Më 6 gusht 1354 Bailiu, ambasadori venedikas në Kostandinopojë e njoftonte dogjin Andrea Dandolo se bizantinët, të kërcënuar nga turqit dhe gjenovezët, ishin gati t'i nënshtroheshincilësdo fuqie: Venedikut, sovranitserb madje edhe mbretit të Hungarisë. Dhe më 4 prill 1355 Marin Falieri këshilloi që republika të aneksonte pa humbur kohë perandorinë, përndryshe, duke marrë parasysh situatën e mjerueshme në të cilën ndodhej, do të binte viktimë e turqve. Nuk ishte sekret se Bizanti ndodhej në pragun e shembjes. Dukej se i vetmi problem ishte se kujt do t'i shkonin copëzat e fundit të perandorisë: turqve apo një fuqie të krishterë.
Njëri nga kandidatët më të mundshëm të trashëgimisë bizantine u zh- duk papritur nga skena: më 20 dhjetor 1355 vdiq para kohe Stefan Dushani dhe së bashku me të ra në gropë edhe vepra e tij e madhe. Cari i ri Uroshi (1335-1371), i cili nuk zotëronte as autoritetin as energjinë e të atit, nuk mun- di t'i mbante së bashku pjesët heterogjene të perandorisë së tij, strukturat e së cilës ishin dobësuar në mënyrë të konsiderueshme. Perandoria, të cilën dora e fuqishme e Dushanit e kishte farkëtuar shpejt e shpejt. u shpërbë sa hap e mbyll sytë. Kudo u formuan dinasti të pavarura ose gati të pavarura. Mbi gërmadhat e perandorisë greko-serbe të Dushanit u formua një mozaik shumëngjyrësh shtetesh të vegjël. Por shembja e perandorisë Serbe nuk u sol- li asnjë përfitim real bizantinëve. Vdekja e Dushanit i çliroi nga një kundër- shtar i fuqishëm, por perandoria ishte dobësuar në atë shkallë sa nuk ishte në gjendje të nxirrte asnjë përfitim nga shthurja e Perandorisë serbe. Bizanti nuk bëri të paktën asnjë orvatje serioze për të ripushtuar territoret që i takonin më parë perandorisë. Natyrisht megastratopedaku Aleks dhe magaprimiceri Johan pushtuan për llogari të Johanit V rripin bregdetar deri në Kristopojë në grykën e lumit Struma, por ofensiva e dy vëllezërve u ndal shumë shpejt. Ata i mbajtën qytetet bregdetare, kurse viset e brendshme të vendit mbetëm të sigurta.në duart e serbëve. Niqifori II i Epirit i shfronësuar ndërmori një ekspeditë të madhe për të ripushtuar trashëgiminë atësore që kishte humbur. Ai korri suksese të rëndësishme si në Epir ashtu dhe në Thesali, por vdiq më 1358 në betejën kundër shqiptarëve. Pas shembjes së perandorisë së Du- shanit, rreziku i pushtimit turk u bë akoma më kërcënues mbasi tash e tutje në Gadishullin Ballkanik nuk kishte më asnjë fuqi që të mund t'i bënte ballë marshimit triumfal të osmanëve.
Duhet thënë se Johani V nuk e nënvleftësoi situatën e rëndë. Nga ana tjetër nuk kishte vend as për iluzione, në një kohë kur turqit ndodheshin në portat e Thrakës, provinca e vetme që i kishte mbetur perandorisë. Për të larguar këtë rrezik, perandori përdori metodën tashmë të sprovuar të trakta- tivave për bashkimin kishtar, e cila në kohën e vet, ishte përpunuar me aftësi të madhe nga themeluesi i dinastisë së Paleologëve. Por kishte një ndryshim të madh midis situatës së atëhershme dhe gjendjes së tanishme. Nën Mihalin VIII perandoria ishte kërcënuar nga një fuqi perëndimore, mbi të cilën papa kish mundësi të ushtronte një ndikim shpirtëror. Kurse tani Johani V kishte të bënte me të pafetë me të cilët mund të bisedohej vetëm me gjuhën e armëve. Por përvoja e paradokohshme në Detin Egje me lidhjen e fuqive të krishtera të përkrahura nga papa, nuk ishte aspak inkurajuese në këtë drejtim. Prem- timi për bashkimin e kishave ishte karta e fundit që oborri perandorak hidhte në tryezë në çaste shtrënguese. Pas falimentimit të bisedimeve të Lionit, traktativat me Romën pësuan një ndërprerje për plot dyzet vjet. Megjithatë, edhe Androniku II bëri kalimthi një orvatje të tillë gjatë viteve të vështira të luftës civile. Pastaj u zhvilluan përsëri bisedime për bashkimin e Kishave nën Andronikun III dhe në mënyrë të veçantë nën perandoreshën Ana, madje edhe në çastet më të vështira të mbretërimit të Kantakuzenit, por pa asnjë rezultat praktik. Por Johani V e mori seriozisht çështjen. Ai aspironte ta kryente bashkimin kishtar me zell të madh dhe me përkushtim të vërtetë, i ndikuar në këtë drejtim nga nëna e tij katolike. Më 15 dhjetor 1355, gati një vit pas hipjes së tij në fron, ai dërgoi në Avinion një letër të gjatë dhe shumë të çiltërt me të cilën kërkonte nga papa që t'i dërgonte pesë galera dhe 15 anije transporti me 1000 ushtarë dhe 500 kalorës. Si shpërblim ai premtonte ta shpinte popullin e tij në fenë romane brenda gjashtë muajve dhe për të realizuar këtë premtim ai i jepte papës garanci të tilla, që as rreziku më fatal nuk mund t'i justifikonte. Kështu, midis të tjerave, djali i dytë 5-6 vjeçar i perandorit, Manueli, duhej të dërgohej në oborrin papal si peng për t'u edukuar nga papa. Në rast se peran- dori nuk do t'i mbante premtimet e tij, ai do të abdikonte në favor të Manuelit dishepull i papës, dhe përderisa ai të arrinte moshën madhore perandoria do të qeverisej nga vetë papa me cilësinë e babait të adoptuar të perandorit. Duket se Inocenti VI nuk i mori shumë seriozisht këto premtime të ekzaltuara. Në përgjigjen e tij nuk u ndal fare në hollësirat e propozimit të Johanit, dhe u mjaftua të lavdërojë vërtet me ngrohtësi, por me fjalë të përgjithshme e pa premtuar gjë, qëllimet e perandorit dhe të dërgojë një ambasador në Bi- zant. Por shumë shpejt perandori u shtrëngua ta njoftojë Romën se tani për tani nuk ishte në gjendje ta printe gjithë popullin bizantin drejt bashkimit, mbasi dërgata papale meqenëse nuk erdhi e shoqëruar me galerat e armato- sura, nuk i dha atij mundësi që të bindte në mënyrë të mjaftueshme vendin, dhe si rrjedhim shumë nga nënshtetasit e tij nuk u bindeshin direktivave të tij. Paskëtaj traktativat për bashkimin u ndërprenë sërish për disa vjet.
Në fakt opozita, për të cilën aludonte perandori në letrën e tij ishte shumë e fortë. Në Bizant ekzistonte një parti e fuqishme filo-unioniste, eksponenti më i lartë i të cilës ishte në atë kohë rektori i ditur Dhimitri, por shumica dërmuese e popullsisë dhe e klerit bizantin, ashtu si në traktativat për bashkim që ishin zhvilluar në të kaluarën, edhe tani i qëndronte me ngulm besnike traditave të lashta fetare. Patriku kalis, kundërshtar personal i Kantakuzenit, i cili e kishte marrë fronin patriarkal pasi erdhi në fuqi Johani V, ishte një shpirt rreptësisht konservator i preokupuar vazhdimisht për ruajtjen e privilegjeve të patriarkatit të tij. Kisha greke dinte të kujdesej për të drejtat e saj shumë më mirë se perandoria e dobësuar. Kaliksi kishte çkishëruar patrikun autonom serb që gjatë fazës së parë të drejtimit të tij, kurse tani arriti të siguronte nga patriarkati bullgar njohjen e epërsisë së selisë së Kostandinopojës. Tani e tutje në Tërnovë, në lutjet kishtare, emri i patrikut të Kostandinopojës duhej të përmendej i pari. Në këtë mënyrë ishte hapur rruga për të kapërcyer konfliktin edhe në Kishën Serbe. Kisha bizantine rifitonte autoritetin e saj të vjetër ndërsa shteti humbiste njërën pozitë mbas tjetrës.
Pak kohë pas pushtimit të Galipolit nga Sulejmani, filloi pushtimi siste- matik i vendeve ballkanike nga ana e turqve. Më 1359 Kostandinopoja pa për të parën herë hordhitë osmane nën muret e saj.’74 Perandoria e rrënuar me gjithçka nuk mund të bënte më qëndresë. Sidoqoftë, kryeqytetit të mbrojtur nga fortifikata të fuqishme, nuk i kanosej ende ndonjë rrezik imediat. Por pjesa tjetër e Thrakës së asfiksuar nga luftërat e fundit civile u dorëzua pa luftë në duart e armikut. Qytetet ranë njëri pas tjetrit. Më 1361 edhe Didimoteiku ra përfundimisht në duart e turqve. Një vit më vonë të njëjtin fat pësoi edhe Adrianopoja.
Nën Muratin 1 (1362-1389), pushtimi i Gadishullit ballkanik, i tokave greke, por akoma më shumë i atyre sllave jugore, hyri në fazën vendimtare. Sliavët jugorë ishin po aq të pafuqishëm sa Bizanti përballë marshimit të forcave supe- riore të armikut. Nga vdekja e Dushanit, Perandoria Serbe ndodhej në një proces të pandalshëm shpërbërjeje. Akoma më e rëndë ishte situata në Bullgari. Këtu shteti ishte copëtuar në pjesë të ndryshme dhe ndodhej plotësisht i paralizuar nga një krizë e rëndë ekonomike dhe nga grindjet fetare. Më 1363, gjenerali energjik Lala Shahin pushtoi Filipopolin dhe u vendos aty me cilësinë e bejlerbeut të Rumelisë. Vetë sulltani e transferoi selinë e vet në Ballkan duke e vendosur obor- rin e vet më parë në Didimoteik dhe pastaj (rreth vitit 1365) në Adnanopojë. Kështu osmanët u vendosën qëndrueshëm në Europë, aq më tepër që përparimi turk shoqërohej tani me një kolonizim sistematik të viseve të pushtuara. Pop- ullsia vendase u bë në një masë të madhe skllave dhe u transferua në Azinë e Vogël, ndërsa në territoret e pushtuara u vendosën kolonë turq dhe fisnikë turq, sidomos gjeneralëve të sulltanit, u jepeshin territore të gjera.
Bullgaria, e trembur nga përparimi turk, kërkoi të shpëtojë duke u lidhur me pushtuesit e fuqishëm, prandaj mbajti një qëndrim armiqësor ndaj Hungarisë dhe Perandorisë Bizantine.178 Madje më 1364 ndodhi një përpjekje e armatosur midis Bizantit dhe Bullgarisë dhe perandori bizantin arriti të pushtonte skelën e Ankiakos në Detin e Zi. Kështu kjo luftë kaq e padobishme u dha të paktën bizantinëve kënaqësinë të shihnin se ekzistonte një vend edhe më i dobët se perandoria e tyre fatkeqe.
I zhgënjyer në shpresat për një përkrahje romane, perandori bizantin kërkoi aleatë të tjerë për t'i bërë ballë përparimit turk. Vetë patriku Kalist shkoi në Serres ku u takua me të venë e Dushanit, por vdiq sakaq nga një sëmundje e papritur. Nuk patën rezultat më të mirë bisedimet që zhvilloi me republikat detare italiane. Kështu perandori iu drejtua përsëri Avinjonit. Tani dukej se në Perëndim po bëheshin përgatitje serioze për kryqëzatën. Në fakt ekspedita u nis në vjeshtën e vitit 1365, nën udhëheqjen e mbretit Pjetër të Qipros, por ajo u drejtua për në Egjipt duke e lënë Johanin V përsëri të zhgënjyer në shpresat e tij. Por atij sigurisht nuk i mungonte energjia dhe kështu në pranverën e vitit 1366 shkoi personalisht në Hungari për të siguruar përkrahjen e mbretit të fuqishëm Luigji i Madh.
Ishte hera e parë që një perandor bizantin shkonte jashtë jo si një gjeneral në krye të një ushtrie por për të kërkuar ndihma. Por çdo gjë qe e kotë. Luigji i qëndroi besnik kushteve të Romës: më parë kthimin në fenë katolike dhe pastaj ndihma. Mbreti i Hungarisë, më i ngurtë se Roma, kërkoi që perandori i Bizantit, jo vetëm të kthehej në fenë romane por edhe të pagëzohej sipas ritit roman.179
] Johani V u kthye në atdhe me duar bosh dhe gjatë rrugës i ndodhi një fatkeqësi e re. Kur arriti në Vidinin e pushtuar nga Hungarezët u detyrua të ndërpresë udhëtimin sepse bullgarët ia ndaluan kalimin. Sigurisht kjo ndodhte pa dijeninë e birit të tij Andronikut, i cili ishte martuar me një vajzë të carit të Bullgarisë. Sidoqoftë Androniku nuk bëri asgjë për ta liruar të atin. Vetëm arritja e "Kontit të Gjelbër" Amedeo i Savojës e shpëtoi sovranin fatkeq. Konti i Gjelbër, kushëri i perandorit, ishte dukur në ujërat bizantine në vjeshtën e vitit 1366 në krye të një ushtrie kryqtarësh. Që me sulmin e parë ai u shkëputi turqve Galipolin, pastaj u drejtua kundër Bullgarisë dhe i detyroi bullgarët jo vetëm ta linin të lirë perandorin por edhe të lëshonin Mesembrinë dhe Sozopolin. Pozitat bizantine në brigjet perëndimore të Detit të Zi, patën kështu një përforcim të konsiderueshëm.
Sidoqoftë edhe për Amedeon e Savojës ekspedita e kryqtarëve lidhej me planet unioniste. Në qershor të vitit 1367, legati papal Pali, që shoqëronte Amedeun me kërkesën e tij, u prit nga anëtarët e familjes perandorake bi- zantine në prani të përfaqësuesve të lartë të kishës e të shtetit për një bisedim rreth bashkimit të kishave. Zëdhënësi i palës greke nuk qe tjetër kush veçse i shfronësuari i Johan Kantakuzeni, "babai" i perandorit që ishte në fron, personaliteti i fuqishëm i të cilit dominonte asamblenë. Kantakuzeni kërkoi thirrjen e një koncili ekumenik në Kostandinopojë dhe diti t'i shkëpuste legatit papal pëlqimin për këtë. Prapëseprapë në Romë kërkesa e tij nuk u prit në mënyrë të favorshme. Papës ai i premtoi një ujdi të shpejtë me Johan Paleologun, i gatshëm për t'u konvertuar. Ujdia u arriti menjëherë. Në gusht
Në tetor 1371 perandori i dërmuar rëndë, u kthye në Kostandinopojë pas një mungese prej dy vjetësh, pa arritur asnjë rezultat. Duket se, në këto kishte, as nuk u mor mundimi të bëhej orvatja e dëshpëruar për ta bindur popullsinë që të pranonte bashkimin e kishave. Sipas Dhimitër Cidones, që e shoqëroi perandorin fatkeq në këtë udhëtim të mjerë, ajo qe një "lodhje e kotë pa asnjë dobi për atdheun tonë."
Një fitore e re e bujshme e turqve tregoi sesa e nevojshme ishte ndihma që Johani V kishte kërkuar më kot të siguronte. Pas vendosjes së osmanëve nëThrakë, Maqedonia ishte drejtpërdrejt e kërcënuar. Despoti Ivan Ugljesha që komandonte në seres, qe i pari që "mori armët kundër osmanëve të pafe."186 Ai kërkoi i pari organizonte një kundërmësymje të madhe kundër pushtuesve dhe i bëri thirrje Bizantit për të marrë pjesë "në luftën e përbashkët kundër armikut të përbashkët". Ai u afrua aq tepër me bizantinët sa dënoi me termat më të ashpra shpalljen e Dushanit "perandor" dhe themelimin e patriarkatit serb, dhe njohu në juridiksionin e tij të drejtat e patriarkatit të Kostandinopojës.188 * Megjithatë, u bashkua me të vetëm i vëllai, mbreti Vukashin. Të dy vëllezërit marshuan me ushtritë e tyre drejt Adrianopojës dhe u ndeshën me armikun pranë Çernomenit buzë Maricës. Këtu armata e tyre u thye nga turqit më 26 shtator 1371. Ugljesha dhe Vukashini gjetën vdekjen dhe bashkë me ta humbën dy personalitetet më të forta të kohës në Ballkan. Pas kësaj katastrofe, tokat maqedone humbën pavarësinë e tyre. Princërit lokalë, ndër të cilët edhe biri i Vukashinit, heroi i këngëve popullore serbe Krajleviç Marko, u detyruan ta njihnin sovranitetin e sulltanit dhe morën përsipër të paguanin haraç dhe të ofronin shërbime ushtarake. Nënshtrimi përfundimtar i principatave të tyre ashtu si dhe i krahinave të tjera të Ballkanit, tani ishte vetëm çështje kohe.
Fitorja osmane në Maricë, fitorja më e madhe dhe më mbresëlënëse që korrën turqit para vitit 1453, e goditi rëndë edhe Bizantin, ndonëse ky nuk kishte marrë pjesë në betejë. Ishte një ngushëllim i vogël dhe një fitore vetëm e përkohshme, fakti që Manueli i nisur nga Selaniku - u lëshua në territo- rin e despotit të vrarë Ugljesha duke okupuar Seresin (nëntor 1371). Pas betejës së Maricës, edhe për Perandorinë Bizantine, situata ishte keqësuar aq shumë saqë qeveria perandorake, siç u kujtua Manueli në një dokument të mëvonshëm, mori pikërisht "fill pas vdekjes së të lumnueshmit të Serbisë, Ugljeshës" vendimin që t'ua hiqte manastireve bizantine gjysmën e tokave të tyre për t'i shpërndarë ato në trajtën e pronjave, me qëllim që të përforconte mbrojtjen kundër invazionit osman "jashtë mase të rëndë dhe të gjatë." Madje fill pas betejës së Maricës, vetë Bizanti ra nën vartësinë formale të sovranit osman dhe mori përsipër t'i paguante një tribut dhe ti ofronte shërbime ushtarake. Në të njëjtën periudhë edhe Bullgaria e njohu sovranitetin turk. Kështu, më pak se njëzet vjet nga vendosja e parë e osmanëve në tokën europiane - si Perandoria Bizantine ashtu dhe rivalja e saj e vjetër dhe e fuq- ishme, Perandoria bullgare, ranë në pozitën e vasalëve të turqve.
Që në pranverën e vitit 1373 shohim perandorin Johan V të përmbushte detyrimet e tij si vasal, duke shoqëruar sulltanin në një ekspeditë në Azinë e Vogël. Androniku përfitoi nga mungesa e tij për të ngritur krye haptas kundër të atit. U mor vesh me princin osman Sauxhi Celebi dhe kështu filloi një rebelim i çuditshëm i përbashkët i princëve bizantinë dhe osmanë kundër baballarëve të tyre (maj 1373). Por Murati e shtypi me të shpejtë rebelimin e verboi Sauxhin dhe kërkoi nga Johani V që ky të dënonte me të njëjtën mënyrë birin e tij. Perandon nuk mund ta kundërshtonte urdhrin e sulltanit, por ndërsa Sauxhiu pësoi gjymtimin çnjerëzor, mbi Andronikun dhe mbi birin e tij të vogël Johanin, dënimi u zbatua në mënyrë të zbutur, në mënyrë të tillë që ata të mos e humbnin krejtësisht të parit dhe në këtë mënyrë që të dy mundën të luanin një rol të rëndësishëm, por për të zezën e perandorisë. Në vend të rebelëve që u burgosën dhe u privuan nga të drejtat e tyre të trashëgimisë, si trashëgimtar i fronit u shpall Manueli. Më 25 shtator 1373, ai mori kurorën e bashkëperandorit.
Lufta e brendshme në shtëpinë mbretërore bizantine u shfrytëzua nga venedikasit dhe nga gjenovezët në luftën e tyre për të shtënë në dorë Tenedon. Meqenëse Johani V ua kishte premtuar venedikasve, gjenovezët vendosën të provokonin një ndryshim në qeverinë e Kostandinopojës për të penguar që ky ishull i rëndësishëm nga pikëpamja strategjike, politike dhe tregtare, të binte në duart e venedikasve. Ata e ndihmuan Andronikun, që ishte në burg, të arratisej në Galatë dhe e nxitën pretendentin të rrëmbente armët kundër Johanit V, dhe në fund të fundit edhe kundër Venedikut. Më 12 gusht 1376, pas një rrethimi që zgjati 32 ditë, duke pasur edhe ndihmën e turqve, Androniku hyri në Kostandinopojë dhe e zuri rob të atin dhe vëllanë e tij. Disa ditë më pas ai ua dorëzoi Tenedon gjenoveze. Turqve ai u dha Galipolin i cili dhjetë më parë ishte ripushtuar nga Amedeu i Savojës. Megjithatë, gjenovezët nuk mundën ta mbanin Tenedon. Ishulli i qëndroi besnik Johanit V dhe në tetor 1376 u pushtua nga venedikasit. Nga ana tjetër gjenovezët nuk mund ta pranonin këtë ndryshim dhe për një vit lufta ushtoi në ishull.
Por Johani V dhe Manueli II mundën të arratiseshin nga burgu i tyre me ndihmën e venedikasve dhe të rifitonin fronin e humbur me miratimin e turqve. Simpatia popullore dukej se ishte në anën e tyre, por ky faktor ishte i dorës së dytë. Për fatet e perandorisë, raporti i forcave të brendshme tashti ishte i parëndësishëm. Çdo gjë varej nga ndikimi që ushtronin forcat e jashtme, mbasi Bizanti tani ishte vetëm një gur në lojën politike të fuqive të mëdha që kishin interesa në Orient: dy republikat detare italiane dhe Perandoria Osmane. Në luftën e tyre për fronin perandorak, praktikisht Johani V dhe Androniku IV nuk ishin veçse përfaqësuesit e interesave të kundërta të Venedikut dhe të Gjenovës. Por elementi vendimtar ishte në fund të fundit vullneti i sulltanit. Me ndihmën turke, më 1 korrik 1379, Joharu V dhe Manueli II hynë në qytet. Tani ata duhej t'i shpërblenin turqit duke u dhënë përsëri ndihma ushtarake dhe duke i paguar haraç sulltanit. Manueli detyrohej që çdo vit të paraqitej në oborrin e sulltanit me haraçin e caktuar dhe me trupat ndihmëse si dhe ta shoqëronte sovranin osman në ekspeditat e tij kudo që ta urdhëronte.
Lufta veneto-gjenoveze për Tenedon ndërkaq vazhdonte dhe nga të dyja palët u zhvillua me ashpërsi gjithnjë në rritje, por nuk çoi në asnjë zgjidhje. Në fund të dyja palët, të lodhura, përfunduan me ndërmjetësinë e Amedeos së Savojës, më 8 gusht 1381 një traktat paqeje në Torino. U arrit në një kompromis: Tenedoja nuk do t'i përkiste as venedikasve as gjenovezëve, të dy kalatë e tij duhej të shkatërroheshin, banorët duhej të shpërnguleshin në Kretë dhe në Eube, dhe ishulli i çarmatosur duhej t'i dorëzohej një delegati të kontit të Savojës. Në tërë këtë çështje, Bizanti mbeti jashtë loje, sikur ishulli nuk kishte qenë kurrë i tij. Por dorëzimin e ishullit të Tenedos e kundërshtoi baili venedikas, kështu që deklaratat që përmbante traktati hynë në fuqi vetëm gjatë dimrit 1383-1384. Megjithatë, venedikasit e përdorën ishullin edhe për një kohë të gjatë, si bazë detare të tyren.
Pasi e shtiu përsëri në dorë fronin, Johani V vendosi gjithsesi t'i njihte Andronikun IV dhe birin e tij Johanin VII si trashëgimtarë legjitimë të fronit dhe t'u dorëzonte atyre Selembrin, Heraklenë, Rodostin dhe Panidon. Kjo njohje, e cila do të thoshte një tërheqje për Manuelin dhe pati pasojë fërkime tëreja në familjen perandorake, u sanksionua me një marrëveshje formale më 2 nëntor 1382.197 Kështu, ajo që mbetej nga Perandoria Bizantine, u ndanëdisa principata të qeverisura nga pjesëtarë të familjes perandorake: në Kostandinopojë qeveriste Johani V; në qytetet e Detit Marmara që i mbetën peran- dorisë, Androniku IV, i varur më tepër nga sulltani sesa nga i ati; i shfuqizuari Manuel rimori me nismën e vet sundimin e tij të vjetër në Selanik; në More sundonte që nga viti 1382 djali i tij i tretë i perandorit, Theodori I.
Paleologët arritën t'ua shkëpusnin Kantakuzenëve zotërimet bizantine në Peloponez. Ky ishte suksesi i vetëm që dinastia e Paleologëve mundi të regjistronte në këto kohë të vështira. Theodori I (1382-1406) u detyrua ta njihte sovranitetin e sulltanit dhe meqë u tregua një vasal i bindur gëzoi përkrahjen turke kundër armiqve të tij të brendshëm dhe të jashtëm.200 Në luftën kundër aristokracisë lokale dhe minishteteve fqinje latine, mundi ta përforcojë në mënyrë të konsiderueshme sundimin bizantin në More. Me vendosjen në trevën e tij të masave të mëdha të shqiptarëve të cilët lëviznin drejt jugut, ai e pajisi vendin e vet me forca të reja. Në kryeqytetin bizantin, situata keqësohej përherë e më tepër. Presionet e jashtme u bënë gjithnjë e më të fuqishme. Edhe paqja e sipërfaqshme midis perandorit dhe birit të tij më të madh nuk vazhdoi gjatë. Androniku i rrëmbeu përsëri armët dhe u përpoq të shtinte në dorë një kala që ndodhej në rrugën nga Selembria në Kostandinopojë. Vetëm pas një beteje të ashpër e cila për pak i kushtoi jetën, Johani V mundi ta mposhtë sulmin. Fill pas kësaj beteje, Androniku IV vdiq (qershor 1385).
Lufta e osmanëve kundër viseve të krishtera të Ballkanit po i afrohej çastit vendimtar. Serbët ishin akoma në gjendje të vazhdonin me këmbëngulje rezistencën e tyre. Midis sovranëve që qeverisnin në ato vise që kishin mbetur nga perandoria e Dushanit, sundimtari më i shquar dhe më energjik në atë kohë ishte princi Lazar. Pas vdekjes së carit Urosh (1371), pasardhësi i fundit i drejtpërdrejtë i Nemanjës, Lazari kishte marrë pushtetin në Rashë. Ai diti t'i nënshtronte një pjesë të krerëve lokalë, pjesërisht duke i detyruar të futeshin në ombrellën e vet. Por faktori më i rëndësishëm i luftës që po përgatitej ishte marrëveshja e Lazarit me Trvtkon e Bosnjës, fuqia e të cilit ishte në rritje të shpejtë.203 Pasardhës i një dege anësore të dinastisë së Nemanjës, më 1377 Tvrtko kishte marrë kurorën mbretërore dhe pas vdekjes së Luigjit të Hungarisë (vdekur më 1382) nisi përparimi i tij i shpejtë dhe i fuqishëm në Kroaci dhe në Dalmaci, i cili çoi në formimin e një perandorie të madhe sllave jugore, ndonëse jetëshkurtër. Kështu ai u bë më i fuqishmi ndër sovranët e krishterë të Ballkanit. Fakti që Trvtko aneksoi në mbretërinë e vet edhe territore serbe, nuk turbulloi aksionin e përbashkët të dy princërve. Edhe marrëdhëniet me Bizantin u bënë më miqësore në saje të shkathtësisë diplomatike të Lazarit. Më 1375 ishte zbutur nëpërmjet një kompromisi mosmarrëveshja kishtare që ishte shkaktuar nga themelimi i patriarkatit serb autonom të Pejës. Çkishërimi që ishte shpallur kundër Kishës serbe u anulua.
Kryetarit të saj iu njoh rangu i patrikut.
Sulmet e osmanëve po bëheshin përherë e më të papërmbajtura dhe u shkaktonin dëme gjithnjë e më të rënda si grekëve ashtu edhe sllavëve. Megjithatë, Manueli II ndërmori në vitin 1382 nga Selaniku një ofensivë kundër turqve. Ky ishte një rebelim i hapur kundër zotit feudal osman dhe një provokim i guximshëm, që binte në kundërshtim të hapur me politikën e të atit të tij në Kostandinopojë. Por suksesi i ofensivës nuk mund të ishte as i rëndësishëm e as i qëndrueshëm. Turqit ruanin iniciativën dhe më 19 shtator 1383 Seresi ra përfundimisht në duart e tyre. Pak më pas filloi rrethimi i Selanikut. Kalaja e qytetit bregdetar u mbrojt për më tepër se tre vjet por më në fund në prill të vitit 1387 u detyrua t'u hapte dyert osmanëve.207 208 Manueli e braktisi qytetin pak më parë se të binte dhe u arratis në Lezbo.
Ndërkohë kishin rënë në duart e turqve dhe Sofia, (rreth vitit 1385) dhe Nishi (1386) megjithatë Lazari, pas rënies së Nishit e kishte shpartalluar ushtrinë e Muratit pranë Ploshnikut dhe në vitin 1388, një armatë turke e cila kishte depërtuar në Bosnjë, u thye pranë Bileçës nga Vojvoda boshnjak Vlatko Vukoviç. Por në këtë çast ndërhyri Murati në krye të një ushtrie të madhe për të zhvilluar një luftë vendimtare kundër sllavëve jugorë. Grushti i parë iu dha carit të Bullgarisë, i cili pasi kishte marrë zemër nga rezistenca e Lazarit, guxoi ta sfidonte sulltanin dhe refuzoi t'i paguante haraçin. Osmanët vërshuan në Bullgari, e thyen rezistencën e carit dhe e detyruan të nënshtrohet (1388). Pas kësaj sulltani u drejtua kundër serbëve.
Princi Lazar me trupat e tij serbe e boshnjake u doli përpara turqve në "Kosovo polje" ("fusha e mullenjave"). Këtu u zhvillua më 15 qershor 1389 beteja historike, e cila pas katastrofës së Maricës shënoi gurin themeltar më të rëndësishëm në fitoren osmane të Gadishullit Ballkanik, por që në ndërgjegjen popullore u nguros si ngjaqa qendrore e historisë serbe të mesjetës. Në fillim u duk sikur fati po anonte nga serbët. Vetë sulltani u vra, por nën udhëheqjen e trashëgimtarit të fronit, Bajazitit, forcat superiore osmane korrën më në fund fitoren. Princi Lazar u zu rob dhe u vra së bashku me fisnikët e tij. Pasuesit e tij u detyruan të përuleshin përballë fitimtarit dhe ta njihnin sovranitetin osman. Rezistenca e fortë e fundit u thye kështu dhe tani pushtimi turk mund të shtrihej në viset ballkanike me shpejtësi akoma më të madhe. Si perandori bizantin dhe cari bullgar po ashtu edhe zotërit feudalë serbë, njëri pas tjetrit, e pranuan detynmin për t'i shërbyer sulltanit në luftë dhe për t'i dhënë atij haraç. Haraçi turk rëndoi mbi tërë popullsinë si në Bizant ashtu dhe në tokat sllave jugore. Haraçi turk i ndarë mbi tërë vendin dhe midis të gjithë pronarëve të tokës pa përfillur fare privilegjet e vjetra, përfaqësonte në viset greke dhe sllave të asaj kohe detyrimin në të holla më të rëndësishëm dhe në të njëjtën kohë më të rëndë, nga i cili vetë zoti i tokës nuk mund të çlironte askënd, vetëm në qoftë se ai merrte përsipër ta paguante ai vetë në vendin e atij që ishte liruar.
Pas betejës së Kosovës dhe hipjes së Bajazitit në fronin turk, presioni osman mbi Bizantin u bë akoma më i fortë se më parë. Gjendja e perandorisë bëhej gjithnjë e më e rëndë dhe varësia e tij nga sulltani bëhej gjithnjë e më e madhe. Sulltani qeveriste jo vetëm krahinat rreth e rrotull, por ai dinte të lakonte sipas dëshirës së tij edhe vetë kryeqytetin, duke shtypur që në lindje çdo lëvizje që synonte të fitonte njëfarë pavarësie. Në këtë vepër ai përdori si vegël djaloshin Johan VII, i cili si bir i denjë i Andronikut IV vazhdonte t'i rriste pretendimet e tij mbi fronin perandorak duke bërë kështu lojën e sulltanit. Bajaziti i siguroi atij përkrahjen e tij dhe më 14 prill 1390, Johani VII shtiu në dorë kryeqytetin dhe fronin perandorak. Ndërsa në kohën e uzurpimit të Andronikut IV më 1376, Gjenova dhe Venediku vendosnin se kush duhej ta zinte fronin në Kostandinopojë, tani republikat detare italiane që kishin dalë të rraskapitura nga lufta e Tenedos dhe kryesisht Gjenova, e pocaqisur nga luftërat e brendshme, kishin humbur pjesën më të madhe të influencës së tyre. Megjithatë duhet të pranojmë se Johani VII kishte shumë përkrahës në Kostandinopojë, të cilët e lehtësuan hyrjen e tij në qytet dhe hipjen e tij në fron.
Hipja në fron e Johanit VII u duk sikur ishte hapi i parë i pushtimit të Kostandinopojës dhe nga ana e sulltanit. Senati venedikas, i cili pikërisht atëherë po përgatitej të niste një dërgatë për Kostandinopojë, i dha të plot- fuqishmit të vet udhëzime të veçanta në rast se ky do të gjente në Kostan- dinopojë birin e "Muratit". Megjithatë, qeverimi i Johanit VII nuk vazh- doi gjatë. Manueli, i cili ishte arratisur në Lemno, përgatiti forcat për kryengritje. Pas dy sulmesh pa sukses ai arriti më 17 shtator 1390 të depërtonte në Kostandinopojë, duke dëbuar andej rivalin dhe duke vënë në fron të atin dhe vetveten. Por tashmë në Kostandinopojë dihej që kurora perandorake mund të mbahej vetëm nga ai që i nënshtrohej pa kushte vullnetit të sulltanit dhe ia plotësonte të gjitha kërkesat e tij. Ndërsa Johani V mbante në dukje mbretërinë e Kostandinopojës, Manueli rrinte pranë oborrit të sulltanit duke pranuar, si një vasal i bindur çdo poshtërim. Është e vërtetë se Manueli dhe i ati i tij i kishte dhënë ndihmë ushtarake edhe Muratit, por atëherë puna ishte për të luftuar krahas sulltanit kundër selxhukëve. Tani Manueli duhej të luftonte krahas Bajazitit kundër Filadelfias bizantine dhe të ndihmonte me reparte bizantine pushtimin nga ana e sulltanit të qyteteve të fundit bizantine në Azinë e Vogël. Jo më pak i rëndë ishte poshtërimi që iu bë po atë kohë perandorit plak në Kostandinopojë kur me urdhër të Bajazitit u detyrua të rrënonte fortifikatat e reja që kishte ndërtuar për të përballuar rrezikun që tashmë rëndonte mbi vetë kryeqytetin. Më 16 shkurt 1391 u mbyll jeta e mundimshme e Johanit V.
Pasi mori lajmin e vdekjes së babait të tij, Manueli u arratis nga Brussa dhe shkoi në Kostandinopojë, për të përballuar kushëririn e tij ambicioz, Johanin VII dhe për të siguruar fronin perandorak. Maneuli II (1391-1425) ishte një sovran mendjendritur dhe i gjithanshëm. Ai merrte vesh nga arti dhe nga shkenca. Ai ishte një shkrimtar jo i keq. Nga pikëpamja njerëzore është një nga figurat më simpatike të Perandorisë së vonë Bizantine. Pavarësisht nga qëndrimi jo i denjë në oborrin e sulltanit, që ia caktoi fati, sjellja e tij ngjalli simpati deri tek turqit. Duket se Bajaziti ka thënë për të: "Kush nuk e dinte se ai ishte perandor, do ta kuptonte vetëm sa ta shihte." Ky ishte sovrani që mbretëroi në qytetin e Bosforit në një nga periudhat më të këqija të historisë së tij.
Tani kryeqyteti identifikohej me perandorinë. Në fakt, me përjashtim të Moresë, tashmë në stere bizantinët nuk zotëronin veçse kryeqytetin e tyre të lashtë. Mundësinë për të jetuar akoma kryeqyteti ia detyronte vetëm mureve të tij të fuqishëm, ndonëse ishte i rrethuar nga pushtimet turke. Por ai ishte katandisur në një qytet të mjerë e të shkretë. Banorët e tij kishin zbritur në 40-50 mijë. Bajaziti nuk u kënaq për një kohë të gjatë me shërbimet dhe me poshtërimet e vasalëve të tij të frikësuar të Kostandinopojës dhe të Moresë. Shumë shpejt rifilluan armiqësitë në të dy frontet. Kjo kthesë u paralajmërua nga mbledhja dramatike në të cilën ai kishte thirrur në dimrin e vitit 1393/1394 në Seres vasalët e tij si bizantinë ashtu edhe sllavë. Fill pas kësaj ai bllokoi Kostandinopojën për të penguar çdo hyrje nga ana e tokës. Në kryeqytetin bizantin mjerimi dhe kriza ushqimore që po keqësohej që prej disa dhjetëvjeçarësh vazhdimisht, tani arriti kulmin. Ndërkohë Moreja u bë pre e plaçkitjeve turke.
Ndërkaq më 1393 gjenerali i madh Evrenoz beu kishte pushtuar The- salinë. Grindjet midis sovranëve që qeverisnin këto vise e lehtësuan veprën e invazorëve. Sundimi i katallanëve në Greqi tani i takonte së kaluarës. Që në vitin 1379 kompania e Navarrës ua kishte shkëputur atyre Tebën. Në Athi- në sundonte me titullin e dukës së Athinës Nerio I Açiajoli (1388-1394). Një eksponent i një familjeve tregtarësh fiorentinë, e cila nga mesi i shek. XIV ushtronte në Greqi një rol të rëndësishëm dhe e cila prej një kohe të gjatë qe- veriste Korinthin. Midis Nerios dhe despotit Teodor Paleologut, kushëriri i tij, ekzistonin marrëdhënie miqësore. Përkundrazi marrëdhëniet e këtyre dy principatave me Venedikun shpesh herë prisheshin, kurse despoti bizantin i Mistrës ishte në luftë të vazhdueshme me Navarezët e Akaisë. Kur pastaj në shtator të vitit 1394, Nerioja vdiq duke i lënë pothuajse të gjitha territoret e veta dhëndrit të tij të dytë, kontit Karlo Toko të Qefalonisë, Teodori, i cili e pa veten të mospërfillur hyri në luftë të ashpër kundër tij dhe kërkoi t'ia shkëpuste me anën e armëve Korinthin trashëgimtarit fatlum. Karlo Tokoja u kërkoi ndihmë osmanëve. Kontingjentet e Evrenoz beut e thyen Paleologun në muret e Korinthit, vërshuan në Morenë bizantine dhe pushtuan, me përkrahjen entuziaste të navarezëve, kalatë bizantine të Leontarionit dhe të Akovës (fillimi i vitit 1395).
Me po atë shpejtësi zhvilloheshin pushtimet osmane në veri të Gadishullit Ballkanik. Më 1393 ndodhi nënshtrimi përfundimtar i Perandorisë Bullgare. Kryeqyteti Tërnovo ra më 17 korrik pas një rrethimi të gjatë dhe u shkretua egërsisht nga pushtuesit. Pak më vonë pjesa tjetër e territorit bullgar ra në duart e turqve. Që nga ajo kohë, për gati 500 vjet Bullgaria u bë një provincë e Perandorisë Osmane.
Ndërkaq, turqit u gjendën në një pozitë të vështirë përballë princit vllah Mircea Plaku, i cili gëzonte një përkrahje të fortë në Hungari. Më 17 maj 1395 u zhvillua një betejë tepër e përgjakshme në rrafshnaltën e Rovinës. Në anën e osmanëve luftonin, për të përmbushur detyrat e tyre si vasalë edhe princët serbë Stefan Lazareviçi, biri dhe pasardhësi i heroit të Kosovës, Markoja, i biri i Vukashinit që zotëronte një territor të vogël rreth Përlepit dhe vjehrri i Manuelit II, Konstandin Dragashi, i cili sundonte në Maqedoninë lindore. Mbreti Marko dhe Konstandin Dragashi gjetën vdekjen në këtë betejë. Nga pikëpamja ushtarake u duk sikur Mircea kishte fituar por edhe ai u detyrua njëlloj t'i përulej vullnetit të sulltanit dhe të merrte dhe të merrte përsipër pagesën e një haraçi. Dobruxha, e cila në dhjetëvjeçarët e fundit ishte një principatë bullgare dhe pak më parë Mircea e kishte aneksuar në shtetin e vet, tani ra në duart e osmanëve. Pikat e tranzitit mbi Danub u pushtuan nga garnizone turke.
Sukseset e fundit të osmanëve bënë përshtypje të madhe edhe në perëndim. Pas nënshtrimit të Bullgarisë, Hungaria u ndodh drejtpërdrejt e kërcënuar. Edhe principatat latine të Greqisë e kishin pësuar nga afër dhunën e agresionit turk. Nëse deri atëherë kërkesat për ndihmë nga ana e bizanti- nëve dhe paralajmërimet e papës nuk ishin dëgjuar, tani filluan ta njihnin nevojën e një aksioni të përbashkët të popujve të krishterë kundër rrezikut turk. Thirrja e mbretit të Hungarisë, Sigismundit, u pranua nga fisnikëria e shumë vendeve europiane, sidomos nga fisnikëria frënge, e cila merrte shpejt flakë nga ideja e kryqëzatës. Pas shumë ngurrimeve edhe Republika e Venedikut aderoi në koalicionin. Ajo dërgoi një flotë të vogël në Dardanelet për të mbikëqyrur ngushticat dhe për të siguruar lidhjen midis Bizantit dhe ushtrisë kryqtare që ishte grumbulluar në Hungari. Por ndërmarrja ambi- cioze dështoi plotësisht. Më 25 shtator 1396, në betejën e Nikopolit, ushtria e madhe, por shumë heterogjene, u shpartallua keqas nga turqit, për shkak të kohezionit të dobët midis kontingjenteve hungareze dhe franceze. Mbreti Sigismund shpëtoi pa u zënë rob nga që iku me të shpejtë. I shoqëruar nga mjeshtri i madh i shën Janit dhe nga disa kalorës gjermanë, arriti me një anije në Kostandinopojë dhe pastaj u kthye në atdhe duke udhëtuar nëpër Detin Egje dhe Detin Adriatik. Kalimi i tij përmes Dardaneleve u shoqërua nga rën- kimet e robërve të krishterë, të cilët sulltani i kishte rreshtuar në të dy brigjet e ngushticave për të poshtëruar mbretin e mundur.
Pas kësaj katastrofe të re, situata në vendet ballkanike u bë akoma më e dëshpëruar. Edhe krahina e fundit bullgare, principata e Vidinit, ra në duart e osmanëve. Edhe në Greqi u ndjenë pasojat. Më 1397, Athina u pushtua përkohësisht nga turqit. Edhe Morea bizantine pësoi një plaçkitje të re. Turqit kaluan Istmin, pushtuan Argon venedikase, e shpartalluan ushtrinë e despotit bizantin dhe përshkuan, duke djegur e duke plaçkitur, territoret bizantine deri në brigjet jugore. Gjendja në Kostandinopojë ishte më e dëshpëruar se kurrë. Rënia e kryeqytetit të bllokuar nga turqit dukej tashmë shumë e afërt.