Qeverisja e shkurtër e Leonit IV (775-780) përfaqëson një periudhë tranzicioni nga ofensiva ikonoklastike e Konstandinit V në restaurimin e kultit të ikonave nën perandoreshën Irena. Leoni IV, djalë i Konstandinit V dhe i gruas së tij të parë, një princeshë kazake, ishte nga natyra një njeri i butë. Sulmet kundër kulti t të Marisë pushuan dhe po ashtu u braktis politika kundër manastireve, që paraardhësi i tij kishte ndjekur në pjesën e dytë të sundimit të tij. Leoni IV shkoi akoma më larg dhe u besoi murgjve fronet peshkopale më të rëndësishme.83 Megjithatë ai nuk qe në gjendje të realizonte një kthesë të plotë dhe ndoqi traditën poiitike ikonoklaste: mjaft funksionarë të oborrit, përkrahës të kultit të ikonave, u rrahën publikisht dhe u burgosën (780). Ky është i vetmi rast i persekutimit ikonoklast që regjistrohet gjatë sundimit të manastireve ishte një dukuri anësore e luftës ikonoklaste, dhe u shfaq vetëm në dhjetëvjeçarin e shtatë të shek. VIII. Në fakt nuk dimë asnjë gjë në lidhje me masat e marra kundër murgjve në kohën e Leonit III dhe as në gjysmën e parë tësundimit të Konstandinit V, në një kohë që nuk ka asnjë pikë dyshimi se bunmet të cilat disponojmë, që në pjesën më të madhe vijnë nga ambiente manastiresh dhe anti-ikonoklaste, nuk do të kishin lënë pa përmendur me forcë të madhe nëse do të kishte pasur masa të tilla, boll që të kishin qoftë edhe bazën më të vogël.
Leonit IV krahasuar me metodat e Konstandinit V, ky dukej një ndëshkim mjaft i butë. Frenimi i përndjekjeve ikonoklaste në kohën e Leonit IV ishte një reagim i natyrshëm kundër ekstremizmit të treguar nga Konstandini V Por në këtë drejtim luajti rolin e vet edhe gruaja e Leonit IV, perandoresha Irena, që ishte me origjinë nga Athina, vend i adhurimit të ikonave, dhe që ishte vetë një përkrahëse e kultit të ikonave.
Vëllezërit e perandorit, Niqifori dhe Kristofori, kishin marrë titullin e cezarit qysh më 769; Niketa dhe Antimo kishin marrë edhe ata titullin nobilissimi nën sundimin e Konstandinit V; kurse vëllai i vogël Eudokimi e kishte marrë këtë titull në kohën e Leonit IV. Megjithatë, bashkëperandor dhe trashëgimtar i Leonit IV nuk u shpall ndonjë nga cezarët, por djali i tij Konstandini. Interesant është fakti se një vendim i tillë u mor nën presionin e ushtrisë, që i kishte kërkuar në mënyrë të prerë perandorit që të kurorëzonte të birin. Më 24 prill 776, nën pretekstin se e bënte vetëm për të kënaqur dëshirën e shtetasve të vet, Leoni IV e kurorëzoi të birin, pasi u kërkoi senatorëve, përfaqësuesve të forcave ushtarake të kryeqytetit dhe të provincave si dhe kategorive të ndryshme shoqërore një premtim të shkruar se do t'i qëndronin besnik sovranit të ri, si trashëgimtar i vetëm i fronit. Ko prirje për t'u mbështetur në dëshirën e popullit, tipike për këtë periudhë, duhet parë si një reagim ndaj qeverisjes despotike të Leonit III e Konstandinit V. Zakonisht pjesëmarrja e qytetarëve në zgjedhjen e perandorit të ri, shprehej me brohoritjet për të porsakurorëzuarin, që pasonin menjëherë aktin e kurorëzimit. Por Leoni IV u përpoq ta paraqiste edhe caktimin e pasardhësit të tij si një shprehje të vullnetit të popullit. Është interesant konstatimi se krahas elementëve të zakonshëm konstitutivë, d.m.th. senatit, popullit e ushtrisë, u konsultuan edhe përfaqësues të tregtarëve dhe të zejtarëve të Kostandinopojës. Është e qartë se kur ushtria deklarohej në favor të kurorëzimit të djalit të Leonit IV, në të vërtetë s'bënte gjë tjetër veçse i bindej një urdhri të dhënë nga vetë perandori. Megjithatë nuk mund të mohohet se qysh nga kohët e Konstandinit IV koncepti i ushtrisë bizantine mbi sistemin e pushtetit ushtarak kishte pësuar një ndryshim të thellë. Në fund të fundit bëhej fjalë për po atë ushtri, që njëzet vjet më parë kishte protestuar plot energji kundër përjashtimit të vëllait të perandorit nga e drejta e trashëgimit. Parimi i pushtetit absolut, me kufizimin e së drejtës së trashëgimisë vetëm për djalin e madh, kishte bërë ndërkohë përparime të mëdha. Sidoqoftë, ky parim nuk ishte bërë ende i natyrshëm për bizantinët: ndryshe nuk kishte arsye përse ushtria duhej të shprehej në mënyrë demonstrative në favor të trashëgimtarit të natyrshëm, apo të kërkoheshin deklarata të shkruara besnikërie. Nuk mungoi edhe një komplot në favor të cezarit Niqifor, por komploti u zbulua në kohë dhe fajtorët u syrgjynosën në Kerson. Edhe në këtë rast, Leoni IV u përpoq të mbështetej në vullnetin e shtetasve të vet. Ai organizoi mbajtjen e një silention në pallatin Magnaura, ia paraqiti çështjen asamblesë dhe ia la në dorë kësaj të fundit të gjykonte komplotuesit.
Vdekja e parakohshme e Leonit IV, më 8 shtator 780, solli në fron djalin e tij, Konstandini VI, që ishte vetëm dhjetë vjeç. Perandoresha Irena mori përsipër regjencën dhe e ndau edhe zyrtarisht fronin me djalin e saj të mitur. U bë edhe një përpjekje tjetër uzurpimi në favor të cezarit Niqifor, por perandoresha energjike e shtypi rebelimin, që me sa dukej qe organizuar nga ambiente ikonoklaste dhe që përfshinte në radhët e saj edhe mjaft ushtarakë të lartë. Vëllezërit e burrit të saj të vdekur paskëtaj u shtrënguan të visheshin priftërinj. Me kalimin e frenave të qeverisjes në duart e Irenës, restaurimi i kultit të ikonave qe tashmë një punë e mbaruar. Megjithatë ai u përgatit dalëngadalë e me një maturi të madhe. Një përmbysje e menjëhershme e politikës kishtare nuk ishte aspak e mundur. Sistemi ikonoklast kishte sunduar për gjysmë shekulli, ofiqet më të rëndësishme të shtetit e të kishës ishin në dorë të njerëzve që, me bindje apo thjesht për oportunizëm, ishin përkrahës së tij. Gjithashtu një pjesë e madhe e ushtrisë, që i qëndronte besnike kujtimit të perandorit të lavdishëm Konstandin V, vazhdonte të ishte ikonoklaste.
Vetëm aty nga fundi i vitit 784, pasi qe bindur patriku Pal i zgjedhur në kohën e Leonit IV që të hiqte dorë nga funksioni (31 gusht 784), planet e qeverisë u shpallën publikisht. Për zgjedhjen e patrikut të ri, Irena thirri "gjithë popullin" në pallatin Magnaura, me qëllim që t'i jepte këtij emërimi karakterin e një zgjedhjeje popullore.87 88 Zgjedhja ra mbi Tarasion, që deri atë kohë kishte qenë sekretar i perandoreshës, një laik i kulturuar me përgatitje të mirë teologjike dhe me nuhatje të madhe politike. Më 25 dhjetor 784 Tarasion u shugurua patrik dhe menjëherë iu vu punës për të përgatitur një koncil ekumenik, që duhet të revokonte vendimet ikonoklaste të koncilit të vitit 754 dhe të restauronte adhurimin e ikonave. Qeveria bizantine hyri në bisedime me Romën dhe me patrikët e Lindjes, që e pritën me kënaqësi kthesën dhe dërguan përfaqësuesit e tyre në koncil.
Më 31 korrik 786ss koncoili u hap në kishën e Apostujve të Shenjtë, në Kostandinopojë. Por punimet sapo kishin filluar, kur ndodhi diçka që tregoi se koncili ishte dashur të përgatitej me kujdes akoma më të madh nga ç'kishin bërë Irena e Tarasion. Ashtu si dikur në kohën e Konstandinit V, ushtarë të regjimentit të gardës së kryeqytetit u derdhën në kishë me shpatë zhveshur dhe shpërndanë asamblenë përmes thirrjeve plot gëzim të një pjese të peshkopëve pjesëmarrës. Por perandoresha nuk u dekurajua nga kjo goditje. Ajo i transferoi trupat ikonoklaste në Azinë e Vogël me pretekstin e një fushate kundër arabëve dhe solli në kryeqytet trupat ikonodule të Thrakës, duke ua besuar atyre mbrojtjen e kryeqytetit. Në maj 787 u dërguan përsëri ftesat për koncilin, që tani do të mbahej në Nikea. Ndodhi kështu që koncili i shtatë ekumenik, i fundit që kisha lindore njeh, i zhvilloi punimet e tij në po atë qytet që ishte mbajtur koncili i parë ekumenik në kohën e Konstandinit të Madh.
Në praninë e 350 peshkopëve dhe të një numri të madh murgjish, nën kryesinë e patrikut Tarasion, nga data 24 shtator deri më 13 tetor 787 u mbajtën në Nikea shtatë seanca, që ndoqën me shpejtësi njëra-tjetrën. Kjo flet për kujdesin me të cilin qe përgatitur koncili. Koncili u ndesh me një vendim të rëndësishëm të politikës kishtare me problemin e peshkopëve që kishin marrë pjesë në veprimtari ikonoklaste, por që gjatë tre qeverive të shkuara e kishin pasur shumë të vështirë të vepronin ndryshe. Sipas fjalëve të njërit prej tyre, "ata ishin lindur, ishin rritur e ishin edukuar në herezi". Me gjykim të matur, koncili i ripranoi në bashkësinë e Kishës gjithë ata që kishin qenë ikonoklastë dhe që kishin hequr dorë nga herezia e tyre përpara asamblesë së peshkopëve. Por ky qëndrim tolerues nuk gjeti miratimin e murgjve dhe kështu mbi këtë problem u ngjallën diskutime të ashpra. Për herë të parë doli në pah ndarja që ekzistonte brenda kishës bizantine dhe që do të shoqëronte gjithë historinë e saj. Nga njëra anë ishte prirja radikale e murgjve, e të ashtuquajturve zelotë, që u përmbaheshin rreptësisht rregullave kanonike dhe që kundërshtonin me fanatizëm çdo kompromis; nga ana tjetër ishte prirja e të ashtuquajturve politikanë, që dinte t'i nënshtrohej arsyes shtetërore dhe situatës politike ekzistuese, që bashkëpunonte luajalisht me pushtetin laik, për sa kohë ky i qëndronte besnik ortodoksisë dhe nuk ishte kundër kompromiseve të caktuara. Në koncilin e Nikesë predominoi pikërisht prirja e moderuar.
Për sa i përket çështjeve të besimit, midis shumicës ortodokse të koncilit pati unanimitet të plotë. U lexuan pjesë nga Shkrimi i Shenjtë dhe nga veprat e etërve të Kishës që mbështesnin kultin e ikonave, si dhe vendimet e sinodit ikonoklast të vitit 754, dhe një denoncim i hollësishëm i këtyre vendimeve, i hartuar nga vetë patriku Tarasion. Mbi këtë bazë koncili dënoi ikonoklastinë si herezi, dhe urdhëroi djegien e shkrimeve ikonoklaste dhe restauroi kultin e ikonave. Duke ndjekur gjurmët e Johan Damaskenit, koncili e lidhi çështjen e ikonave me doktrinën e shpëtimit dhe afirmoi parimin se adhurimi nuk i drejtohet figurës, por personit të shenjtë që ajo paraqet, dhe se ai s'ka fare të bëjë me adhurimin që i drejtohet vetëm Zotit. Një seancë përmbyllëse, që u mbaj më 23 tetor në pallatin Magnaura në Kostandinopojë, konfirmoi vendimet e koncilit dhe perandoresha bashkë me djalin e saj të mitur vunë aty firmën e tyre.
Por elementët ikonoklastë nuk ishin thyer ende përfundimisht. Kjo u pa qartë me rastin e konfliktit të ashpër që shpërtheu midis perandoreshës Irenë dhe djalit të saj, fakt ky që bën akoma më interesant nga pikëpamja historike këtë konflikt. Edhe pasi Konstandini VI arriti moshën madhore, perandoresha ambicioze nuk donte të lëshonte nga dora frenat e pushtetit. Perandori i n nuk dëgjoi më të luante rolin e të miturit dhe hyri në një konflikt gjithnjë e më të mprehtë me të ëmën dhe me këshilltarin e saj, eunukun Staurak. Ishte krejt e natyrshme që përreth tij të grumbullohej opozita e pakënaqur nga poiitika e pro kultit të ikonave e zbatuar nga Irena. Njëri ndër këshilltarët më të afër të Konstandinit VI ishte ikonoklasti i bindur, Mihal Lakanodrakoni. Sidoqoftë, në pranverën e vitit 790 perandoresha energjike mbyti që në embrion një komplot. Paskëtaj ajo mendoi se kishte ardhur çasti i përshtatshëm për të ligjëruar pushtetin absolut, që realisht e ushtronte. I kërkoi ushtrisë të lidhej me të me anë të një betimi, që do t'i jepte asaj pushtetin dhe do ta ngrinte në bashkëperandore të parë, përpara Konstandinit VI Trupat e kryeqytetit që përbëheshin në pjesën më të madhe nga kontingjente europiane, nuk hezituan ta bëjnë betimin. Por këtë gjë refuzuan ta bëjnë trupat e themës armene, të cilat nuk e shihnin aspak me sy të mirë perandoreshën ikonodule. Lindi kështu një lëvizje opozitare që përfshiu edhe themat e tjera të Azisë së Vogël. Më në fund, ushtria ndërhyri në mbrojtje të të drejtave të dinastisë dhe jo vetëm i hodhi poshtë kërkesat e perandoreshës ambicioze, por shpalli edhe si autokrat të vetëm Konstandinin VI (tetor 790).
Irena humbi betejën dhe u detyrua të braktisë pallatin perandorak. Por përkrahësit e perandoreshës nuk u dhanë dhe arritën ta bindin Konstandinin të lejojë kthimin e saj. Nga viti 792 Irena u kthye përsëri në krah të Konstandinit. Pafuqia e perandorit të ri shkaktoi zhgënjimin e përkrahësve të tij; kësaj iu shtua edhe pakënaqësia për sjelljen jo dinjitoze të Konstandinit VI në luftën me bullgarët në korrik 792. Kështu që filloi përsëri një lëvizje në favor të cezarit Niqifor, që opozita e nderonte si pasardhësin më të vjetër të gjallë të Konstandinit V. Por kësaj radhe Konstandini VI veproi me energji: i nxori sytë tëungjit dhe i preu gjuhën vëllezërve të tjerë të të atit. U verbua edhe strategu i themës së Armenisë, Aleksi, që dikur kishte drejtuar veprimet në favor të tij kundër Irenës. Por shumë shpejt në themën armene shpërtheu një rebelim i fuqishëm dhe Konstandini VI u detyrua të zhvillonte një luftë të vërtetë kundër përkrahësve të tij të dikurshëm (pranverë 793). Rebelimi u shtyp me egërsi të pazakontë, por vendin e simpatisë që perandori kishte gëzuar në këto vende, tani e zuri një armiqësi e pashuar. Pak më vonë perandori humbi edhe përkrahjen e partisë ortodokse, kur në janar të vitit 795 përzuri gruan e tij, bukuroshen nga Paflagonia, Marien, me të cilën ishte martuar që në moshën shtatë vjeç, me urdhër të së ëmës. Menjëherë mori për grua të dytë të dashurën, Teodotën, një grua oborri. E kurorëzoi, i dha titullin e Augustës dhe e kremtoi dasmën me një shkëlqim të padëgjuar, gjë që pati efektin e një provokimi në opinionin publik. Sjellja e Konstandinit VI, që ishte në kundërshtim me të gjitha ligjet kishtare, shkaktoi zemërimin e qarqeve ortodokse. Perandori kurorëthyes u sulmua ashpër nga partia radikale e murgjve zelotë, e kryesuar nga abati i famshëm i manastirit të Sadukit, Platoni, si dhe nga nipi i tij akoma më i famshëm Tedori. I zemëruar nga kjo, perandori çkishëroi krerët e vendosur të zelotëve. Por kjo nuk e zgjidhi problemin. I ashtëquajturi debat iniokeanik, i ndau akoma për shumë kohë bizantinët dhe krijoi ndërlikime serioze. Kjo çoi në një ashpërsim të konfliktit midis partisë së zelotëve dhe patrikut Tarasion. Zelotët dënonin qëndrimin oportunist të patrikut ndaj perandorit kurorëthyes dhe zemërimi i tyre arriti deri aty sa të deklaronin të prishur kungimin e tyre kishtar me Tarasion. Fakti që partia e murgjve bizantinë edhe pas restaurimit të ortodoksisë kishte akoma mosmarrëveshje e madje kontradikta të ashpra me drejtuesit e Kishës e të shtetit, tregon se fitorja e ortodoksisë nuk i kishte sjellë asaj ndonjë shpërblim të denjë për gjithë sa kishte pësuar. Por edhe periudha e sundimit absolut të Irenës i kishte sjellë vetëm një përfitim të përkohshëm e të pjesshëm.
Për shkak të arbitraritetit e të egërsisë së tij, Konstandini VI humbi çdo mbështetje qoftë në partinë ortodokse në pushtet e qoftë në opozitën ikonoklaste. Tashmë ai mund të hidhej tej pa pasur frikë se dikush do të ngrihej ta mbronte. Më 15 gusht 797, me urdhër të së ëmës, ai u vra në sallën e purpurt, ku kishte lindur 27 vjet më parë. Irena e kishte arritur qëllimin e saj: ajo ishte zonjë e vetme e Perandorisë Bizantine.
Ishte rasti i parë që një grua qeveriste perandorinë jo si mëkëmbëse e një perandori të mitur, por me emrin e vet si autokrate. Në atë kohë kur, sipas traditës romake, funksioni i perandorit lidhej pazgjidhshmërisht me atë të komandës së lartë të ushtrisë, e drejta e një gruaje për të mbuluar atë detyrë dukej tepër e dyshimtë dhe është domethënës fakti që në aktet zyrtare Irena nuk quhet basilissa (perandoreshë), por basileus (perandor).
Metodat e drejtimit të Irenës patën pak sukses. Në oborre sundonte një atmosferë mbytëse intrigash, shkaktarë kryesorë të të cilës qenë dy këshill tarët kryesorë të perandoreshës, eunukët Staurak dhe Etios, që përpiqeshin të dilnin mbi njëri-tjetrin. Me qëllim që të ruante simpatinë e popullsisë, që po ftohej vazhdimisht, perandoresha lajmëroi ulje të konsiderueshme taksash, pa u bërë merak për nevojat e arkës. Këto ulje shkonin së pari në favor të manastireve, mbështetja e të cilëve përbënte bazën e popullaritetit të Irenës, si dhe të popullsisë së kryeqytetit, mbështetja e së cilës përcaktonte në një masë të madhe fatin e qeverisë së saj të brishtë. U hoq taksa qytetare, që rëndonte mbi qytetarët e Kostandinopojës dhe që ishte mjaft e lartë. U zvogëluan tagrat doganore për mallrat e importit dhe të eksportit që kalonin nëpër portet e Kostandinopojës, Abidos e Hieros, dhe që përfaqësonin një ndër burimet më të rëndësishme të të ardhurave të shtetit bizantin.92 Popullsia e kryeqytetit i priti me entuziazëm këto masa dhe Teodor Studiti i thuri lavde shpirtmadhërisë së perandoreshës. Por sistemi financiar i shtetit bizantin, që përbënte një nga themelet kryesore të fuqisë së tij, u përfshi nga një konfuzion i padëgjuar për shkak të kësaj shpirtgjerësie.
Gjatë dy viteve të fundit, pozita ndërkombëtare e perandorisë ishte keqësuar mjaft. Kjo pjesërisht i detyrohej edhe shkëlqimit që po përjetonte në atë kohë kalifadi abasid. Më 781 arabët invaduan terntorin bizantin e në veçanti themën e Trakës, ku fituan një betejë të përgjakshme. Qeveria bizantine u detyrua të nënshkruajë një traktat paqeje dhe u angazhua t'i derdhë hafaç kalifatit.93 Por as edhe pranimi i këtij kushti poshtërues nuk garantoi ruajtjen e paqes për shumë kohë. Shumë shpejt sulmet arabe në Azinë e Vogël rifilluan. Akoma më të pafata qenë luftërat që Konstandini VI zhvilloi, duke filluar nga viti 789, në kufirin bullgar. Në verën e vitit 792 bizantinët pësuan një disfatë të rëndë në pikën kufitare të Marcelës, disfatë që u bë akoma më poshtëruese nga ikja e perandorit dhe zënia e një numri gjeneralësh të shquar bizantinë. Qeveria bizantine nxitoi përsëri të derdhte tribute, por edhe kësaj radhe paqja nuk zgjati shumë, pasi shumë shpejt bullgarët pretenduan një rritje të mëtejshme të haraçit. Duke u ndodhur në kushte inferioriteti kundrejt armiqve të tij të frikshëm, Bizanti u detyrua të pranojë pagimin e haraçit të kërkuar. Gjendja ishte bërë tejet poshtëruese, sidomos po të krahasohet me pozitat e forcës që perandoria kishte zënë në kohën e Konstandinit V.