Funksionimi i kësaj rruge gjatë mesjetës së herët e të mesme vërtetohet si nga burime dokumentare ashtu edhe nga gjurmët e ndërtimeve të ndryshme gjatë saj. Rruga ka kaluar nëpër Tujan - Shupal - Murrizë, Guri Bardhë - Bulqizë - Valikardhë - Maqellarë - Dibër e Madhe. Kjo rrugë me origjinë antike ruan gjurmë kalldrëmi nga antikiteti i vonë në fshatin Gur i Bardhë dhe nga mesjeta e hershme në Qafën e Lajthizës në Grykën e Tujanit.
Që rruga Durrës - Dibër ka punuar gjatë mesjetës e dëshmon dhe dega rrugore Mamurras - Krujë - Gryka e Shkallës së Zezës - Bruz, Bastar ku kjo degë e rrugës Shkodër - Lezhë - Durrës lidhet me rrugën e Tujanit. Në këtë degë gjatë Grykës së Shkallës së Zezës ruhen gjurmë të plota me kalldrëm nga antikiteti i vonë dhe mesjeta e hershme. Veç këtyre në defterin e vitit 1467 theksohet se Bulqiza prej shekujsh merrej me mirëmbajtjen e rrugës. Në fillim të shekullit të Xll-të në këtë rrugë kaluan normanët e Boemundit të cilët në luftë me bizantinët pushtuan grykat ndërmjet Krujës e Dibrës. Më vonë, gjithashtu nëpër këtë rrugë lëvizi dhe komandanti bizantin Gjergj Akropoliti (viti 1257), i cili kërkonte të vendoste qetësinë në Mat të Dibrës për shkak të kryengritjeve arbëreshe ndaj pushtimit bizantin. Si rrugë e maskuar dhe jo shumë e vështirë rruga e Dibrës nga Mati duhet të ketë pasur : rol të rëndësishëm sidomos gjatë mesjetës së hershme e të mesme kur rruga e luginës së Shkumbinit i ishte e kufizuar.