Në Ballkan Johani mundi të korrë suksese të rëndësishme. Pas fitores që Aleksi I arriti me ndihmën e kumanëve mbi peçenegët, perandoria shpëtoi për tridhjetë vjet nga inkursionet e tyre. Por më 1122 një mori e re peçenegësh kapërceu Danubin dhe përparoi deri në Maqedoni e Trakë duke plaçkitur kudo ku shkelte. Por ky duhej të ishte sulmi i fundit i peçenegëve kundër Bizantit. Disfata e rëndë që Johani II u shkaktoi atyre më 1122 e shpëtoi përgjithmonë perandorinë nga kjo plagë. Robër të shumtë u vendosën në territorin e perandorisë dhe kontingjenteve të reja peçenegësh u futën në ushtrinë bizantine. Por tash e tutje peçenegët nuk ekzistojnë më si faktor i politikës së jashtme bizantine. Për të përkujtuar këtë ngjarje perandori shpalli posaçërisht krijimin e "festës peçenege", që vazhdoi të festohej deri në fund të shek. XII.
Pas fitores mbi peçenegët, Johani u kthye kundër serbëve, që ishin një vatër e përhershme trazirash. Ndërkohë që i ati ishte kënaqur me suksese të pjesshme, Johani korri një fitore vendimtare mbi Zhupanin e Rashës, dhe u kthye në atdhe me plaçkë të madhe dhe me robër të shumtë, të cilët urdhëroi t'i vendosnin në Azinë e Vogël. Serbët u shtrënguan të pranojnë sovranitetin bizantin. Por aspiratat e tyre për pavarësi vazhduan të shprehen në kryengritje të shumta, që u hapën mjaft punë perandorisë, sidomos kur ato filluan të mbështeten edhe nga hungarezët. Forcimi i Hungarisë dhe afirmimi i saj si një fuqi e re ballkanike dhe adriatike dhe lidhjet e ngushta midis Serbisë e Hungarisë do të përcaktojnë për shumë vjet në të ardhmen zhvillimin e ngjarjeve në Ballkan. Marrëdhëniet familjare të perandorit me familjen mbretërore hungareze i dhanë sovranit bizantin pretekstin për të ndërhyrë në luftërat e vazhdueshme për fronin hungarez dhe për të mbështetur pretendentët hungarezë. Por një politikë e tillë, nëse nga një anë i ofronte Bizantit mundësinë të ushtronte ndikimin e vet mbi politikën hungareze, nga ana tjetër ndikoi edhe në ashpërsimin e tensionit hungaro-bizantin. Më 1128 Stefani II, vëllai i të cilit, Almos, ishte verbuar dhe kishte gjetur strehim në Kostandinopojë, i shpalli luftë Bizantit. Hungarezët shkatërruan Braniçevon e Beogradin. Por epërsia e perandorit bizantin i detyroi të tërhiqeshin dhe të nënshkruanin paqe.
Aty nga viti 1130 Johani ishte nëgjendje t'i kushtohej Lindjes, përtërifilluar luftën që kishte nisur porsa kishte hipur në fron, por që kishte qenë i detyruar të ndërpriste për shkak të ndikimeve të papritura në Gadishullin Ballkanik. Në Azinë e Vogël armiku kryesor nuk ishte atë kohë sulltanati i Ikonit, i cili qe dobësuar nga luftërat e brendshme, por emirati i Danishmendijasve të Melitenës. Por pas pushtimit të saj më 1135, mbetej ende për t'u zgjidhur një tjetër problem përpara se perandori të mund t'i kushtohej objektivit të tij kryesor, pushtimit të Antiokesë. Rruga për në Siri ishte zënë nga principata e Armenisë së Vogël në Kiliki, të themeluar nga princi armen Rupen, i cili rreth vitit 1071 kishte vendosur sundimin e vet në Taur. Aty nga viti 1129 princi i Armenisë së Vogël, Leoni, një pasardhës i Rupenit, në aleancë me principatat e kryqtarëve, kishte pushtuar kështjellat më të rëndësishme të Kilikisë, duke vendosur kështu një pykë midis territorit bizantin në Azinë e Vogël dhe principatës së Antiokesë. Fushata e ndërmarrë nga Johani II në pranverë 1137 në Kiliki kundër Armenisë së Vogël, qe një marshim triumfal: njëra pas tjetrës ranë Taso, Adana e Mamistra; Princi i Armenisë së Vogël kërkoi të shpëtojë duke ia mbathur, por një vit më vonë u zu rob nga bizantinët dhe u çua i lidhur në Kostandinopojë bashkë me dy bijtë e tij. Pas pushtimit të Kilikisë, rruga për Siri ishte e lirë dhe në gusht 1137 Johani II ishte tashmë nën muret e Antiokesë. Qyteti u dorëzua pas një rrethimi të shkurtër; princi i tij, Rajmond Puatjë, dhëndër i Boemundit II, i bëri betimin e besnikërisë perandorit dhe ngriti flamurin perandorak mbi muret e qytetit. Një vit më vonë, Johani u kthye në Sin dhe hyn triumfalisht në Antioke.
Ndërsa pushtonte me forcën e armëve principatën e Antiokesë, Johani përdorte armët e diplomacisë kundër mbretërisë së normanëve në Italinë e Jugut. Pas një periudhe rënieje, mbretëria normane po njihte një epokë të re shkëlqimi. Ruxheri II arriti të bashkojë nën sundimin e tij Sicilinë dhe Puljen dhe në krishtlindjet e vitit 1130 u kurorëzua mbret në Palermo. Kjo ngjitje e fuqisë normane në Italinë e jugut kërcënonte si Bizantin ashtu dhe Gjermaninë dhe për këtë arsye të dyja perandoritë u afruan me njëra-tjetrën. Në luftë kundër fuqisë së re normane, Johani II lidhi aleancë me Lotarin dhe, pas vdekjes së këtij të fundit, me Konradin III. Me frontin antinorman u bashkua dhe Piza. Më 1136 Johani i nkonfirmoi kësaj privilegjet që i ishin akorduar nga i ati. Në këtë mënyrë Johani II siguroi krahët për të vazhduar politikën e tij në Lindje. Në fakt problemi i Antiokesë nuk ishte zgjidhur ende në mënyrë përfundimtare. Marrëdhëniet me principatat kryqtare kishin shkuar duke u keqësuar vazhdimisht dhe më 1142 princi i Antiokesë, i mbështetur nga kleri latin, hodhi poshtë marrëveshjen që ai vetë kishte nënshkruar. Perandori vendosi të ndërmarrë një fushatë të re kundër Antiokesë, që do të ishte preludi i një operacioni të madh. Me sa duket ai kishte ndër mend të vendoste sundimin bizantin edhe në Palestinë. Por vdekja i dha fund këtyre planeve. Gjatë një ndjekjeje gjuetie Johani II u plagos nga një shigjetë e helmatisur dhe më 8 prill 1143 vdiq. Pohtika e tij energjike dhe e vendosur çoi në një rritje të prestigjit të shtetit bizantin, në forcimin e fuqisë së tij ushtarake dhe në nvendosjen e sundimit bizantin në hapësira të gjera të Lindjes dhe të Ballkanit.
Më 1112 kishin vdekur dy djemtë e mëdhenj të Johanit II, Aleksi dhe Androniku. Sipas dëshirës së fundit të perandorit, kurora i kaloi djalit të tij të katërt e të fundit, Manuelit. Manueli I (1143-1180) qe një sovran i shkëlqyer, i aftë e fleksibël. Ai ishte një gjeneral i lindur dhe një luftëtar i guximshëm, që nuk i trembej asnjë rreziku personal; por mbi të gjitha ai ishte një diplomat gjenia! dhe një burrë shteti me plane ambicioze e të guximshme. Ishte veç të tjerash një bizantin i vërtetë, i pushtuar nga ideja e universalitetit të perandorisë dhe nga pasioni për diskutimet teologjike. Por në të njëjtën kohë stili i tij i jetës qe ai i një kalorësi të tipit perëndimor dhe nga kjo pikëpamje ai përfaqëson një tip të ri sovrani në historinë bizantine. Tek ai mund të shihet sesa thellë kishte ndikuar në botën bizantine kontakti me kryqtarët. Ai kishte dëshirë të vishej si perëndimorët dhe t'i imitonte sjelljet e tyre. Edhe dy martesat e tij me princesha perëndimore ndikuan për t'i dhënë një pamje të re rezidencës perandorake bizantine. Në pallatin e Blahernave të Komnenëve mbretëronte një atmosferë gëzimi e dëshire për të jetuar. Aty nuk gjeje atë luks madhështor që rrethonte perandorët bizantinë në Pallatin e Madh në Bririn e Artë, por elegancën e lehtë kalorësiake të stilit perëndimor. Aty organizoheshin turne kalorësish, që për bizantinët ishin diçka e re dhe e pazakonshme, dhe në to merrte pjesë edhe vetë perandori. Të huaj të ardhur nga perëndimi po bëheshin gjithnjë e më të rëndësishëm duke mbuluar poste të larta në perandori e duke ngjallur kështu zemërimin e bizantinëve.
Pa dyshim prirjet personale të Manuelit ndikuan në politikën e tij. Temperamenti i zjarrtë e shtynte drejt rreziqesh që i atij i tij i përmbajtur do t'i kishte shmangur. Por do të ishte e gabuar të konsiderohej krejt e kundërt politika e tij e orientuar kryesisht drejt perëndimit, nga ajo e të atit që shihte para së gjithash nga Lindja. Atë kohë problemet e Lindjes e të Perëndimit ishin më pak se kurrë ndonjëherë të ndarë nga njëri-tjetrit dhe këtë e tregoi fare qartë zhvillimi i ngjarjeve në kohën e Johanit II. Manueli mbështetej në politikën e të atit, ashtu si ky i fundit mbështetej në atë të Aleksit I. Njëlloj si nën Johanin II, edhe nën Manuelin dueli normano-bizantin dilte në plan të parë. Ndryshimi i situatës politike dhe zhvendosjet e fundit të raportit të forcave, bënë që Johani II ta përballojë problemin norman nga krahu i Azisë së Vogël, kurse Manueli nga krahu italian. Orientimi perëndimor i Manuelit nuk ishte një tekë e tij, por një domosdoshmëri që i imponohej nga vetë zhvillimi i ngjarjeve në perëndim. Kishte filluar epoka kur ekzistonte një politikë e përgjithshme europiane, fijet e së cilës vinin e mblidheshin të gjitha në Mesdhe. Si fuqi mesdhetare, Bizanti s'mund të rrinte mënjanë. Pozita e tij si fuqi mesdhetare kërkonte që ai të angazhohej aktivisht në këtë politikë dhe gjithë historia e tij e shtynte të ndërhynte duke i mbështetur pretendimet e veta në idenë perandorake. Synimet universale të Manuelit ishin një aspiratë tepër e hershme e Perandorisë Bizantine dhe ato i kishte pasur para tij edhe Johani I gjithë programi i Manuelit kishte qenë përvijuar përpara nga politika e matur dhe e zgjuar e Johanit. Dëshirat politike të të dy sovranëve qenë të njëjta. Por Manueli bëri gabimin fatal që nxitoi të kalonte nga dëshira tek veprimi, pa marrë parasysh mangësitë e mjeteve që zotëronte.
Manueli u përpoq të forconte aleancën me Gjermaninë, bazat e së cilës i kishte hedhur i atij i tij. Mbi bazën e një vendimi të marrë në kohën e Johanit II, perandori i ri u martua me kunatën e Konradit III, Berta Sulcbah.86 Por bashkëpunimi i dy sovranëve kundër mbretit norman, që ishte dhe qëllimi kryesor i aleancës, dështoi për shkak të fillimit të kryqëzatës së dytë, në të cilën mori pjesë jo vetëm mbreti i Francës, por edhe mbreti i Gjermanisë, i shtyrë sidomos nga predikimet e zjarrta të Bernard Kiaravales. Për fiioperëndimorin Manuel kryqëzata ishte po aq e padobishme sa ç'kishte qenë në të kaluarën për gjyshin e tij. Një sukses i kryqtarëve do të fuqizonte shtetet latine në Lindje, e në radhë të parë principatën e Antiokesë, kundërshtar i vjetër i Perandorisë Bizantine. Por gjithsesi, fushata e Konradit në Tokën e Shenjtë e linte perandorin bizantin vetëm në Perëndim dhe konfliktet me kryqtarët i hiqnin mundësinë të vepronte kundër mbretit norman.
Kalimi i kryqtarëve në territorin e perandorisë u shoqërua si zakonisht me eksese që dëmtuan rëndë marrëdhëniet midis gjermanëve dhe bizantinëve. Duket se Manueli as edhe nuk u takua me kunatin e tij. Akoma më armiqësore u bënë marrëdhëniet me mbretin e Francës, Luigjin VII, mik i Ruxherit II. Në rrethin e tij diskutohej që atëherë mundësia e një pushtimi të Kostandi- nopojës nga ana e kryqtarëve. Siç kishte bërë edhe më përpara Aleks Komneni, Manueli bëri të gjitha përpjekjet për t'i transportuar kryqtarët në Azinë e Vogël sa më shpejt të qe e mundur, dhe ashtu si i ati edhe ai pretendoi nga krerët e kryqtarëve që t'i paraqisnin betimin feudal të besnikërisë dhe fi dorëzonin vendet që do të pushtonin. Konradi III vendosi të kalojë në Azinë e Vogël jo aq nga kërkesat e vazhdueshme të Manuelit, sesa nga afrimi i francezëve. Por në Azinë e Vogël ushtrinë e tij e priste një fat i zi. Që në ndeshjen e parë me trupat e sulltanit të Ikonit, ajo pësoi një disfatë të tmerrshme. Pas bisedimesh të gjata dhe të paefektshme edhe Luigji VII kaloi në Azinë e Vogël, ku ushtria e tij u bashkua me mbeturinat e ushtrisë gjermane. U la mënjanë plani i fushatës kundër Ikonit dhe kryqtarët iu drejtuan Atalisë. Kalimi nëpër këto vise të egra, aktet e dhunës ndaj popullsisë vendase, grindjet midis francezëve e gjermanëve, ndeshjet e latinëve me bizantinët i shterën plotësisht forcat e kryqtarëve. Në Efes, i sëmurur gjatë udhëtimit, Konradi III i braktisi kryqtarët. Në Atali edhe Luigji VII me baronët e tij i hipi anijes për të marrë rrugën e Sirisë, duke i cilit përpara Kostandinopojës u arrit deri në një përieshje të armatosur midis gjermanëve dhe bizantinëve (Kinami, 77).
Përveç turqve, i vetmi që nxori përfitim nga kjo kryqëzatë e palavdishme, qe mbreti i normanëve, Ruxheri II. Në kohën që Manueli ishte mbërthyer në Lindje për shkak të grindjeve me kryqtarët, në vjeshtën e vitit 1147, mbreti norman sulmoi Perandorinë Bizantine, pushtoi Korfuzin, pastaj shtiu në dorë Korintin e Tebën, qytetet më të pasura të Greqisë së asaj kohe, që ishin njëherësh qendra të industrisë së mëndafshit bizantin. Këto dy qytete u plaçkitën dhe endësit bizantinë të mëndafshit u çuan në Palermo, ku u vunë të punonin në industrinë normane të mëndafshit, të krijuar rishtas. Nga ana tjetër, dështimi i kryqëzatës bëri të mundur një afrim midis Bizantit e Gjermanisë. Gjatë kthimit nga Azia, Konradi u prit në Kostandinopojë me të gjitha nderimet dhe mori përsipër të ndërmarrë një fushatë kundër Ruxherit II. Edhe Venediku u bashkua me koalicionin antinorman dhe e ndihmoi perandorin në ripushtimin e Korfuzit (1149). Por pavarësisht nga kjo, pasojat afatgjata të kryqëzatës së pafat vazhduan të favorizojnë mbretin norman dhe të dëmtojnë perandorin bizantin dhe aleatin e tij gjerman.
Në saje të manovrave të suksesshme diplomatike të Ruxherit II, dështoi plani i organizimit të një ekspedite bizantino-gjermane në Itali. Ruxheri li- dhi aleancë me dukën Guelf dhe e mbështeti atë në luftën kundër sundimit Shtaufen. Për rrjedhojë Konradi u detyrua të kthehej në Gjermani, ku luftërat e brendshme e mbajtën të mbërthyer për gjithë vitet e mëvonshme. Nga ana tjetër, Ruxheri mbështeti hungarezët e serbët në luftën kundër perandorit bi- zantin dhe më 1149 Manuelit iu desh të merret me një kryengritje të zhupanit të Rashës, pas së cilës e priste një luftë me Hungarinë, që hapi sennë e gjatë të luftërave hungaro-bizantine. Një tjetër aleat i natyrshëm i Ruxhent II ishte edhe mbreti i Francës, Luigji VII, i cili, i mbushur me mllef ndaj perandorit bizantin, po përgatiste një kryqëzatë të re. Ky plan gjeti mbështetjen e Ber- nard Kiaravales dhe të papës Eugjen II, i cili përpiqej të shkëpuste mbretin gjerman nga aleanca me skizmatikun Bizant. Në këtë mënyrë, u krijua një koalicion i fuqishëm antibizantin nën drejtimin e Ruxherit II. Por plani i kryqëzatës, që kësaj radhe nuk mund të ishte veçse një agresion franko-norman kundër Bizantit, dështoi për shkak të kundërshtimit të kalorësve francezë, ndërsa Konradi i qëndroi besnik aleatit të tij. Shtetet europiane ishin ndarë në dy blloqe: në njërën anë ishin Bizanti, Gjermania e Venediku; nga ana tjetër normanët, guelfët, Franca, Hungaria dhe Serbia e në sfond të tyre papati. Kishte nisur formimi i një sistemi aleancash midis shteteve europiane, që gjithsesi gjatë zhvillimeve të mëvonshme do të pësonte grupime të reja dhe do të tërhiqte fuqi të tjera në gjirin e vet. Armiqësia midis Bizantit dhe Hungarisë u shtri deri në Rusinë e largët. Të dy fuqitë ndërhynë në luftën midis principatave ruse dhe ndërsa Hungaria u lidh me Izjasllavin e Kievit, Bizanti përkrahu princat Juri Dolgoruki të Suzdalit dhe Vladimirko të Galiçit. Në krahun e kundërt "dora e gjatë" e Manuelit mbërrinte deri në Angli dhe në vitetshtatëdhjetë ai pati një letërkëmbim të dendur me mbretin Henrik II.
Pasi nënshtroi guelfët, Konradi III filloi të përgatisë fushatën e tij italiane. Por ai vdiq pikërisht në çastin kur duhej të fillonin veprimet ushtarake bizan- tino-gjermane kundër normanëve (1152). Me pasardhësin e tij, Frederik Barbarosën, Manueli nuk arriti në një marrëveshje të vërtetë, sado që përpjekjet në këtë drejtim nuk munguan. Si për Manuelin ashtu edhe për Frederikun I, ideja perandorake përbënte bazën e të gjitha synimeve të tyre politike. Kon- taktet e para të Perëndimit me të drejtën romake të Justinianit forcuan edhe këtu vetëdijen e karaktent universal të perandorisë. Frederiku i kundërshtoi pretendimet bizantine mbi Italinë dhe i shihte me dyshim aspiratat univer- saliste të Manuelit, i cili për të nuk ishte veçse një mbret grek. Vendin e ale- ancës midis Gjermanisë e Bizantit e zuri rivaliteti midis dy perandorive. Që të dyja kërkonin për vete sovranitetin perandorak dhe trashëgiminë e Romës. Në vend të bashkëpunimit kundër normanëve mbizotëroi logjika e forcimit të pozitave të veta në Itali, në dëm të tjetrit.
Manueli kishte arntur të knjonte një gjendje të qëndrueshme në Ballkan, armiqësitë me Hungannë kishin pushuar dhe në fronin e Kievit ishte vendo- sur aleati i Bizantit, Juri Dolgoruki. Ndërkohë kishte vdekur edhe armiku i Bizantit, Ruxheri II (1154). Tani duhej rifilluar mësymja në Itali, me ose pa per- andorin gjerman dhe, nëse qe e nevojshme, edhe kundër tij. Më 1155 Manueli dërgoi një flotë në Ankonë dhe prej këtej zuri fill mësymja e madhe. Me ndih- mën e vasalëve normanë rebeië, të plotfuqishmit e perandorit bizantin ia dolën mbanë në një kohë të shkurtër dhe me forca të pakta të pushtojnë qytetet e rëndësishme të Puljes dhe të vënë këmbë në tokën italiane. I gjithë territori nga Ankona në Taranto njohu përsëri sovranitetin e perandorit bizantin.
Suksesi i kapërceu edhe parashikimet më optimiste dhe e vendosi politikën bizantine mbi binarë të rinj. Restaurimi i perandorisë romake, objektiv i fundit dhe madhor i Perandorisë Bizantine, po dukej pranë realizimit si asnjëherë më parë. Ekzistojnë dy shpata, i pat shkruar papës më 1141 Johani II: ai donte të rrokte atë laike, duke i lënë papës atë shpirtërore, për të rivendosur unitetin e kishës së krishterë dhe për të vendosur në tokë sundimin e perandorisë romake, një dhe të pandarë. Ishte koha të zbatohej ky program, të realizohej aspirata e vjetër e pashuar e Bizantit, të rimëkëmbej perandoria e Justinianit dhe e Konstan- dinit me ndihmën e papës, qoftë duke i premtuar këtij bashkimin e kishave.
Por edhe restaurimi i kohës së Justinianit nuk kishte zgjatur shumë. Aq më shumë në kushtet e reja, përpjekja restauruese e Manuelit dështoi pa hedhur as hapat e para. Shpërpjesëtimi midis synimeve që perandori mendonte të arrinte, dhe mjeteve që realisht zotëronte ishte akoma më i madh se në kohën e Justinianit dhe armiqtë rreth e rrotull ishin më të shumtë. Në sistemin e ndërlikuar të shteteve që ishte krijuar në Europë, nuk kishte vend për një perandori botërore. Të gjitha fuqitë që kishin interesa në Itali, u bashkuan kundër perandorit bizantin. Zbarkimi në Ankonë dhe suksesi i mësymjes bizantine në fillimet e saj nuk shkaktoi vetëm armiqësinë e hapur të Frederikut I: edhe Venediku, aleati i vjetër i Bizantit kundër normanëve, e ndjeu veten të rrezikuar nga pushtimi bizantin i Italisë dhe e braktisi aleancën me perandorinë e Kostandinopojës. Mbreti norman Guljelm I kaloi sakaq në kundërmësymje: më 1156 i shkaktoi një disfatë të rëndë bizantinëve pranë Brindizit dhe shumë shpejt e shtriu kontrollin në të gjitha viset e pushtuara. Kjo fliste për dobësinë e pozitave të Bizantit në Itali, që mbështeteshin më tepër në të hollat e në diplomacinë, sesa në forcën e armëve. Manueli, i cili në prizmin e aspiratave të tij universaliste ishte prirur të konsideronte si armik kryesor jo më normanët, por Frederik Barbarosën, me ndërmjetësinë e papës nënshkroi një traktat paqeje me Guljelm I (1158). Koncepti i perandorisë universale e tërhiqte si më parë dhe vazhdoi të udhëheqë politikën e tij, edhe pse paqja me normanët dhe braktisja e Italisë nga ana e trupave bizantine shënonte fundin e kësaj ëndrre.
Megjithatë, në hullinë e politikës së të atit, Manueli arriti të korrë suksese të rëndësishme kundër shteteve latine të Lindjes. Princi armen Thoroz, që kishte vendosur sundimin e vet në Kiliki, u thye më 1158 dhe perandori e futi atë "në radhët e vasalëve të Bizantit". Rajnaldi pësoi të njëjtin fat. Por një rëndësi akoma më të madhe pati nënshtrimi përfundimtar i principatës së Antiokesë. Sundimtari i saj u detyrua të pranojë sovranitetin e Perandorisë Bizantine dhe premtoi të japë trupa ndihmëse. Veç kësaj, perandori bizantin fitoi të drejtën të emërojë patrikun e Antiokesë. Në shenjë nënshtrimi Rajnaldi u paraqit në kampin e perandorit me kokë zbuluar, këmbëzbathur, me mëngët përveshur deri në bërryl, me një litar në grykë dhe duke mbajtur shpatën me dorën e majtë.97 Edhe mbreti Balduin III i Jerusalemit i bëri vizitë perandorit dhe u vu nën mbrojtjen e tij. Një bashkëkohës shprehej atëherë: "Ai nxitoi të vinte tek ne nga Jerusalemi, i magjepsur nga fama dhe nga bëmat e mëdha të perandorit dhe pranoi sovranitetin e tij." Pozita e fortë e perandorit bizantin kjo do të thotë të shtrembërosh tërësisht qëllimet e vërteta të politikës së Manuelit dhe të aspiratave universaliste tradicionale të Perandorisë Bizantine që ai personifikonte. Ndaj shprehja "si fillim" duket sikur e zbeh këtë të vërtetë. në Lindjen latine u shfaq në mënyrë mbresëlënëse me hyrjen solemne të Manuelit në Antioke, më 1159. Perandori ecte kaluar duke mbajtur të gjitha shenjat perandorake. Nga një distancë e largët e ndiqte mbreti i Jerusalemit, në kalë por pa asnjë zbukurim; princi i Antiokesë ecte në këmbë krahas kalit të perandorit, dhe "rrekej të rregullonte rripat e shalës së perandorit". Ishte një spektakël i jashtëzakonshëm, që shprehte rendin hierarkik të fuqive. Katastrofa që e priste Manuelin nga fundi i sundimit të tij në luftën me turqit, nuk i zbeh sukseset e mëdha të politikës së tij në Lindjen latine. Problemet e vështira me të cilat Bizanti u ballafaqua me krijimin e principatave kryqtare, probleme që angazhuan për dhjetëra vjet Aleksin I dhe Johanin II, u duk se u zgjidhën dhe hegjemonia bizantine u rivendos. Perandori bizantin sundonte në gjithë lindjen e krishterë dhe shtetet latine të kërcënuara nga turqit shihnin tek ai mbrojtësin e tyre.
Ndaj hungarezëve ai ndoqi gjithashtu rrugën e treguar nga i ati dhe përdori po ato metoda, duke ndërhyrë në luftërat për fronin hungarez. Por edhe këtu politika e tij prirej drejt sulmit dhe synimet e tij vrisnin tepër lart: në fund të fundit ai mendonte të nënshtronte vendin dhe ta bashkonte atë me Perandorinë Bizantine.101 Vdekja e Gezës II më 1161 dha rast për një ndërhyrje të re në çështjet hungareze. Kundër Stefanit III, djalë e trashëgimtar i Gezës, Manueli mbështeti me të holla e armë vëllezërit e Gezës, Stefanin IV e Ladishaun. Filloi një luftë e gjatë pa ndonjë rezultat të qartë e përfundimtar. Manueli siguroi një mbështetje të madhe në Hungari, veçanërisht në një pjesë të klerit hungarez. Grupimi kundërshtar kërkoi të afrohej me perandorin gjerman dhe siguroi përkrahjen e mbretit të Bohemisë, Ladislaut. Mbreti i Bohemisë ishte vasal i perandorit bizantin nga koha e kryqëzatës së dytë, ku ai kishte marrë pjesë në krah të Konradit. Ai u shtrëngua të pushojë armiqësitë dhe arriti deri aty sa të luajë rolin e ndërmjetësit midis Stefanit III dhe perandorit Manuel. Më 1164 u arrit një marrëveshje, që i premtonte perandorit bizantin fitime të mëdha: vëllai i Stefanit III, Bela, u njoh si trashëgimtar i fronit hungarez, atij iu dha si investiturë terntori i Kroacisë e i Dalmacisë dhe u dërgua në Kostandinopojë. Por për të realizuar përfitimet e traktatit u deshën luftëra të reja. Ndeshja luftarake u parapri nga përgatitje të mëdha në planin ushtarak e diplomatik. Një i dërguar i perandorit shkoi deri në Rusi dhe i siguroi Bizantit mbështetjen e princave të Kievit e të Galiçit. Suksesi i shpërbleu forcat e harxhuara dhe Dalmacia, Kroacia, Bosnja si dhe viset e Sirmit kaluan nën sundimin e perandorit bizantin (1167).
Dëshmi e rëndësisësë veçantë që Manueli i jepte problemit hungarez është vendimi i tij për të kombinuar martesën e princit trashëgimtar hungarez Bela, që në Kostandinopojë mori emrin Aleks, me vajzën e tij dhe për ta emëruar atë trashëgimtar të fronit, duke realizuar kështu bashkimin e Hungarisë me perandorinë. Në cilësinë e trashëgimtarit të pritur të fronit, Bela-Aleksi mori titullin e despotit, që deri atë kohë ishte përdorur për të shënuar vetë perandorin, por që tash e tutje do të bëhet një titull i veçantë që në hierarkinë e titujve do të vijë menjëherë pas basilens, duke lënë prapa titujt sebastokrator ecaesar. Megjithatë lindja e një djali e shtyu perandorin të braktisë planin e tij, që kishte ngjallur pakënaqësi të thellë në Kostandinopojë. Por pas vdekjes sëStefanit III ai mundi të vendosë në fronin hungarez beniaminin e vet Bela- Aleksin, duke siguruar kështu një ndikim të madh në çështjet hungareze.
Përveç luftërave me Hungarinë, në këtë periudhë shënohen edhe luftëra meSerbinë. Në luftën e tyre për pavarësi, serbëtgjetën mbështetje tek Hungaria. Në Rashë kryengritjet ndiqnin njëra-tjetrën. Manueli mundi t'i shtypë ato çdo herë, por jo t'i shuajë, sadoqë i ndërronte vazhdimisht zhuganët jo besnikë. Më 1166 Stefan Nemanja u emërua zhugan i madh i Rashës. Por edhe ai u ngrit kundër perandorit bizantin dhe i shkaktoi një humbje të rëndë bizantinëve. Por sukseset e Manuelit në Hungari sollën edhe këtu një ndryshim të situatës dhe Serbia mbeti pa ndihmën e Hungarisë. Aleanca me Venedikun nuk solli ndonjë dobi dhe kur më 1172 perandori bizantin hyri në Serbi në krye të një ushtrie të madhe, Nemanja hoqi dorë nga qëndresa, që tashmë s'kishte kuptim. Ai u detyrua ta manifestojë nënshtrimin e tij në po atë mënyrë teatrale si dikur Rajnaldi i Antiokesë dhe mori pjesë si rebel i mundur në hyrjen triumfale të perandorit në Kostandinopojë. Oratorët e oborrit e festuan me fjalime panegjinke nënshtrimin e vendit të pabindur sllav dhe në pallatin perandorak u pikturuan afreske që himnizonin fitoren e perandorit bizantin mbi zhupanin e madh serb, që kishte guxuar të ngrejë krye. Në këtë mënyrë, themeluesi i dinastisë së famshme të Nemanjave dhe themeluesi i ardhshëm i shtetit të pavarur serb u mbajt larg, pa mundur të organizojë ndonjë veprim tjetër armiqësor kundër Perandorisë Bizantine dhe qëndroi një vasal i bindur i perandorit Manuel deri në vdekjen e këtij të fundit.
Ashtu si sulmi bizantin në Ankonë i kishte dhënë fund bashkëpunimit me Venedikun kundër normanëve në Itali, po ashtu aneksimi i Dalmacisë i dha fund bashkësisë së interesave bizantino-venedikase kundrejt Hungarisë. Nga ana tjetër pozita e privilegjuar që tregtarët venedikas kishin fituar në perandori, përbënte një barrë të papërballueshme për tregtinë bizantine.
Manueli u përpoq të forconte lidhjet me qytetet e tjera detare italiane dhe më 1169 lidhi një aleancë me Gjenovën dhe më 1170 me Pizën. Marrëdhëniet me Venedikun u bënë gjithnjë e më të tendosura dhe më 1171 shpërtheu një konflikt i ashpër. Më 12 mars, të gjithë venedikasit në të gjithë perandorinë u arrestuan dhe pasuritë, anijet e mallrat e tyre u konfiskuan. E gjithë kjo ndodhi në një ditë të vetme, shenjë kjo e përgatitjes së kujdesshme të këtij aksioni dhe e forcës së aparatit qeveritar bizantin. Përgjigjja e Venedikut nuk vonoi: një flotë e fuqishme sulmoi brigjet bizantine dhe plaçkiti ishujt e Kios dhe Lezbos. Pas kësaj të dyja palët u ulën në tryezën e bisedimeve, që vazhduan gjatë pa ndonjë rezultat. Për dhjetë vjet rresht marrëdhëniet midis Bizantit e Venedikut qëndruan të ngrira.
Me gjithë sukseset e bujshme në Lindjen latine dhe në Hungari, izolimi i Perandorisë Bizantine po e rëndonte gjithnjë e më shumë gjendjen dhe nga fundi i shek. XII, pozitat e Manuelit ishin bërë mjaft të pasigurta. Shpresat për një bashkëpunim me Romën nuk u konkretizuan: për ribashkimin e kishave mungonin kushtet si nga njëra palë ashtu edhe nga tjetra dhe perandori ndeshte kudo, në Venedik, Dalmaci apo Hungari, në kundërshtimin e partisë papale. Në perëndim armiqësia ndaj grekëve skizmatikë ishte e pak- apërcyeshme, ashtu siç qe në Bizant armiqësia ndaj latinëve. Niketë Koniati përcjell opinionin e përgjithshëm në Bizant kur thotë: "Latinët e mallkuar ... lakmojnë pasuritë tona dhe duan të çrrënjosin racën tonë... Midis tyre edhe nesh ekziston një det me urrejtje, ndaj nuk mund të lidhemi me ta shpirtërisht, përkundrazi ecim në dy rrugë krejt të kundërta". Duke kërkuar pa u lodhur rrugë e mjete të tjera, Manueli mbështeti fuqimisht Ligën lombarde në luftën kundër Frederik Barbarosës. Por edhe këtë armë e humbi kur më 1177 u nënshkrua traktati i Venedikut, që i dha fund luftës kundër Ligës lombarde dhe vendosi paqe midis papës dhe Frederikut I. Pas fundit të skizmës perën- dimore, nga e cila Manueli diti të përfitojë me mjaft zgjuarsi, u shuan edhe shpresat e fundit për një marrëveshje të papës me Bizantin.
Manueli shihte një mik në çdo armik të Barbarosës. Po ashtu, Frederiku u vu në kërkim të aleancave me kundërshtarët e perandorit bizantin. Duke filluar nga vitit 1173 ai ishte në marrëdhënie me sulltanin Kiligj Arsllan të Ikonit. Pozita hegjemoniste që Manueli siguroi në Lindjen latine, i siguroi Bizantit për shumë kohë epërsinë ndaj sulltanit të Ikonit. Duke shfrytëzuar mezgjuarsi grindjet midis krerëve selxhukë dhe falë disa sukseseve ushtarake në Azinë e Vogëi, perandori mundi ta konsolidojë këtë epërsi të tij. Më 1162 sulltani Kiligj Arsllan kaloi tre muaj në Kostandinopojë dhe nënshkroi një marrëveshje në bazë të së cilës merrte përsipër të jepte ndihmë ushtarake dhe t'i dorëzonte disa qytete Bizantit."6 Por këto premtime nuk u mbajtën dhe në kohën që Manueli ishte i zënë në Hungari e në Perëndim, Kiligj Arsllani luftonte për të forcuar pozitat e veta në Azinë e Vogël. Mbështetja e perandorit gjerman i dha zemër qëndresës së tij dhe më 1175 marrëdhëniet midis Bizantit dhe Ikonit u prishën. Vitin tjetër perandori u vu në marshim kundër Ikonit me një ushtri të madhe, por në shtigjet e Frigjisë, afër Mirioqefalos, më 17 shtator 1176 ndodhi katastrofa: ushtria bizantine u rrethua dhe u asgjësua nga turqit. Vetë Manueli e krahasoi këtë disfatë me atë që Bizanti kishte pësuar njëqind e pesë vjet më parë në Manxhikert.
Kjo përmbysje u bë akoma më e rëndë për faktin se ajo përkoi me humbjet që pësoi politika perandorake në Perëndim.
Rënien e prestigjit të Perandorisë Bizantine e tregon më së miri një letër që Manueli mon atë kohë nga Frederiku I. Duke u vënë në rolin e peran- dorit romak, Frederiku kërkonte bindje e nënshtrim nga Manueli, "mbret i grekëve". Ishte e qartë se politika e Manuelit kishte dështuar në çdo pikëpamje. Më në fund ai u shemb nën peshën e problemeve të panumërta që hapi dhe që nuk kishte ditur t'i trajtonte ndryshe veçse me mendësinë e të fuqishmit. Është e vërtetë se ai triumfoi mbi shtetet latine të Lindjes, se korri suksese të shkëlqyera në Hungari dhe se për njëfarë kohe pushtoi edhe territore të gjera në Itali, por sa më shumë kalonte koha, aq më e pamundur bëhej mbajtja e pozicioneve të fituara në gjithë ato vende dhe zbatimi i një politike aktive e agresive në gjithë Europën dhe në Azinë e Vogël. Bizanti hëngri gjithandej grushte shkatërrimtare. Në Lindje fuqia e tij u varros, nga Italia u dëbua përfundimisht dhe, përballë koalicionit të fuqive perëndimore Bizanti dukej krejt i pafuqishëm dhe i izoluar.
Në politikën e brendshme përpjekjet kolosale të Manuelit patën pasoja akoma më të rënda se në politikën e jashtme. Sakrificat që kërkonin fushatat madhështore dhe luftërat e vazhdueshme shkonin përtej forcave e mjeteve të Perandorisë Bizantine të asaj kohe dhe i shterën plotësisht burimet ekonomike e ushtarake të Bizantit. Johani II kishte bërë përpjekje për të rimëkëmbur mbi baza të reja, parcelat e dikurshme të ushtarëve, që kishin qenë shtylla kryesore e fuqisë ushtarake të Perandorisë Bizantine. Pas shpartallimit të peçenegëve, ai urdhëroi që të sistemoheshin robërit në territorin e perandorisë dhe u imponoi atyre shër- bimin ushtarak. Gjithashtu pas fitores mbi Serbinë i vendosi robërit serbë në ter- ritorin e Nikomedisë, një pjesë si stratiotë kurse pjesën tjetër si taksapagues. Duke ndjekur shembullin e tij, edhe Maneuli vendosi robër serbë në territorin e perandorisë, pranë Serdikës e gjetkë. Në bazë të traktatit të paqes me perandorin Hungarez Geza II, Manueli do të mbante dhjetë mijë robër hungarezë, pa dyshim për t'i kthyer ata në stratiotë bizantinë. Krijimi i parcelave të reja për ushtarët dhe shtimi i numrit të ushtarë-fshatarëve të rinj, që ishin më së shumti të huaj, përfaqësonte një rikthim në organizimin e rreptë ushtarak të periudhës së mesme bizantine. Por edhe ky vërshim forcash të reja nuk ishte në gjendje të plotësonte nevojat ushtarake gjithmonë e në rritje të kohës. Në kohën e Manuelit u shpeshtuan edhe dhëniet e tokave si pronjë, me kushtin që marrësi të kryente shërbimin ushtarak. Ndodhte shpesh që pronja të merrnin edhe perëndimorët, të dlëve u caktoheshin edhe bujq vendas si parikë.
Qeveria e aristokracisë ushtarake përkrahu dhe nxiti latifondin e madh, veçanërisht latifondin laik. Me një krisobulë të muajit mars 1158, Manueli ndalonte rritjen e pronave tokësore të manastireve të Kostandinopojës dhe të viseve përreth. Në të njëjtën kohë ai vendoste që pronat e dhëna për shfrytëzim mund t'u tjetërsoheshin vetëm personave të rangut senatorial ose elementeve nga kategoria e stratiotëve, d.m.th. pronjarëve, dhe ky rregull u përsërit me një urdhëresë të mëvonshme. Perandori Manuel nuk ushqente aspak ndjenja armiqësore ndaj manastireve. Pronat ekzistuese të manastireve u garantuan në mënyrë solemne, madje atyre iu dhanë privilegje të mëdha dhe të drejta imuniteti. Por në luftën e madhe midis pronës së madhe kishtare dhe asaj laike, ai mbante anën e kësaj të fundit dhe përkrahte pa ngurrim pronat e manjatëve laikë dhe ato të pronjarëve veçanërisht.
Përveç pronjarëve, në ushtrinë bizantine vazhdonin të shërbenin mer- cenarë të shumtë dhe popullsia ngarkohej me detyrime të rënda për të mbajtur ushtrinë, duke ofruar për të ushqime dhe punë të ndryshme angari. Meqenëse mjetet e shtetit nuk mjaftonin, ushtria përpiqej të nxirrte nga popullsia gjithçka për të cilën kishte nevojë. "Banorët e provincave pësuan privacionet më të mëdha për shkak të lakmisë së pashuar të ushtarëve, që u zhvatnin atyre jo vetëm të hollat, por edhe këmishën e trupit."
Ushtarakët përfaqësonin klasën sunduese të shtetit, që jetonte në kurriz të pjesës tjetër të popullsisë. Në krahasim me periudhën e mëparshme, në kohën e Komnenëve situata ndryshoi rrënjësisht. Gjatë periudhës së sundimit të burokracisë nën dinastinë Duka i bëhej bishtshërbimit ushtarak: "Ushtarët braktisnin armët e bëheshin administratorë të drejtësisë e juristë." Tani ushtria ishte kthyer në modë: "Të gjithë kërkonin të bëheshin ushtarë; dikush linte mënjanë gjilpërën, pasi puna nuk siguronte veç mjetet minimale të jetesës, dikush tjetër braktiste stallën e kuajve, të tjerë shkundnin pluhurin e tullave ose të kovaçhanës dhe nxitonin të paraqiteshin tek oficeri i ngarkuar për rekrutimin, i dhuronin atij një kalë persian ose ndonjë monedhë floriri dhe kështu siguronin regjistrimin në ushtri." Shërbimi ushtarak qe bërë atë kohë puna më e leverdishme.
Ushtria thithte të gjitha burimet e perandorisë. Popullsia ishte katandisur si mos më keq nga detyrime të papërballueshme. Masa e detyrimeve shtetërore u rrit ndërsa arbitrariteti i taksidarëve, midis të cilëve tani kishte dhe të huaj, i acaronte së tepërmi taksapaguesit duke mbushur kupën e mjerimit të tyre.130 Deri dhe në qytete shumë njerëz e shisnin lirinë e tyre për t'u vënë në shërbim e nën tutelë të një zotërie të fuqishëm. Kjo qe një dukuri që po ndeshej jo rrallë edhe në situata të tjera në Bizant. Manueli e luftoi këtë praktikë me anë të një ligji që i kthente lirinë të gjithë atyre që kishin lindur të lirë dhe ishin shitur si skllevër. Duket se perandori i liroi të gjithë këta me të hollat e shtetit, të paktën në kryeqytet. Por dukuria e humbjes së lirisë për sektorë gjithnjë e më të gjerë që, nëse jo skllevër, bëheshin bujkrobër, i kishte rrënjët në tërësinë e zhvillimit, në rritjen e pronave të mëdha tokësore nga njëra anë dhe në varfërimin e në mbytjen në borxhe të klasave të ulëta, nga ana tjetër. Por procesi i feudalizmit, që marshonte triumfalisht, çoi, në fund të fundit, në dobësimin e organizimit shtetëror bizantin dhe theu aftësinë rezistuese të tokës. Sipas rastit, Bizanti ishte akoma në gjendje të arrinte fitore të mëdha, nëse angazhonte të gjitha forcat e tij. Por atij i mungonte forca për të mbajtur kundërgoditjet e humbjet. Kështu, pas shkëlqimit të jashtëm të kohës së Manuelit, erdhi menjëherë koha e shpërbërjes së brendshme të shtetit bizantin.